 | Vila d'Occitània |  |
Ortès Orthez | ||
|---|---|---|
| Descobridor o inventaire | ||
| Data de descobèrta | ||
| Contrari | ||
| Color | ||
| Simbòl de quantitat | ||
| Simbòl d'unitat | ||
| Proprietat de | ||
| Fondador | ||
| Compren | ||
| Data de debuta | ||
| Data de fin | ||
| Precedit per | ||
| Seguit per | ||
| Coordenadas | ||
 | ||
Lo pont vielh. | ||
| ||
| ||
| Geografia fisica | ||
| ||
| Coordenadas | 43° 29′ 21″ N,0° 46′ 11″ O | |
| Superfícia | 45,86km² | |
| Altituds · Maximala · Mejana · Minimala | 185 m 70 m 38 m | |
| Geografia politica | ||
| País | Bearn | |
| Parçan | Plana de Bearn | |
| Estat |  França | |
| Region 75 | Navèra Aquitània | |
| Departament 64 | Pirenèus Atlantics | |
| Arrondiment 643 | Arrondiment de Pau | |
| Canton 6429 | Ortès e Tèrras deus Gaves e de la Sau (burèu centralizator),Ortès (caplòc) abans 2015 | |
| Intercom 246401681 | CC de Lac-Ortès | |
| Cònsol | Emmanuel Hanon (2020-2026) | |
| Geografia umana | ||
| Populacion Populacion totala (2019) | 10 369 ab. 11 047 ab. | |
| Densitat | 230,46 ab./km² | |
| Autras informacions | ||
| Còde postal | 64300 | |
| CòdeINSEE | 64430 | |
| www.mairie-orthez.fr | ||
Ortès (Orthez enfrancés) qu'ei ua vila deBearn, que'n ho la capitala aprèsMorlans e abansPau e lo sièti deu poder deusvescomtes de Bearn de ladinastia deus Montcada (estantGaston Fèbus lo mei famós d'eths). Qu'ei situada dens lo departamentfrancés deusPirenèus Atlantics de la region deNavèra Aquitània,ancianament d'Aquitània.
Situada capvath de Bearn dens la plana, Ortès qu'ei traucada peuGave de Pau.
| Semboès Vaths de Bearn | Bonnut | Salas e Hrontun |
| Salas de Baura |  | Valensun Castethins |
| Lanaplan | Lar Mondran Ausencs e Montestruc | Viron |
La prononciacion qu'ei [ɔr'tɛs]. Las fòrmas ancianas que sonOrtesium en 1184,Ortez en 1193,Orthesium en 1220,Ortes en 1375,Ortais (Froissart),Ortes en 1391,Hortes en 1578,Ourtes en 1650,Orthés (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau)[1].
SegonDauzat e Rostaing,Ortès que vien deu latin*horta, variacion dehortus, « ancian provençau »òrta, « casau », dab lo sufixe-ensem[2]. Alan Novèl, citat per Miquèu Grosclaude, qu'interprèta lo nom gràcias a l'occitanòrt/òrta, deu latinhortus, « casau », dab lo sufixe-és[1].
Miquèu Grosclaude qu'exclutz l'ipotèsi « casau », pr'amor deu site estret. Lo nom qu'ei a arreligar dab loPaís d'Òrta e dabÒrtavièla,vescomte d'Aorte, [uavilla de Borta,Avorte Bile,vicecomes Avortensis]; Ortès qu'apartenèva, au moment de sa fondacion, a la Vescomtat deDacs, com Òrtavièla e lo País d'Òrta. Mès quin ei lo sens de Òrta ? Ua auta pista qu'ei lo nom latin d'òmiFortis, dab abséncia deuh- iniciau per influéncia basca, com per l'antroponime ibericOrtiz. Foneticament,Ortès qu'a unò obèrt anormau en posicion pretonica, çò qui seré d'influéncia basca. Mès lo nom que demòra escur[1]. Que cau ajustar lo sufixe ei pas-ensem ( >-és e non pas-ès).
Qu'ei ua anciana comuna aplegada dab Ortès.La prononciacion qu'ei [,sentə sy'zanə]. Las fòrmas ancianas que sonSancta Susanna de Larbaig au sègle Xau,Sancta Susana en 1172,Senta Susane au sègle XIIIau,Sente Suzane en 1344,Ste Suzanne en 1675,Ouilhon (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau)[3].
Senta Susana qu'ei ua martira crestiana de Roma au sègle IIIau, de nom ebraïc[3].
.svg)
L'escut modèrne qu'ei deusègle XIX ; que's blasona atau :deu camp de gules au pont deu lòc de quate arcas inegaus dab au son miei ua tor crenelada e caperada maçonada de sable acostat de duas claus d'or
L'istòria d'Ortès qu'ei ligada a la soa topografia : ua hauta coma on e ho bastida ua hortalessa abans deu castèth de Moncada, e lo gave dab un ga puish tanben dab lo famós pont. Au pe deu castèth (mes mei enlà) e au ras deu pont (e de l'aute costat deu pont), un barri que's bastí (lo borg vielh) ; puish, en traucar lo pont deu costat de l'arribèra deu costat deu castèth, Ortès edifiquè lo Borg Nau. Fin finau, lo Borg de Montcada que's bastí en tot minjar las tèrras e las pèiras deu castèth deu Vescomte.
