Brèç deicivilizacions precolombianas deisAndes, foguètcolonizat perEspanha que destruguèt l'Empèri Inca dins lo corrent dau sègle XVI. Aquò entraïnèt la formacion d'una societat dominada per una oligarquia de grands proprietaris. Vengut independent a l'acomençament dau sègle XIX, conoguèt plusors conflictes còntra sei vesins per definir lo traçat de seifrontieras. Sa vida politica es tanben caracterizada per una instabilitat politica cronica en causa dei rivalitats que devesisson l'oligarquia ò qu'opausan lei conservadors, sostenguts per lei militars, ai movements sociaus e ai partits de senèstra.
Lo territòri perovian a una superficia de 1 285 216 km². Se pòu devesir entre tres regions principalas que son lolitorau, leisAndes e laSeuva Amazonica:
leisAndes son devesidas entre tres cadenas enceuclant de bacins d'altitud e dins lo sud, un platèu dichAltiplano. Divèrsei vaus formadas per l'erosion i forman deis entalhs prefonds. La cadena occidentala es la pus auta amb de cimas fòrça importantas comaHuascarán (6 768 m e cima pus auta dau país),Yerupajá (6 634 m) òCoropuna (6 425 m). La cadena orientala es pus bassa mai presenta tanben demontanhas grandas comaAusangate (6 372 m). La cadena centrala es la pus bassa mai aquò demora relatiu car coma lei dos autrei, certanei cimas son fòrça importantas comaSalcantay (6 271 m). Dins aquelei regions, lei comunicacions son malaisadas e certaneis axes necessitan d'empruntar de còls situats a mai de 4 000 m.
la seuva cuerb lo versant amazonian dau país, valent a dire lei regions orientalas. Es format d'un pèmont traversut e d'un plan bas drenat per lofluviAmazonas e seisafluents. La seuva espluviala, fòrça densa e representa un obstacle ai desplaçaments.
L'idrografia peroviana es organizada a l'entorn de tres bacins principaus que reprenon l'organizacion generala de la geografia fisica dau territòri :
lo versant occidentau fa partida dau bacin de l'Ocean Pacific. Es percorrut per de rius generalament pichons que vènon deimontanhas. Lo pus important esRío Rímac qu'es considerat coma un riu major dau país car passa per la capitala. Pasmens, tant son debit (40 m3/s), salongor (160 km) que la superficia de son bacin (3 389 km²) son relativament febles.
lo versant orientau fa partida dau bacin d'Amazonas. Es dominat per dosrius dichsUcayali eMarañón que son d'afluents majors daufluvi amb de debits de respectivament 13 300 m3/s e de 16 400 m3/s. Son de vias navegablas importantas.
lo sud es dominat per lo bacin dauLac Titicaca que forma un sistèma idrografic situat entre 3 600 e 4 500 gropant loLac Poopó, lo riuDesaguadero e loSalar de Coipasa. La superficia totala d'aquel ensems aganta aperaquí 140 000 km².
Peró se situa a de latitudstropicalas mai sonclima despend tanben de la massamontanhosa deisAndes, de l'influéncia daucorrent oceanic freg de Humboldt e de l'influéncia dau fenomèn climaticEl Niño. Tres zònas climaticas diferentas en partida liadas a la topografia pòdon ansin se destriar. Lòng daulitorau, loclima es sec amb de precipitacions feblas (mens de 100 mm enLima). En foncion de latemperatura, esdesertic caud lòng daulitorau nòrd e oèst edesertic freg lòng dau litorau sud-oèst. Dins lei regions centralas e nòrd, lo clima es fòrça umid e generalament de tipeeqüatoriau òtropicau amb doas sasons dei pluejas ben marcadas e de precipitacions superioras a 2 000 mmanuaus dins mai d'una region. Enfin, ausud, se troba una region amb un clima temperat.
En2014, la populacion de Peró èra estimada a 30,1 milions d'abitants siá aperaquí 5% de la populacion d'America da Sud. Conoguèt una aumentacion rapida dins lo corrent deis annadas 1960 passant de 10,4 milions en1960 a 29,1 milions en2009. Pasmens, aquela creissença es relativament moderada a respèct deis autrei país de la region e la natalitat demeniguèt d'un biais important entre1995 e2000 en causa d'una campanha d'esterilizacion fòrçada. En2014, lo taus de natalitat èra de 2,2 enfants per frema. La populacion èra relativament jova amb un temps median egau a 27 ans. L'esperança de vida èra de 73,2 ans en2014.
Aquela populacion es principalament installada lòng daulitorau e dins lei regions pus bassas deisAndes. Leiaglomeracions pus importantas se situan dins aqueleis endrechs levatIquitos que se troba au nòrd-èst dins lo bacin d'Amazonas. SonLima (9,9 milions d'abitants en2015, compres lei 1,9 milions de l'aglomeracion deCallao),Trujillo (950 000 abitants),Arequipa (920 000 abitants),Chiclayo (811 000 abitants) ePiura (517 000 abitants). En revènge, certanei regions dau país, especialament dins laSeuva Amazonica, son quasi vuejas amb mens de 2 ab/km².
La composicionetnica de Peró es fòrça variada gràcias a cinc sègles de mestissage. Seis originas principalas son lei populacions indigènas, leicolonsespanhòus e leisesclausafricans. Dins lo corrent dau sègle XIX, après l'independéncia, un nombre non negligible d'imigrats venguts deisIllas Britanicas, deFrança, d'Alemanha, d'Itàlia, deChina e deJapon s'installèron a son torn dins lo país. Durant aqueu periòde, un flux regular se mantenguèt tanben dempueiEspanha. L'identificacion deis abitants a una etnia es donc uei pas totjorn clara e es variabla en foncion deis estudis. Lei mestís forman lo premier grop (47 a 60%) e leis Amerindians lo segond (25 a 30%). Lo nombre deis Europèus (ò Blancs) presentan de variacions fòrtas e un percentatge variant de 5 a 20%. Leis Asiatics forman una minoritat gropant de 4 a 6% de la populacion.
Peró es unestat multilingua amb au mens 120lengas diferentas parladas sus son territòri. L'espanhòu es lalenga oficiala dau país. Es tanben lalenga mairala de la màger part de la populacion (83,9% en2007). Loquíchoa e l'aimara, respectivament lenga mairala de 13,21% e de 1,76% deis abitants, an un estatut de cooficialitat assegurat per laconstitucion dins lei regions onte predominan. Leis autrei lengas son parladas per 0,91% de la populacion.
En fòra de l'espanhòu, lengalatina eiretatge de lacolonizacion, lei lengas parladas en Peró son gropadas au sen de 14 familhas principalas e divèrseis isolats. Pasmens, la màger part son menaçadas de disparicion en causa dau declin demografic de certanei comunautats indigènas, de la discriminacion anti-indigèna e de la lònga indiferéncia daugovèrn regardant lo subjècte.
Peró es un paíscrestian e sustotcatolic qu'au mens 77% de la populacion se revendicava d'aquelareligion en2013[2]. Leiprotestants (13%) formavan la premiera minoritatreligiósa. Son devesits entre mai d'unaglèisa diferenta mai sa proporcion aumenta regularament dempuei leis annadas 1980. Divèrseis autrei religions (mormons,bodistas... etc.) gropavan aperaquí 7% deis abitants. Enfin, lo rèsta se declaravaagnostic òatèu.
Laconstitucion peroviana assegura la libertat religiosa per la populacion. Pasmens, en vertut d'un acòrd signat en1980 amb laGlèisa Catolica, locatolicisme a un estatut especiau e privilegiat. Es l'unica religion ensenhada au sen dau sistèma educatiu dau país, la Glèisa a certanei privilègis fiscaus e l'imigracion de trabalhaires catolics es facilitada. En mai d'aquò, de simbòls catolics (crucifiç, imatges de laVerge... etc.) se troban dins cada bastiment public.
La Preistòria umana peroviana es fòrça mau coneguda en causa de la manca de vestigis. Lei traças pus ancianas de presénciaumana en Peró datan d'au mens 22 000 ans. Lei populacions d'aqueu periòde èran probablament de nomadas que sa subsisténcia èra basada sus lacaça e la culhida. Lo mestritge de la fabricacion d'otís depèira sembla d'aparéisser i a 17 000 ans. La sedentarizacion e lo desvolopament de l'agricultura foguèron un procès lòng liats au reculament deiglaciersandins.
