Lonavaho (diné bizaad en navaho) es unalenga atabascana meridionala parlada per las tèrras de la nacionnavaho en America del Nòrd. Es parlada per unas 165 000 personas.
Las consonantas del navaho dins l'ortografia estandard son listadas dins aquesta taula:
Dins l'ortografia navaho, la lletrah representa dos sons diferents: (x) quand es iniciala e (h) quand es un prefix o a la fin d'un mot. Malgrat aquò, quand (x) es precedida pers aquesta es totjorn escrichax e pas jamaih, per dire d'èsser pas prononciadash. La consonantagh es escricha i abans la vocalai/i,w abanso egh abans d'a. Pergh, tant lapalatalizacion coma lalabializacion son representadas dins l'ortografia, que son escrichasi per la varianta palatala ew per la varianta labiala. L'ortografia indica pas las variantas per las autras consonantas.
I a quatre vocalas basicas en navaho,a,e,i eo. Caduna pòt aparéisser aital:
- corta -a
- longa -aa
- nasalizada -ą
Lo navaho a dos tons, aut e bas. Las sillabas son de ton bas, levat s'est marcat. Amb las vocalas longas, avèm quatre possibilitats:
- aut,áá,éé
- bas,aa,ee
- creissent,aá,eé
- mermant,áa,ée
Es possible de barrejar aquestas caracteristicas coma dinsą́ą́ (longa, nasalizada, ton aut).
| navaho | occitan |
|---|
| ąąʼ | plan |
| áádóó | e |
| abeʼ | lach |
| abeʼ yistiní | glacet |
| ahwééh | cafè |
| ajaaʼ | aurelha |
| akʼáán | farina |
| alóós | ris |
| aooʼ | òc |
| ashdlaʼ | cinc |
| áshįįh | sal |
| atsá | agla |
| atsįʼ | carn |
| awééʼ | nenon |
| ayęęzhii | uòus |
| azhéʼé | paire |
| bááh | pan |
| bilagáana bizaad | anglés |
| bilasáana | poma |
| bizaad | lenga |
| chʼééh digháhii | tortuga |
| chʼééhjiyáán | pasteca |
| chʼil ahwééh | tè |
| dįįʼ | quatre |
| dił | sang |
| diné bizaad | navaho |
| dineʼé | tribu |
| dinééh | gojat |
| dinootłʼizh | vèrd |
| dootłʼizh | blau |
| dzaanééz | ase |
| géeso | formatge |
| hashkʼaan | banana |
| hastiin | òme |
| łáaʼii | un |
| łeejin | carbon |
| łichííʼ | roge |
| łigaii | blanc |
| łįįʼ | chival |
| łizhiní | negre |
| łóóʼ | peis |
| mósí | gat |
| naadą́ą́ʼ | milh |
| nááhai | an |
| naakaii bizaad | espanhòl |
| naaki | dos |
| naaʼołí | monjetas |
| nímasii | trufas |
| óola | aur |
| shá | solelh |
| tááʼ | tres |
| taʼneeskʼání | melon |
| tłʼiish | sèrp |
| tó | aiga |
| tséʼédóii | mosca |
| tsídii | aucèl |
| tsísʼná bitłʼizh | mèl |
| yáh | cèl |
| yas | nèu |
.svg)