Dens era grana Gasconha, era petita Bigòrra qu'intègra eth País Tòi dab eth bacin deth Gave de Gavarnia (Varètge,Gèdre...) enLavedan dens ethsHauts Pirenèus.
Aqueth tèrmetòi que vien depetitòipichinet engascon, e qu'èra un escais d'autis còps utilizat per era gents deth piemont enta designar eths abitants deras hautas vathspirenencas.
Eth País Tòis que s'estend suber 43 302 ectaras derasgòrjas de Pèirahita ath còth deth Tormalet e era Ola de Gavarnia[1].
Eth13 de noveme de1272, Raimond GarcieVII dit Masièra, senhor deCastelobon, qu'escàmbia dab Esquivat o Assisvat de Chabanas, comte de Bigòrra, era vath deVarètja e eth sos detz e set viltages dab totas eras soas apartenéncias[2]. Eras contrapartias d'aqueth escambi que son eras tèrras de Préhac,Bages,Vier,Andrest e Troinhan una renta de Vint e tres sòus morlans. Eths detz e set vilatges dera vath de Barèjas qu'èran amassats en quate vics, eth vic deth plan, eth vic debat, eth vic darrèrlaiga e eth vic de Labadsus.
Un tòi non cranh que Dieu, eth pericle e era lit.
| Comuna | Populacion (2012) | Superficia (km²) | Altitud (mini) | Altitud (maxi) | Illustracion |
|---|---|---|---|---|---|
| Varètja | 175 | 45.84 | 1070 | 3087 | |
| Bèthpuei | 111 | 16.2 | 899 | 2854 | _1.jpg) |
| Shèsa | 55 | 10.07 | 520 | 2309 | |
| Esquiesa e Cèra | 383 | 1.52 | 659 | 1126 | |
| Estèrra | 195 | 1.74 | 720 | 1987 | |
| Gavarnie-Gèdre | 382 | 227.08 | 905 | 3298 | |
| Grust | 46 | 4.8 | 816 | 2527 | |
| Lus e Sent Sauvaire | 980 | 50.38 | 677 | 3194 | |
| Saligòs | 92 | 4.51 | 596 | 2390 | |
| Sassís | 87 | 174 | 658 | 840 | |
| Sasòs | 118 | 29.38 | 640 | 2965 | _1.jpg) |
| Sers | 105 | 29.91 | 928 | 2872 | _1.jpg) |
| Vielar | 73 | 3.14 | 772 | 1987 | |
| Biei | 26 | 6.24 | 787 | 2390 | _2.jpg) |
| Biscòs | 43 | 6.52 | 520 | 2139 | |
| Visòs | 40 | 2.56 | 705 | 2163 |
Enheurèr de2013, un lit qu'encombra eth Bastan a era autor deths Tèrmes deVarètja : eth vilatge qu'ei evacuat. Eth31 de mai de2013, era nèu que s'ei acomolada e un aute lit, en contrabàs deLienz, que recobrís suber prèp de200 mètres eth lièit deth Bastan.
Un aigat istoric qu'ei constatat ets 18 e 19 de junh de 2013 : plojas incessantas que provòcan una pojada deras aigas associada a era fonduda deras nèus. Frenadas per eras rèstas deth lit de fin de mai, eras aigas deth Bastan qu'empòrtan era rota situada suber era sua riba dreita. Arribat a era autor deths Tèrmes (ont i aguèt eth lit de heurèr de 2013), Bastan empòrta era plaça de Varètja, puish eth parking HLM, eth camping, set ostaus ; pas cap damnatge corporau dens era populacion. Eth vilatge qu'ei evacuat eth 19 de junh gràcias a ua dubertura excepcionala deth Còl deth Tormalet totjorn ennevat.
L'Altitoy qu'ei ua competicion d'esquí-alpinisma qui se debana ath mei aut deth País Tòi.