Lei progrès de la sedentarizacion, de l'agricultura e lapesca e lo reculament deiglaciers favorizèron l'emergéncia deculturas e decivilizacions vertadieras. La pus anciana es lacivilizacion de Caral apareguda au començament dau millenari III av. JC dins la region deTrujillo. Presentava ja plusors trachs pròpris aicivilizacionsandinas ulterioras coma unaarquitectura massiva caracterizadas per de bastiments piramidaus, l'existéncia d'un panteonpoliteïsta, la formacion de centres urbans de talha importanta ò la realizacion degeoglifs. Mestrejava la produccion e la teissedura daucoton mai en revènge, conoissiá pas l'usatge de laterralha. Tanben, semblava pas de conóisser deconflictes armats car leisarqueològs an pas descubèrt d'armas ò de bastiments militars dins lei vestigis d'aquela civilizacion.
Lacivilizacion de Caral dispareguèt dins lo corrent dau sègle XVIII av. JC probablament en causa de cambiamentsclimatics entraïnats per lo fenomènEl Niño. Au començament dau millenari I av. JC, apareguèron doascivilizacions novèlas lòng daulitorau que mestrejavan de tecnicas de fabricacion de laterralha. Lacultura de Chavín apareguèt vèrs 1 000 av. JC. Conoguèt son apogèu entre800 e200 av. JC avans sa disparicion rapida au començament dau sègle II av. JC. Introduguèt lametallurgia daubronze e de l'aur dins la region, melhorèt lei tecnologias textilas,domestiquèt lolama e inventèt la premiera formaandina d'art visuau conegut amb l'escultura d'estèlas representant dedivinitats. Au nivèu politic, sembla de formar un estatteocratic dominat per lo clergat de divinitats inspiradas per leis imatges daupuma e daujaguar. Lacultura de Paracas faguèt son aparicion vèrs800 av. JC, conoguèt son apogèu en600-400 av. JC e foguèt absorbida au sègle II av. JC per lacivilizacion de Nazca. Desvolopèt la teissedura de lalana e la deformacion volontària deicranis.
Lo periòde classic deicivilizacions precolombianas es caracterizat per un isolament important de cada cultura que fòrman d'entitats politicas liadas entre elei per de cambis comerciaus mai refusant autrament de durbir seifrontieras ais estrangiers. Aquò favorizèt donc un desvolopament regionau amb de culturas fòrça diferentas mai estendudas sus un territòri relativament limitat.
De200 av. JC a600, doas culturas se destrian que son lacultura de Moche, situada lòng daulitorau nòrd-oèst, e lacivilizacion de Nazca, establida lòng dau litorau sud. La premiera èra caracterizada per deterralhas de qualitat auta ornadas d'escènas realistas que son de fònts importantas per estudiar son organizacion sociala. Conoguèt un declin rapide après700 e dispareguèt dins lo corrent dau sègle VIII. Lacivilizacion de Nazca, eissida de lacultura de Paracas, es famosa per seigeoglifs mai mestrejava tanben de tecnicas de fabricacion deterralhas policromas. Conoguèt una crisi grèva vèrs350 qu'entraïnèt l'aclapament volontari deCahuachi, santuari major dei Nazcas, mai lo procès de disparicion de la cultura nazca foguèt lòng e s'acabèt probablament dins lo corrent dau sègle VIII.
Au començament dau sègle VII, la preponderància passèt ai vilas deTiwanaku, installada au sud dauLac Titicaca, e deWari, establida dins la region d'Ayacucho. Lei dos centres èran de metropòlisreligiosas importantas que sonclergat aviá un raionament culturau important sus lei regions vesinas.Tiwanaku desvolopèt unaagricultura intensiva gràcias a la bastida d'un ret d'aigatge e aurià federat un reiaume important amb la somission de mai d'un prince locau a l'autoritat e au prestigi dei prèires de la vila. Dispareguèt après1200 en causa d'una crisi agricòla entraïnada per un assecament dauclima.Wari adoptèt un modèl diferent caracterizat per una expansionisme militar agressiu e la formacion d'un reiaume ierarquizat (bastidas derotas, de capitalas províncialas... etc.) que prefiguran l'Empèri Inca. Lei regions somesas foguèron tanben colonizadas e esplechadas au profiech de lacapitala. Pasmens, una crisi economica e agricòla entraïnèt la disparicion rapida dau reiaume a partir de l'an1000 amb l'abandon deWari e la restauracion de l'independéncia dei pòbles vencuts.
A partir dau sègle XII, la diversitat culturala de la region venguèt fòrça importanta amb l'emergéncia de mai d'un pòble a l'origina de culturas distintas. La pus importanta foguèt lacultura chimú que se formèt dins la meteissa region que l'ancianacultura de Moche. Formèt unestat centralizat e ierarquizat dirigit per un sobeiran absolut dich « Ci-quic ». Sacapitala,Chanchan, agantèt 60 000 abitants gràcias a la bastida de rets importants derotas, decanaus e defortificacions. A partir de1200, acomencèt una politica de conquista militara dei regions vesinas mai foguèt a son torn vencut e ocupat per l'Empèri Inca dins lo corrent deis annadas 1460. En parallèl, lo periòde veguèt la formacion d'estats aimaras dins lei regionsmontanhósas. S'organizèron pauc a pauc en dos reiaumes dichsUrcussuyu principalament centrat sus lo versant occidentau eUmasuyu estendut sus lo versant orientau.
L'Empèri Inca se formèt vèrs1200 a partir d'una dinastia installada dins la vila deCuzco. Lo tèrme « inca » designa aquela dinastia mai lo nom dau pòble ocupantCuzco, que parlavaquíchoa, es desconegut. Lo seten sobeiran inca,Yahuar Huacac, capitèt d'instaurar sa dominacion sus tota la vau. Son successorViracocha Inca foguèt obligat d'abandonar lacapitala après una desfacha grèva còntra lei Chancas en1438. Son fiuYupanqui menèt la còntra-ofensiva que s'acabèt per lavictòria de Yahuarpampa. Lo venceire prenguèt alora lo títol dePachacutec (« lo Reformator »,1438-1471) e acomencèt una politica d'expansion militara. Fins a samòrt, leis armadas incas conquistèron leis estats aimaras principaus e loReiaume Chimú. Son fiuTupac Yupanqui (1471-1493) contunièt sa politica e sei fòrças agantèronQuito e lo nòrd dauChile actuau onte se turtèron aisAraucans. Remplaçat per son fiuHuyana Capac (1493-1527), l'Empèri Inca assegurèt son contraròtle de la region deQuito e ocupèt una partida dau litorau chilen sensa capitar de rompre la resisténcia araucana[3].
L'Empèri Inca foguèt l'estat pus organizat de l'America Precolombiana. Son cap èra un monarca absolut dichSapa Inca, considerat coma lo fiu dau Dieu-Soleu. Cada abitant fasiá d'una partida d'una casta amb un ròtle ben definit. La mobilitat d'una casta a una autra èra rara e necessitava de meritis escepcionaus, generalament sus lo prat batalhier. Lo territòri èra devesit entre tres lòts atribuits ai besonhs dauclergat, ai besonhs deis armadas e de l'Estat (qu'èra cargat de formar de resèrvas de manjar en cas defamina) e ai besonhs deis abitants. En despiech de l'abséncia d'un sistèma d'escritura, l'adminitracion inca conoissiá leimatematicas e èra en estat de tenir dei còmptes precís dei produccions e de la man d'òbra. Un sistèma de corvadas permetiá de bastir derotas, de transpòrtar de marchandisas ò de requisicionar de guerriers.
Per unificar l'Empèri, leis Incas impausèron l'utilizacion dauquíchoa, lo culte dau Dieu-Soleu (pasmens sensa enebir lei cultes ja establits) e desportèron lei pòbles ostils dins de regions centralas de l'Empèri per facilitar sa somission. Lei pòbles integrant l'Empèri d'un biais volontari ò sensa resisténcia significativa aguèron en revènge lo drech de gardar una autonòmia locala mai ò mens importanta. Un ret derotas e d'ostalariás permetiá lo desplaçament rapide deis armadas e dei messatges.