Gaston VII de Bearn qu'i bastí locastèth entà remplaçar la modèsta hortalessa e atau, lossègle XIII eXV Ortès que ho capitala de Bearn.
Durant las Guèrras de religion las òsts protestanta deGabriel Ièr de Montgomery que perpetrèn massacres e execucions e Ortès los sons bastiments religiós e lo son castèth que hon sacamandejats peus partisans reformats de la reginaJoana III de Labrit. Aquesta que fondè l'Academia Protestanta d'Ortès qui dè a la vila un prestigi deus gran dens lo monde protestant d'aquestas tempsadas.
Com dens la resta de Bearn lo catolicisme que ho restablit en1620 dab l'Edicte d'Integracion deu reiLoís XIII de França.
Dab la mudança de la capitala aPau, los desvolopament d'Ortès que mermè.
En 1814 que s'i escadó labatalha d'Ortès on las tropas deuduc de Wellignton e hon victoriosas suber las deu marescauSolt.
Au sègle XX lo parçan d'Ortès que ho marcat per l'industrializacion deu Bacin deLac.
Tradicionaument, Ortès que compta tres quartièrs ancians : Lo Borg Vielh, lo Borg Nau e lo Borg Montcada. A l'origina, de segur, locastèth de Montcada que's quilhava au som de la soa coma emparant lo borg vielh juson au ras deuGave de Pau.
| Periòde | Identitat | Etiqueta | Qualitat | |
|---|---|---|---|---|
| deceme2017 | (2026) | Emmanuel Hanon | PS | professor de fisica |
| 2014 | seteme 2017 | Yves Darrigrand | divèrs esquèrra | cap d'entrepresa |
| març de2008 | 2014 | Bernard Molères | PS | retirat de tecnician en documentacion, conselhèr generau (1994 → 2015) |
| març de2001 | 2008 | Thierry Issartel | divèrs dreta puishMoDem | Istorian |
| març de1989 | 2001 | René Ricarrère | PS | regent |
| març de1977 | 1989 | Jacques Destandau | RI puishUDF | Cap d'entrepresa, conselhèr regionau, vice-president deu conselh regionau |
| març de1965 | 1977 | Jacques Moutet | radicau | cap d'entrepresa, conselhèr generau (1964 → 1976) |
| octobre de1947 | 1965 | Henri Cazenave | ||
| 1947 | ||||
| Totas las donadas non son pas encara conegudas. | ||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 679 | 6 738 | 6 987 | 6 802 | 7 121 | 7 857 | 7 021 | 7 184 | 6 948 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 6 694 | 6 724 | 6 627 | 6 526 | 6 624 | 6 556 | 6 743 | 6 210 | 6 314 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1901 | 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 6 365 | 6 254 | 6 247 | 5 850 | 5 952 | 6 219 | 6 175 | 6 450 | 6 713 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 8 413 | 10 002 | 10 855 | 10 922 | 10 159 | 10 121 | 10 329 | 10 338 | 10 406 11 137 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2009 | 2010 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 10 647 11 371 | 10 982 11 674 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fonts | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Base Cassini de l'EHESS -Nombre retengut a partir de1962 :Populacion sens comptes dobles -Sit de l'INSEE | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De l'Etat Mejana, Ortès que consèrva lator Montcada (sola causa demorada deu castèth de Gaston Fèbus qui las soas pèiras be servín entà bastir lo borg deu medish nom), laglèisa de Sant Pèir, lopont fortificat.
L'ostau conegut com l'ostau de Joana de Labrit qu'arcuelha lo Musèu deu Protestantisme Bearnés.
De la soa istòria protestanta, Ortès que conserva lo temple protestant en activitat mei vielh de França (a maugrat d'estar pro modèrne e d'un estil neoclassic).
Situat suu camin de Sant Jacme de Compostela, lo convent de las sòrs Clarissas que persegueish la tradicion en acessar los romius per ua nuèit.
Laglèisa de Sent Pèir d'Ortès qu'ei la mei hauta glèisagotica bearnesa.
En bèth sortir d'Ortès, de cap aLac e suu costat de la rota òm troba ua vielha bòrda qui acèssa lo musèu deFrancés Jacme e, dinc a març de 2014[4], l'associacionPer Noste.
•Rogèr Lapassada (Rogèr Joan Bernat Lapassada,Aussavièla,23 de mai de1912 -Ortès,12 d'octobre de1999) qu'estó l'un deus escrivansbearnés e l'un deus poètas màgers deusègle XX.
•Francés James (vadut a Tournay lo 2 de deceme de 1868 et mort àHasparren lo 1ᵉʳ de noveme de 1938, qu'estó un poèta, romancèr, dramaturgue e critic de lenga françesa. Que passè la màger part de la soa vita en Béarn e au País basco, hont màger de son inspiracion.
Ortès e lo sonEstadi de La Moteta (uei vodat a d'autas activitats) que ho l'ostau d'ua de las màgers equipas europèas de basquet e regularament purmèra deu campionat francés :Lo Vam Bearnés de Pau-Ortès (en francés :Élan Béarnais de Pau-Orthez).
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