La conquista espanhòla se debanèt de1532 a1571. Foguèt lònga en causa de la resisténcia de la dinastia inca mai facilitada per lei divisions intèrnas de l'Empèri e leimalautiás vengudas d'Euròpa que decimèron la populacion (12 milions d'abitants en1530, 1,3 milion en1570). D'efèct, lamòrt deHuayna Capac entraïnèt unaguèrra civila per sa succession entreHuascar (1527-1532) eAtahualpa (1532-1533). Lo premier dispausava d'una armada pus importanta e èra installat dins lacapitala mai son rivau teniá de fòrças pus experimentadas. Una tiera de combatssaunós deQuito aCuzco li permetèt de conquistar lo poder mai laissèt de divisions prefondas.
Tre la fin de la guèrra civila, un contingent deconquistadorsespanhòus comandat perFrancisco Pizarro desbarquèt dins l'Empèri. Pauc nombrós (180 soudats, 37 cavaliers), leis Espanhòus empurèron lei divisions entre pòbles amerindians per trobar d'aliats còntra leis Incas. Lo 16 de novembre de1532, capturèronAtahualpa a labatalha de Cajamarca. Pizarro demandèt un recapte important per sa liberacion puei l'executèt per desorganizar l'Empèri entraïnant la presa deCuzco. Pasmens, una partida de l'Empèri assaièt de resistir ajudada per lei combats fratricidas entreconquistadors (partisans dePizarro còntra partisans d'Almagro,1536-1542). Ansin, un subrevivent de la dinastia inca dichManco Inca II poguèt crear loReiaume de Vilcacamba que demorèt un centre de resisténcia fins a sa conquista en1572.
America dau Sud Espanhòla a la fin dau sègle XVII.
Après la conquistaespanhòla, lo territòri perovian foguèt integrat au sen de l'Empèri Espanhòu e de seis institucions que permetián d'esplechar sei ressorsas au profiech d'Espanha e d'una minoritat de grands proprietaris terrenaus. Aquel empèri èra dirigit per loConseu deis Índias installat enEspanha. Pasmens, en causa dei distàncias importantas entreAmerica eEuròpa, una administracion coloniala foguèt creada. Peró venguèt ansin lo centre de laVice-Reialtat de Peró que son sèti èra situat enLima fondada en1535. Aquela institucion èra cargada de la gestion deis afaires administratius, financiers e economics dei possessions espanhòlas d'America dau Sud franc deVeneçuèla. Pasmens, èra devesida entre d'audiencias installadas aPanama,Santa Fe de Bogota,Quito,Santiago eLa Plata que tenián d'autonòmias fòrça importantas en causa dei distàncias entre aquelei vilas eLima.
Lo nivèu inferior de l'administracion èra ocupat per lei governadors de províncias e per leis autoritats localas, especialament aquelei dei vilas qu'èran elegits per lei captaus. Una caracteristica d'aquela administracion èra l'importància de la corrupcion entre lei foncionaris. D'efèct, certanei, magerament leicorregidors que tenián de poders fiscaus e de policía, èran mau pagats per logovèrnespanhòu e assaiavan donc de s'enriquir au detriment de la populacion. Lei zònas poblats d'Indians foguèron generalament pus tocadas per aqueu fenomèn.
La darriera institucion importanta de l'Empèri Espanhòu èra laGlèisa. Format unicament de Blancs fins a la segonda mitat dausègle XVIII, èra caracterizat per sei ressorsas economicas fòrça importantas e per la rivalitat permanenta entre lei diferents òrdresreligiós e loclergat secular. La richessa de la Glèisa èra liada ai dons e ai laissas dei fidèus, lei revenguts eissits d'aquelei bens e lodèime. Gràcias a aquelei ressorsas, la Glèisa poguèt finançar la bastida deglèisas, s'ocupar de l'ensenhament e de la santat, ajudar lei paures e prestar de sòus. Enfin, aguèt un ròtle major dins l'evangelizacion deis Indians e contunièt per la seguida de considerar que lei pòbles auctonòms fasián partida de son ressòrt.
Lei resèrvas e jaciments d'aur e d'argent concentrèron inicialament l'atencion deisEspanhòus. En particular, la descubèrta d'un jaciment d'argent fòrça important aPotosi aguèt una gròssa influéncia sus lo desvolopament de Peró amb la creacion d'una rotaLima-Potosi que venguèt l'axe principau dau Peró coloniau. Se formèt alora doas zònas economicas diferentas:
dins la region andina centrala, lei prioritats èran la percepcion de tributs de part dei comunautats indianas e l'esplecha miniera.
Lei minas dePotosi assegurèron la mitat de la produccion d'argent de l'Empèri Espanhòu de1550 a1650 mai la produccion declinèt a partir de la fin dau sègle XVII. L'activitat principala venguèt alora l'agricultura que son desvolopament foguèt rapidament encoratjat. Se formèt alora un modèl de tenements fòrça grands tenguts per unaaristocracia terrenala (hacienda).
La societat ispanoamerica se devesiguèt entre dos ensems separats. Lo premier èra la societat coloniala formada de Blancs, d'Africans, de mestís e d'Indians vivent en fòra de sa comunautat d'origina. Lo segond èra l'ensems dei comunautats indianas gaire mestissadas que gardavan salenga e de trachs indians fòrça importants.
Lei Blancs èran principalament originaris d'Espanha. Dins aquò, l'emigracion dei Blancs vèrs Peró es mau coneguda car lei documents oficiaus s'interessèron solament ais arribadas legalas. Òr, de clandestins nombrós arribèron tanben dins leicoloniasespanhòlas. Dins lo corrent dei generacions, lei Blancs se devesiguèron entre dos grops dichscriollos per designar aquelei nascuts sus lo territòriamerican epeninsulares per designar aquelei d'Espanha. Dos principis importats de l'aristocraciaeuropèu dominèron son mòde de vida : la volontat de tenir de tenements importants e la volontat de conservar la « puretat » de sonsang. Coma lei familhas decriollos avián quauquei rèires mestís, aquò entraïnèt l'aparicion de prejutjats deipeninsulares còntra leicriollos. Pasmens, que situacion que siegue, de grops de familhas blancas, mesclantcriollos epeninsulares, se maridant entre elei dominavan la societat. En dessota de l'aristocracia terrenala, existiá tanben una classa mejana blanca formada d'artesans, de marchands, de foncionaris, de regidors ò proprietaris terrenaus mejans. Coma l'elèit, donavan fòrça d'importància a la « puretat » de sonsang e assaiavan d'exclure lei non Blancs de seis activitats per ne'n limitar la concurréncia economica e sociala.
Leis Africans foguèron inicialament utilizats comaesclaus dins lei plantacions e lei minas. Pasmens, tre la fin dausègle XVII, leis afranquiments acomencèron de se generalizar e, dins lo corrent dau sègle seguent, la màger part dei populacions originàrias d'Africa venguèron liuras. En revènge, aquela liberacion s'acompanhèt pas d'un progrès sociau e leis Africans demorèron dins lo debàs de la societat.
Lei populacions mestissadas apareguèron rapidament après la conquistaespanhòla en causa dau nombre limitat de fremas espanhòlas. De mai, en despiech dau sostèn de laGlèisa a l'arribada de fremas vengudas de laPeninsula Iberica, lei relacions en fòra daumaridatge entre Espanhòus e Indianas contunièron. Dins aquò, aquelei mestís èran generalament bandits per lei Blancs siá per de rasonsreligiosas (lei mestís èran sovent nascuts en fòra daumaridatge) siá en causa dau risc de concurréncia economica. Ansin, divèrseilèis foguèron adoptadas per enebir certanei domenis economics ò mestiers ai mestís. L'aplicacion d'aqueu sistèma evolucionèt pauc a pauc segon lei regions en causa de la generalizacion progressiva dau mestissatge au sen de la societat ispanoamericana. Tre lo sègle XVI, lei premierei falhas apareguèron amb la creacion deihabilitaciones permetent ai mestís d'èsser considerats coma de Blancs en cambi dau pagament d'una soma. De mestís eissits de relacions entre Blancs e Africans ò entre Indians e Africans existián tanben. Pasmens, avián encara mens de consideracions que leis autrei mestís.
Lei comunautats indianas gaire mestissadas e demoradas alunchadas de la societat coloniala gardèron una partida importanta de sei trachs pròpris e son a l'origina de la societat indiana actuala. Au començament de lacolonizacion, leis Indians foguèron somés au sistèma de l’encomienda. Aquò èra lo transferiment dei responsabilitats de proteccion e d'evangelizacion d'un grop d'Indians dau rèi a un individú privat. En cambi, aquel individú podiá exigir untribut ò de corvadas. Aqueu sistèma foguèt fòrça atacat per lei Dominicans, especialamentBartolomé de las Casas, e en1542, lo rèi d'Espanha adoptèt leiLèis Novèlas qu'ordonèron la restitucion a la Corona deisencomiendas après lamòrt de sei proprietaris. Pasmens, en fàcia de l'ostilitat dei colons, lamonarquia deguèt finalament adoptar una posicion pus complasenta après una revòuta dei proprietaris (1544-1548). Premier, acceptèt la prolongacion de l’encomienda per la durada de vida de l'eiretier de son proprietari. Puei, se creèt un sistèma suplementari de prolongacion per lei generacions seguentas.
Entre1569 e1581, lo vice-rèiFrancisco de Toledo creèt un sistèma novèu d'organizacion dei comunautats indianas que foguèron gropats au sen dereducciones pagant tributs e corvadas. Perseguida per sei successors, aquela politica capitèt parcialament car mai d'un Indian capitèt de s'escapar deireducciones. Dichsforasteros, aqueleis Indians venguèron generalament obriers dins lei tenements espanhòus. Aquò entraïnèt de movements de populacions que favorizèron l'expansion dauquíchoa e de l'aimara dins leisAndes.
Una autra particularitat importanta de la colonizacion de Peró foguèt lo mantenement d'una partida larga de l'aristocracia inca gràcias a sa collaboracion amb lo poder espanhòu. D'efèct, lei caps incas (curacas) foguèron sovent cargats de la collècta dei tributs. Pasmens, en1780, l'introduccion de taxas entraïnèt una revòuta d'uncuraca deCuzco qu'afirmava èsser un descendent dei sobeirans incas. Prenguèt lo nom deTupac Amaru II e son insureccion menacètCuzco en1781 fins au mandadís de renfòrç importants dempueiLima. La revòuta entraïnèt tanben una insureccion de caps aimaras qu'assetjèronLa Paz en1781 avans d'èsser vencuts avans la fin de l'annada. Lo bilanç de la guèrra foguèt saunós (aperaquí 100 000mòrts) e entraïnèt la disparicion de la màger part de l'aristocracia amerindiana. De mai, lei mestís venguèron fòrça maufisants car volián pas èsser associats amb la revòuta.
En parallèl de l'establiment de la dominacion espanhòla, de campanhas d'evangelizacion foguèron organizadas per convertir leis Indians aucristianisme. Aquò acomencèt tre la conquista amb la destruccion dei templespagans, deis idòlas, dei libresreligiós indians ò de batejaments generaus de populacions. Pasmens, aquela estrategia evolucionèt rapidament vèrs de metòdes pus amagestrats per penetrar dirèctament au sen de la cultura indiana. Ansin, locristianismecatolic se generalizèt sota la forma d'unsincretisme mesclant la liturgia crestiana, lo culte de la Santa Verge, dei sants, la musica religiosa e lei processions amb d'elements e de rites eissits de lareligion precolombiana anciana.
Enfin, l'afondrament demografic foguèt la darriera caracteristica de la societat indiana après la conquista. D'efèct, en causa dei conflictes, dau trabalh fòrçat e, subretot, deimalautiás vengudas d'Euròpa qu'èran desconegudas sus locontinentamerican (vairòla...), lo nombre d'Indians demeniguèt fòrça rapidament. L'amplor d'aqueu fenomèn es mau conegut en causa de l'abséncia de donadas precisas sus la populacion avans l'arribada deisEspanhòus. Regardant l'èx-territòri inca, leis estimacions èra de 12 milions d'abitants e de solament 1,3 milion en1570 e 700 000 en1620. De mai, lei migracions d'Indians en direccion dei centres economics de la societat ispanoamerica, especialament lei regions minieras, agravèron lo despoblament dei territòris indians. Pasmens, au contrari dei territòris mesoamericans, aquò entraïnèt pas una disparicion totala deis institucions socialas amerindianas que se mantenguèron, especialament una partida de l'aristocracia que collaborèt activament amb leis Espanhòus.
Felipe II (1556-1598) assaièt d'organizar la gestion e de l'administracion de l'empèricoloniauespanhòu. Pasmens, en causa dei distàncias e de la superficia estendudas, la Corona mau capitèt e l'autoritat reiala declinèt pauc a pauc. En parallèl, la poissança militara d'Espanha s'afebliguèt. Après la desfacha a l'eissida de laGuèrra de Sèt Ans (1756-1763), logovèrn deMadrid decidiguèt tornarmai de s'ocupar de l'organizacion de sei colonias. L'influéncia dei familhas decriolos foguèt tanben reducha amb la creacion de pòstes administratius importants fisats a depeninsulares.
Aquelei reformas permetèron ansin de melhorar lei revenguts reiaus. Pasmens, aquò entraïnèt un maucontentament important, magerament au sen deicriolos, basat sus l'aumentacion deisimpòsts, lo ròtle important donat aipeninsulares ò lei limits comerciaus impausats per lo monopòliespanhòu. Ansin, una partida importanta de l'elèit revendicava un reequilibratge dei cambis e dei relacions amb lametropòli. Pasmens, en Peró, après la revòuta de 1780-1781, la màger part dei mestís e deicriolos èran prudents que gardavan la remembrança dei combats. De mai, donavan d'importància a sei privilègis e leis idèas deiLutz avián per exemple gaire de partisans.
A l'acomençament dei guèrras d'independéncia sud-americanas, la prudéncia dei mestís e deicriolos engatjèt Peró dins lo campespanhòu. En1810,Lima venguèt donc lo centre de concentracion dei tropas espanhòlas e leis autoritats localas contentèron divèrsei demandas deicriolos per ganhar son sostèn. En1810-1811, lei fòrças basadas en Peró rebutèron una ataca de la junta independentista deBuenos Aires. En1814-1815, la còntra-ofensiva generala ordonada per lo rèiFerrand VII permetèt de reconquistar una partida dei colonias rebèlas e d'assegurar tornarmai lei comunicacions entre Peró e lametropòli. Pasmens, amb la revòuta liberala deis annadas 1820,Espanha foguèt afeblida per de conflictes intèrnes. Leis insurgents prenguèron tornarmai l'avantatge. Peró foguèt ansin conquistat perSimon Bolívar en1823. Proclamat « Liberator », lo venceire recebèt de poders dictatoriaus l'annada seguenta per resòuvre lei conflictes politics perovians. Dotèt lo país novèu d'unaconstitucion autocratica.
La Confederacion Peru-Boliviana e lo periòde Ramon Castilla
La question principala de l'après-guèrra d'independéncia èra aquela de l'union entre Peró eBolívia. L'oligarquia deLima i èra gaire favorabla e obtenguèt satisfaccion en1826. Pasmens, lei tensions entre lei diferentei faccions dau país èran encara importantas e l'instabilitat politica venguèt rapidament la nòrma. Per exemple, lo generauAgustín Gamarra, president de1829 a1833, foguèt obligat de reprimir mai d'una revòuta dins tot lo país en despiech dau mantenement de son autoritat dins lacapitala. Aquò afebliguèt grèvament Peró que venguèt la buta deis ambicions deBolívia. En1835, lei tropas dau generau bolivianAndres de Santa Cruz intrèron en Peró que foguèt devesit entre dos estats integrats au sen d'una Confederacion Peru-Boliviana. Dins aquò, la poissança d'aquelestat èra una menaça perChile que s'alièt amb Gamarra que reprenguètLima en1838. Lavictòria chilena de Yungay en1839 permetèt de restaurar l'independéncia de Peró que contunièt la guèrra còntraBolívia. Pasmens, foguèt vencut en1841 entraïnant la casuda definitiva de Gamarra.
Après aqueu conflicte, leis annadas 1840 foguèron marcadas per lo desvolopament economic dau país sostengut per l'esplecha daugüano e dei jaciments desaunitre descubèrts dins lodesèrt de Tarapaca. Lo generauRamon Castilla, president en1845-1851 e en1855-1862, foguèt la personalitat principala dau periòde. Aboliguèt l'esclavatge e lo tribut pagat per leis Amerindians, encoratjèt leis investiments estrangiers e faguèt adoptar unaconstitucion pus liberala en1860.
La segonda mitat dau sègle XIX foguèt marcada per mai d'un conflicte implicant Peró còntraEqüator (1858-1860),Espanha (1864-1866) e còntraChile (1879-1883). Lo premier inaugurèt un conflictefrontalier fòrça lòng regardant lo traçat dau limit entre Peró eEqüator qu'èra pas estat clarament definit per leisEspanhòus. ComaEqüator voliá vendre un territòri revendicat perLima per pagar son deute, una armada peroviana desbarquèt sus lo territòri eqüatorian. I trobèt un país devesit per una guèrra civila e fòrça instable mai capitèt finalament d'obtenir l'annulacion de la venda.
Lo segond foguèt una guèrra entraïnada per lo refús de Peró de pagar un deute datant dau periòdecoloniau.Espanha mandèt una flòta que prenguèt lo contraròtle deis Illas Chincha, fònt importanta de revenguts per l'economia peroviana gràcias a sei jaciments degüano, e faguèt loblocus dau país. Pasmens, lo conflicte se generalizèt amb la formacion d'una coalicion gropant Peró,Chile,Bolívia eEqüator. La revirada d'una ataca espanhòla còntraCallao causèt lo retirament de la flòta e marquèt la fin de la guèrra. Aqueu succès renforcèt l'independéncia dei país sud-americans qu'èra encara mau acceptada perMadrid.
Lo tresen foguèt una guèrra entraïnada per de tensions regardant l'esplecha dei jaciments desaunitre dauDesèrt d'Atacama entreBolívia eChile. Per s'aparar còntra la menaça chilena,La Paz signèt una aliança defensiva ambLima en1873. Ansin, en1879, Peró se trobèt dirèctament implicat dins la guèrra entre sei dos vesins. Gràcias a sa superioritat, la marina chilena poguèt menar d'atacas còntra lolitorau e l'armada peroviana subiguèt una desfacha grèva aTarapaca. Per faciar la menaça,Nicolas de Pierola se proclamèt dictator en1880. Dins aquò, mau capitèt d'empachar la capitulacion deLima l'annada seguenta, çò qu'entraïnèt son reversament. Gràcias ai generausMiguel Iglesias eAndres Caceres, lei Perovians obtenguèron quauquei succès mai foguèron definitivament vencuts a labatalha de Huamachuco en1883. Lotractat d'Ancon laissèt aiChilens tota la region de Tarapaca e permetèt l'ocupacion deTacna e d'Arica durant dètz ans. Un vòte èra previst a l'eissida d'aqueu periòde permetent ais abitants de chausir entre lei dos país mai l'escrutinh foguèt jamai organizat. La situacion foguèt reglada en1929 amb lo partiment de la region: Peró recuperètTacna eChile gardètArica.
Lo periòde veguèt una transformacion importanta de l'economia peroviana amb lo reculament de l'importància dei jaciments desaunitre, largament perduts au profiech deChile en1879, e degüano que son esplecha èra venguda pus malaisada. Per compensar aquelei pèrdas, lo desvolopament de l'agricultura dins lei regionslitoralas, de l'industria minieraandina e la produccion decauchó dins la region d'Iquitos foguèt favorizat. En particular, en1907, uncamin de fèrre foguèt bastit entreLima e la region miniera deCerro de Pasco.
Leis annadas de 1930 a 1980 foguèron principalament marcadas per l'oposicion entre lei fòrças armadas e lo movement progressista de l'Aliança Populara Revolucionària Americana (APRA). D'efèct, en1930, un còp d'estat militar entraïnèt la casuda de Leguia que foguèt arrestat per lo generauLuis Sanchez Cerro. Dos camps politics se formèron alora gropant d'un caire lei militars e lei grands proprietaris terrenaus conservadors e d'autre caire l'APRA dirigida perVictor Raul Haya de la Torre. En1931, una eleccion organizada per l'armada permetèt l'eleccion de Sanchez Cerro a la presidéncia qu'enebiguèt rapidament l'APRA e arrestèt son cap.
En1932, l'APRA assaièt d'organizar una insureccion aTrujillo que foguèt durament reprimida per l'armada. Un an pus tard, Sanchez Cerro foguèt assassinat e remplaçat per l'ancian president militaristaOscar Benavides que decidèt d'amaisar la situacion. Haya de la Torre foguèt liberat e unaconstitucion novèla foguèt adoptada en1933. Pasmens, aqueu procès foguèt suspendut en1936 quand l'APRA ganhèt leis eleccions. Lo partit foguèt tornarmai enebit e son capexilat.Benavides gardèt lo poder fins a1939 e son remplaçament per l'oligarcaManuel Prado y Ugarteche. President fins a1945, capitèt de redreiçar l'economia e d'establir una patz civila mai ò mens establa dins lo país. Pasmens, aqueleis annadas foguèron sustot marcada per una segonda guèrra còntraEqüator (1941-1942) regardant lo traçat de safrontiera comuna. S'acabèt per una victòria clara de Peró qu'obtenguèt lo contraròtle d'un territòri de 200 000 km² revendicat per lei dos estats. Pasmens,Quito refusèt aqueu resultat e mantenguèt sei revendicacions entraïnant doas guèrras suplementàrias en1981 e en1995.
Dins aquò, lei tensions demorèron vivas entre l'APRA e lei militars. En1944, la capitada d'una grèva generala entraïnèt de negociacions que s'acabèron amb l'eleccion d'un moderat,José Luis Bustamante y Rivero, coma president en1945. L'APRA participèt meme au govèrn mai son sostèn ai grèvas e son programa de senèstra (contraròtle dei pretz... etc.) suscitèt l'ostilitat deiconservadors. L'assassinat dau cap d'unjornau de drecha agravèt lei tensions amb una aumentacion dei poders de la polícia. En1948, un còp d'estat de l'APRA e d'una partida de lamarina mau capitèt e lo generauManuel Odria, ministre de l'interior, reversèt Bustamante e prenguèt la direccion dau país fins a1956. Fondèt una junta militara que son programa èra de restablir l'òrdre de l'oligarquia peroviana. L'APRA foguèt tornarmai per lo tresen còp eHaya de la Torre tornarmai exilat. En1950, Odria legitimèt son poder amb una eleccion presidenciala. Ajudat per lo periòde de dinamisme economic entraïnat per laGuèrra de Corèa, capitèt d'estabilizar la situacion interiora de Peró.
Pasmens, a partir de1954, de dificultats apareguèron tornarmai amb la fin de la guèrra e Odria decidèt de tornar parlar amb l'APRA. L'ancian president conservadorManuel Prado foguèt elegit per un segond mandat en1956 gràcias au sostèn tacit dau partit de senèstra. De mai, poguèt aprofichar una scission au sen de l'APRA amb la creacion perFernando Belaunde Terry d'un segond partit de sensètra dichAccion Populara. Après sièis annadas relativament suavas, la lucha per la succession dePrado opausètHaya de la Torre,Belaunde eOdria. L'escrutinh foguèt marcat per de sospicions de fraudas e l'abséncia de venceires car ges de candidat capitèt d'obtenir lo tèrç dei vòtz necessari a una eleccion. L'armada intervenguèt donc tornarmai dins leis afaires politics e annulèt l'eleccion. En1963, un vòte novèu permetèt aBelaunde, d'ara endavant assegurat dau sostèn dei conservadors, de venir president. Pasmens, aguèt ges de majoritat parlamentària dins un Congrès dominat per leis apristas e lei partisans d'Odria. Ansin, sa politica se turtèt a d'oposicions importantas, especialament son projècte de reforma agricòla que foguèt blocat per lei grands proprietaris.
Aqueu blocatge institucionau entraïnèt donc un còp d'estat militar menat per lo generauJuan Velasco Alvarado. Pasmens, au contrari dei regimes militars precedents, la politica de Velasco Alvarado s'inspirèt largament dei programas de l'APRA e de l'Accion Populara amb la nacionalizacion de divèrsei sectors economics (petròli,minas... etc.), l'organizacion d'una campanha d'alfabetizacion ò una reforma agrària regardant sèt milions d'ectaras. Aquò recebèt inicialament un acuèlh favorable de part de la populacion mai de dificultats administrativas e financieras venguèron una fònt de maucontentament. En1975, la repression d'una manifestacion dins lacapitala faguèt un centenau de victimas eVelasco Alvarado foguèt remplaçat per lo generauFrancisco Morales Bermudez. Demorèt en plaça fins a1978 e apliquèt una politica economica ortodòxa dirigida per loFMI. Aquò entraïnèt de grèvas repetidas e la repression venguèt mai e mai dura.
D'efèct, en1978, lei militars foguèron obligats de laissar lo poder e una assemblada constituenta foguèt elegida.Belaunde e l'Accion Populara ganhèron leis eleccions organizadas en1980. Pasmens, sa politica liberala agravèt la crisi dau país entraïnant una demenicion dau nivèu de vida e una multiplicacion dei grèvas. Aquò entraïnèt l'aparicion de la guerilhamaoïsta dauSendier Luminós. A partir de1982-1983,Belaunde ordonèt a l'armada de restablir l'òrdre e de luchar còntra la subversion entraïnant un conflicte interiorsaunós. L'Accion Populara subiguèt donc una desbranda ais eleccions de1985 ganhada per lo candidat de l'APRA,Alan Garcia Perez. Pasmens, aqueu darrier mau capitèt de redreiçar la situacion e Peró deguèt tornarmai faciar de dificultats economicas e financieras importantas.
Reculament dau Sendier Luminós durant lo periòde Fujimori.
En1990,Alberto Fujimori ganhèt leis eleccions còntra lo candidat liberauMario Vargas Llosa amb un programa de reformas socialas. Pasmens, tre sa presa de foncion, adoptèt una politica fòrça liberala d'ajustament economic sostenguda per loFMI, intensifiquèt la lucha còntra loSendier Luminós e leis autreiguerilhas e se turtèt a una oposicion viva dau Congrès e de la justícia. En1992, organizèt donc uncòp d'estat que li permetèt de dissòuvre lo Congrès. La meteissa annada, la captura dau cap dauSendier Luminós li permetèt d'obtenir un succès decisiu còntra la guerilha que comencèt de se fragmentar en causa de l'abséncia de successors. En2000, aviá quasi disparegut e foguèt a tòrt considerat coma destruch. Pasmens, maugrat son mantenement dins certanei regions centralas dau país, lo Sendier a conegut un declin fòrça important durant lo periòde Fujimori.
En1993, Fujimori promulguèt unaconstitucion novèla que li permetiá de sollicitar un segond mandat consecutiu. Pasmens, en despiech de sa reeleccion en1995, l'autoritarisme e la corrupcion dau regime, la pauretat e leis inegalitats socialas acomencèron de maucontentar la populacion. Cinc ans pus tard, quand Fujimori assaièt d'obtenir un tresen mandat presidenciau consecutiu, l'oposicion refusèt de participar a l'escrutinh e de manifestacions importantas agitèron lo país. Après un escàndol suplementari de corrupcion de plusors parlamentaris per lo president, lo govèrn aprofichèt l'abséncia de Fujimori, ocupat per un viatge enJapon, per lo destituir. Fujimori acceptèt de demissionar e demandèt l'asile politic ais autoritats japonesas. Per la seguida, assaièt de rintrar en Peró onte foguèt arrestat e condamnat a 25 ans de preson en2009 per divèrsei crimes perpetrats per son regime. D'autreis afaires son totjorn en cors còntra eu regardant en particular de crimes còntra l'Umanitat comés durant una campanha d'esterilizacion fòrçada.
Après la casuda deFujimori, Peró conoguèt un desvolopament economic important dins lo corrent deis annadas 2000 mai lo mantenement d'inegalitats socialas grèvas contunièt d'entraïnar de trèbols.Alejandro Toledo, un deis adversaris principaus de Fujimori, foguèt elegit president en2001. Pasmens, mau capitèt de reglar lei problemas sociaus dau país. En2003, après una grèva importanta deis ensenhaires e dei païsans, proclamèt l'estat d'urgéncia e suspendiguèt plusors drechs fondamentaus per restaurar l'òrdre. En2006, foguèt ansin vencut per l'ancian president apristaAlan García. Pasmens, son mandat foguèt tanben agitat per de manifestacions indigenistas còntra de companhiáspetrolieras. Proclamèt a son torn l'estat d'urgéncia fins a l'abrogacion dei mesuras contestadas per lo Congrès. Pasmens, de trèbols grèus contunièron amb 34 mòrts en junh de2009. En2011, lo neoliberauOllanta Humala li succediguèt.
Peró es unarepublicademocratica de regimepresidenciau que seis institucions son regidas per unaconstitucion adoptada en1993 e modificada en2000. Aplica lo principi deseparacion dei tres poders. Lacapitala esLima que concentra, en mai dau poder politic, la màger part dei centres economics, financiers e culturaus dau país. La ciutadanetat es donada ai Perovians de mai de 18 ans e lo vòte es obligatòri.
Lopoder executiu es tengut per loPresident de la Republica e son vice-president[4] que son elegits per un mandat de cincannadas ausufragi universau dirècte. Dempuei2000, un president sortent pòu pas se presentar immediatament a sa succession. Lopresident es lo cap de l'Estat, lo cap daugovèrn e lo comandant suprèm dei fòrças armadas. Designa lo president dau Conseu dei Ministres e forma lo govèrn.
Lopoder legislatiu es tengut per loPresident de la Republica e un parlamentmonocamerau dichCongrès de la Nacion. Format de 130 deputats elegits per un mandat de cincannadas au sufragi universau dirècte amb un escrutinh proporcionau, a lo poder de discutir e vòta lei tèxtes delèi, ratifica lei tractats, autoriza leis emprunts dau govèrn, accepta lo budget presentat per logovèrn e vòta lei declaracions de guèrra. Lo president a un drech de vèto que li permet de blocar un tèxte legislatiu qu'a pas son acòrd.
Lopoder judiciari es tengut per una Cort Suprèma de 16 jutges nomat per lo Conseu Nacionau de la Justícia. Pasmens, regardant leis afaires constitucionaus, existís una Cort Constitucionau.
Lo territòri perovian es devesit entre 24 regions e una entitat amb un estatut particular a l'entorn deLima. Aquelei regions an de competéncias regardant la planificacion dau desvolopament regionau, l'execucion dei projèctes d'investiment public, la promoccion de l'activitat economica e la gestion dei bens publics. Son dirigidas per un president e un conseu elegits per quatre ans. Existís tanben un conseu de coordenacion cargat de representar la societat civila. A ges de poder executiu mai a un avejaire consultatiu. Segon lalèi organica deigovèrns regionaus, lo transferiment de poders de l'autoritat centrala ai regions dèu aumentar mai aqueu procès es l'objècte de conflictes entre lo Secretariat a la Descentralizacion dau govèrn de Lima e l'Assemblada Nacionala dei Govèrns Regionaus creada en2007 a l'iniciativa dei presidents de region.
Lei regions son devesidas entre 1 838 districtes dirigits per un premier cònsol. La region de lacapitala a un estatut pròpri que demora en fòra dau procès de descentralizacion. Es dirigida per lo Conseu comunau de Lima.
Peró a un drapèu, un blason, un imne e una devisa coma simbòls nacionaus :
lo drapèu es fach de doas bendas verticalasrojas enquadrant una benda verticalablanca. Segon l'usatge dau drapèu, un blason pòu èsser apondut au centre de la benda blanca. Aqueu drapèu foguèt adoptat en1950 mai s'inspira de plusors modèls precedents qu'èran ja roge e blanc.
lo blason foguèt adoptat en1950. Es format de tres sectors separats per una linha orizontala centrala e per una linha verticala que passa au mitan de la partida superiora. La partida inferiora presenta una fònt de larguesa que simboliza la richessaminerala dau país. La partida superiora de senèstra presenta unavigonha que simboliza la richessa de la fauna e la partida superiora de drecha presenta un aubre dau genrecinchona que simboliza la richessa de la flòra peroviana.
l'imne nacionau foguèt adoptat en1821. Lo tèxte es deJosé de La Torre Ugarte e lamusica deJosé Bernardo Alcedo. Son nom oficiau esMarcha nacional del Perú (« Marcha nacionala de Peró » enoccitan). Pasmens, aqueu nom es rarament utilizat e l'imne es dichSomos libres, seámoslo siempre (« Siam libres, demorem-lo totjorn » enoccitan) per la populacion.
la devisa nacionala es"Firme y feliz por la unión (« Fòrt e urós per l'union » enoccitan).
Peró fa partida dei principaleis organizacions regionalas e internacionalas e es un actor que s'implica dins leis organizacions destinadas a promòure lo desvolopament economic ò lo mantenement de la patz en America Latina. D'un biais relativament pragmatic, entretèn tanben de relacions bilateralas bònas amb de país variats (e de còps ostils entre elei) mai economicament importants per l'economia peroviana.
Ansin, au nivèu regionau, Peró participa a l'Aliança dau Pacific qu'es una zòna de comèrci liure creada en2011 ambChile,Mexic eColómbia. Aquela organizacion assaia de favorizar lo comèrci ambAsia e de faire còntrapés auMercosur. A tanben permes de raprocharChile e Peró, çò qu'a favorizat lo reglament dau contenciós maritim entre lei dos país (genier de2014). Au nivèu dau mantenement de lapatz, Peró participèt ais operacions de l'ONU enHaití e ai politicas de lucha còntra lo comèrci de dròga. D'efèct, dempuei lo començament dau sègle XXI, lo país es vengut lo premier productor mondiau decocaïna, çò que presenta un risc intèrne important de destabilizacion de certanei regions e un risc extèrne d'ingeréncia estrangiera.
Regardant lei relacions bilateralas deLima, la diplomacia peroviana mostra una capacitat gròssa de dubertura. Lei relacions amb leisEstats Units d'America eRepublica Populara de China son primordialas en causa de l'importància economica dei cambis amb aqueleis estats. Pasmens, Peró a establit de relacions bònas ambAlemanha,Espanha,França, loReiaume Unit, plusors país arabis (reconeissença de l'independénciaPalestina en2011),Israèl (en despiech dau ponch precedent) e laCorèa dau Sud. Lo comèrci e son desvolopament son generalament la rason premiera d'aquela situacion ambé, per exemple, la signatura d'un acòrd de liure comèrci amb l'Union Europèa en2013.
Lei fòrças armadas foguèron creadas en1821 e son principalament cargadas de defendre l'independéncia, lasobeiranetat e l'integritat territòriala de Peró. Sei missions segondàrias son de participar au desvolopament economic dau país e a de missions de proteccion civila. En2012, avián un budget representant 1,28% dauPIB, alinhavan aperaquí 140 000 òmes e èran devesidas entre una fòrça terrèstra (Armada Peroviana), unamarina militara (Marina de guèrra de Peró) e una fòrça aeriana (Fòrça aeriana de Peró):
lei fòrças terrèstras tenián 76 200 òmes devesits entre quatre regions militaras, 20bregadas e divèrseibatalhons independents. Leis equipaments principaus èran generalament ancians. Lei principaus èran 315carris (T-55 eAMX-13), 890 veïculs variats (M113,UR-416... etc.), 325 pèças d'artilhariá, 372 sistèmas antiaerians e 59aeronaus variats (Mil Mi-17,Mil Mi-2... etc.).
lei fòrças maritimas tenián 26 000 òmes, 51naviris e 33aeronaus. Entre lei naviris pus importants de la marina peroviana, se troban 6sosmarins d'ataca de propulsion convencionala, uncrosaire, 7fregatas, 6corvetas e 2 naviris de desbarcament. D'esfòrç importants son realizats per lo govèrn perovian per mantenir lei capacitats de sa flòta amb la modernizacion regulara dei naviris ancians e la crompa d'unitats modèrnas.
lei fòrças aerianas alinhavan 18 000 òmes, 71 avions de combats (Mig-29,Mirage 2000,Sukhoi Su-25... etc.), 44 avions de transpòrt, 52elicoptèrs e 67 avions variats (entraïnament, reconeissença... etc.). Coma per la marina, d'esfòrç son menats per mantenir lo nivèu dei fòrças aerianas perovianas.
Peró es tocat per un conflicte intèrne opausant logovèrn centrau a divèrsei movements revolucionaris coma loSendier Luminós (1980-uei) ò loMovement Revolucionari Tupac Amaru (1984-1997). Acomençada en1980, aquela guèrra a fach aperaquí 70 000mòrts e, en1990, deguerilhas èran presentas sus la mitat dau territòri. Dempuei2000, l'intensitat dei combats a demenit mai loSendier Luminós es encara fèrmament installat dins lei Vaus d'Apurimac e d'Ene. De mai, sembla d'i aver un desvolopament de liames importants entre certanei guerilhas e de trafegants de dròga, çò qu'aumenta l'inseguretat, especialament dins lo centre dau país e lòng de la frontiera ambColómbia.
L'economia peroviana es de talha modèsta amb unPIB nominau de 208,2 miliards en2014 (siá 6 905 $/ab) e un taus de creissençaannuau de 6,78% en2006-2013 qu'es lo pus important d'America dau Sud. Pasmens, Peró demorava dependent de son sector minier e marcat per la pauretat en cors de demenicion mai totjorn importanta (58,7 % en2004 e 23,9 % en2013), lo ròtle primordiau dau sector economic informau (que regardava 60% de la populacion) e d'inegalitats socialas, etnicas e geograficas fòrtas. Ansin, se podiá destriar tres zònas economicas principalas que son la region de Lima-Callao (un tèrç dauPIB nacionau) que gropava lei companhiás pus modèrnas, lei vilaslitoralas en expansion rapida dempuei lei darriereisannadas que son economia èra en cors de modernizacion e lei zònas ruralas deisAndes e de laSeuva Amazonica onte l'economia èra sustot destinada a assegurar la subsisténcia dei populacions.
Lei partenaris economics principaus de Peró se situavan enAmerica e enAsia. Lei pus importants èran leisEstats Units d'America que representavan respectivament 18,4% deis exportacions perovianas e 24,8% deis importacions,China (17,8% e 15,3%),Brasil (4,3% e 5,3%). Regardant leis exportacions,Canadà (7%),Japon (5,2%),Soïssa (4,3%),Espanha (4,2%) e laCorèa dau Sud (4%) èran d'actors importants. Regardant leis importacions,Argentina (4,8%),Chile (4,7%),Eqüator (4,6%) eMexic (4,4%) èran tanben de fornisseires majors.
En causa de l'importància de l'economia informala e illegala (dròga), la descripcion de l'estructura de l'economia peroviana es malaisada. En2015, losector primari n'èra la basa gràcias a unaagricultura fòrça diversificada e de ressorsas naturalas fòrça importantas. D'efèct, gràcias ai climas variats e a un ret d'aigatge ben desvolopat dins lei regionsdeserticas, lo país exportava d'espargas, decarchòfas, d'avocats, detartiflas, deris, decana de sucre, de gròs blat, decoton, decafè, decacau e divèrsei fruchs tropicaus. Lapesca aviá pereu un ròtle important gràcias aisaigas peissonencas de l'Ocean Pacific amb 9,5 milions detonas de pes pescats (2en reng mondiau). Enfin, lo sector minier èra lo còr de l'economia peroviana que representava 56% deis exportacions gràcias a l'esplecha de minas d'aur (6en reng mondiau en2010), d'argent (2en en2011), decoire (3en en2014), dezinc (2en en2009), d'estanh (3en en2006), deplomb (4en en2014), d'urani, demolibdèn e de jaciments depetròli e degas naturau. Dempuei leis annadas 2000, Peró es tanben vengut lo premier productor decòca e representava una fònt de revenguts per aperaquí 200 000 païsans.
Lo sector industriau conois un desvolopament important dempuei la fin dau sègle XX a l'entorn de l'aglomeracionLima-Callao, de certanei vilas litoralas e d'Arequipa. Èra basada sus lasiderurgia, lo rafinatge depetròli, laquimia, la transformacion deimineraus, l'industria automobila e l'industria agroalimentària (produccion defarina de pes). Lo país exporta una partida d'aquelei produccions. En revènge, èra obligat d'importar lo rèsta de sei bens industriaus, especialament certanei produchs quimics non produchs localament, certanei produchs petroliers, d'aparelhs electronics, d'aperelhs de telecomunicacions, de maquinas otís, divèrsei bens manufacturats, depapièr, detextils e demedicaments.
Lo sector dei servicis èra dominat per l'economia informala. Pasmens, lotorisme i aviá un ròtle particular car conois una creissença fòrta dempuei la demenicion de l'intensitat dei combats còntra loSendier Luminós. Lo nombre de toristas èra encara limitat (3,1 milions en2010 siá lo 8en reng dau continent american) mai lo sector èra ja la segonda fònt de devisas estrangieras de l'economia peroviana.
Peró a un patrimòniarquitecturau fòrça ric que cuerb lei periòdes precolombians,coloniaus e modèrnes. D'efèct, l'arquitectura aviá una importància gròssa au sen deicivilizacions precolombianas, gràcias a de monuments massís, de l'aparicion de lacivilizacion de Caral a l'acomençament dau millenari III av. JC a l'apogèu de l'Empèri Inca. Aquò a laissat una tiera d'edificis gigants que mostran de preocupacions religiosas mai tanben de capacitats avançadas regardant l'organizacion dei vilas e l'urbanisme.
Coma per l'arquitectura, l'escultura aviá un ròtle major au sen deicivilizacions precolombianas e lo patrimòni esculturau de Peró fa partida dei pus rics de laplaneta. Après lacolonizacionespanhòla, l'escultura demorèt fòrça utilizada per ornar leiglèisascrestianas. En revènge, aquel art conoguèt un declin certan après l'independéncia en causa de la demenicion de son importància au sen de la societat peroviana fins au sègle XX e l'aparicion de corrents marcats per lei culturas indigènas.
Lapintura peroviana se pòu devesir entre un periòde precolombian, un periòde coloniau e un periòde post-independéncia. La pintura foguèt ansin unart fòrça utilizat per decorar lei monuments pus importants dei culturas precolombianas ò per ornar certanei terralhas. Après la colonizacion, la pintura europèa foguèt introducha dins lo país e fòrça utilizada per ornar lei glèisas e leis edificiscrestians. Se desvolopèt un estile particular dichEscòla de Cuzco mesclant usatge de la pintura europèa, imatges crestians e representacions indigènas. Ai sègles XVII e XVIII, leis influéncias barròcas se desvolopèron dins lo país. Puei, au sègle XIX, coma en arquitectura, loneoclassicisme e loromantismefrancés s'impausèron coma estiles dominants. La creacion d'una escòla d'art a Lima en1919 aguèt un ròtle important per la pintura peroviana dau sègle XX car permetèt de desvolopar divèrsei corrents artistics pròpris marcats per lei culturas amerindianas.
Lamusica es apareguda sus lo territòri dau Peró actuau tre lo periòde de lacivilizacion de Caral. Puei, aquelart passèt au sen dei civilizacions e culturas seguentas. Lei constrenchas geografics deisAndes entraïnèron alora l'isolament de mai d'una comunautat e la formacion de centenaus de danças regionalas diferentas. Locajón es l'instrument emblematic d'aquela musica amerindiana mai lor nombre totau es tanben fòrça important. Après la conquista, mai d'unamusicaeuropèa eafricana foguèt introducha en Peró e se mesclèt amb lei musicas ja existantas. Un segond movement similar aguèt luòc a partir deis annadas 1960 amb la difusion de la musica venguda deisEstats Units d'America. La musica peroviana presenta ansin una richessa incomparabla amb au mens 1 300 genres musicaus diferents.
Laliteratura peroviana es eissida dei racòntes oraus dau periòde precolombian. Après la conquista, l'introduccion de l'escritura e de la literatura europèa favorizèt la difusion de la literatura au sen de la societat peroviana. Dos estiles, locostumbrismo e loromantisme, i aguèron un ròtle important. Puei, a partir deis annadas 1920, se formèt la literatura peroviana contemporanèa que s'inspirèt de la cultura amerindiana e que fa partida dempuei la segonda mitat dau sègle XX dei corrents majors de la literatura internacionala.
La literatura orala precolombiana es largament desconeguda en causa de la destruccion dei culturas ecivilizacions anterioras a l'arribada deiconquistadors. De mai, foguèt marginalizada per la literatura d'inspiracion europèa. Pasmens, es supausada fòrça variada en causa de la diversitat observada actualament dins lei racòntes oraus dei pòbles indigèns d'Eqüator, de Peró, deBolívia e deChile. Divèrseis estudis menadas a partir dau sègle XIX an permés de'n fixar una partida per escrich e d'identificar de trachs comuns coma de tematicas (mites de creacion ò de destruccion dau Mond, mitologia precolombiana... etc.) e au mens doas formas dichas « harawis » e « hayllis » que son respectivament un estile poetic liric e un estile poetic epic.
La literatura peroviana dau periòdecoloniau se pòu devesir entre tres ensems principaus que son lei crònicas espanhòlas dau periòde de la Descubèrta e de la Conquista, lei crònicas indigènas dau meteis periòde e loneoclassicisme. D'efèct, l'exploracion e lei guèrras de conquista de l'Empèri Inca foguèron una fònt d'inspiracion importanta per mai d'un escrivan espanhòu. Aqueleis òbras prenon sovent la forma de crònicas istoricas amb un caractèr epistolar prononciat e depintan leis eveniments istorics ò lei societats dau periòde. Leis autors espanhòus majors d'aqueu periòde sonFrancisco Xerez,Pedro Sancho de la Hoz,Miguel de Estete,Cristobal de Molina ePedro Cieza de León qu'èran generalament deconquistadors letruts.
Lei crònicas dichas indigènas son l'òbra d'autors amerindians ò mestís comaTitu Cusi Yupanqui qu'èra un subrevivent de l'ostau reiau inca,Juan de Santa Cruz Pachacuti Yamqui Salcamaygua òFelipe Guamán Poma de Ayala. Aprenguèron d'escriure après la conquista e s'interessèron ais estats precolombians e ais atrocitats dau sistèma coloniau. Lei crònicas deTitu Cusi Yupanqui son ansin una fònt majora de coneissenças regardant l'istòria e lei tradicions de l'Empèri Inca. De son caire,Guamán Poma mandèt au rèi d'Espanha un libre de reflexion politica sus la destruccion dei societats indigènas e lei mejans de bastir una societat melhora. La màger part d'aqueleis òbras son demoradas a l'estat de manuscrit[5].
Pasmens, la literatura indigèna dispareguèt pauc a pauc amb la formacion d'unaoligarquia mestissada a la tèsta dau Peró coloniau. D'efèct, aqueleis elèits mespresavan la literatura indigèna que dispareguèt pauc a pauc. Au contrari, favorizèron l'introduccion deimitologiasromanas egrègas anticas au sen de la literatura peroviana. Sota l'influéncia d'un grop literari dich Academia Antártica, un correntneoclassicista dominèt la literatura peroviana dau sègle XVI au sègle XIX amb d'autors comaFrancisco de Figueroa,Diego Mexía de Fernangil,Manuel Asencio y Segura,Felipe Pardo y Aliaga e doas poëtessas anonimas dichas « Clarinda » e « Amarilis ».
La literatura peroviana dempuei l'independéncia se pòu devesir entre tres ensems marcats per loromantisme, un periòde demodernisme marcat per un interès novèu per la literatura indigèna tradicionala e lo periòde contemporanèu. D'efèct, après la fin dau periòde ispanic, la literatura de Peró foguèt fòrça influenciada au sègle XIX — coma la màger part deis autreisarts — per loromantismefrancés amb d'autors comaCarlos Augusto Salaverry eJosé Arnaldo Márquez. Un autre corrent major d'aqueu sègle foguèt locostumbrismo, en partida influenciat per loromantisme, que son objectiu èra de descriure d'un biais precís e fidèu leis usatges sociaus de la societat.Juana Manuela Gorriti,Teresa González de Fanning,Clorinda Matto de Turner eMercedes Cabellero de Carbonera son leis escrivans principaus d'aquela tendància e participèron a l'acomençament de la modernizacion de la literatura peroviana.
L'introduccion daucinèma en Peró se debanèt en1897 amb la projeccion dei films dei Fraires Lumière. Pasmens, lo premier film perovian foguèt pas realizat avans1932. Dempuei aquelaannada, l'industria cinematografia peroviana capita de produrre regularament de films que — franc de certaneis excepcions centradas sus de tematicas nacionalas coma la guèrra civila — sègon lei tendàncias principalas dau cinèma internacionau e sud-american. La realizatritzClaudia Llosa a obtengut plusors prèmis prestigiós amb d'òbras comaThe Milk of Sorrow òAloft.
↑(es)Las religiones en tiempos del Papa Francisco, Corporacion Latinobarómetro, 16 d'abriu de2014,[1].
↑Leis Araucans resistèron tanben aisEspanhòus e demorèron independents fins a1882.
↑Un premier vice-president e un segond vice-president existisson tanben mai an ges de poder franc dei situacions d'incapacitat dau President de la Republica.
↑Certanei son estadas editadas durant lei sègles XIX e XX après sa redescubèrta per d'istorians.
.svg)
.png)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.jpg)
.png)
_01.jpg)
_-_Google_Art_Project.jpg)
