Lamoneda es un instrument de pagament, en vigor en un endrech e a una epòca donats, que complís lei foncions d'unitat de còmpte, d'intermediari dins lei cambis de bens ò de servicis e de resèrva de valor. Segon lei luòcs e leis epòcas, es tanben un ben public gràcias ai servicis que rend a la societat e un otís d'integracion economic, politic ò sociau.
La moneda es un concèpt fòrça ancian qu'apareguèt per la premier còp a la fin de laPreïstòria, probablament enAnatolia. Per la seguida, i aguèt una difusion progressiva de l'idèa que se debanèt en parallèl d'aparicions independentas. A partir dau millenari IV av. JC, s'escampèt l'usatge de monedasmetallicas que foguèron a l'origina dei premierei pèças de moneda au sègle VII av. JC. Aqueu sistèma se difusèt lentament lòng dei rotas comercialas anant d'Asia aEuròpa e foguèt adoptat per lei principalei poissanças de la fin de l'Antiquitat e de l'Edat Mejana.
A laRenaissença, l'invencion dei premiereibancas modèrnas enEuròpa entraïnèt l'aparicion progressiva de lamoneda fiduciària que conoguèt una lònga evolucion per venir la forma principala de moneda en circulacion au sègle XX. D'efèct, après laPremiera Guèrra Mondiala, leisestats, durament destabilizats per lei consequéncias economicas dau conflicte, poguèron pas restablir lei sistèmas monetaris basats sus de resèrvas de metaus preciós (principalament d'aur). Puei, en1971, l'abandon de l'escandau aur per leisEstats Units entraïnèt la generalizacion de la moneda fiduciària a tota la planeta.
En parallèl, lo desvolopament dei bancas entraïnèt una aumentacion dei depaus. Ansin, au començament dau sègle XXI, la màger part de la moneda mondiala es formada per lamoneda escripturala que correspond ais escrituras dins lei registres de còmpte bancaris.
Lo concèpte de moneda sembla relativament ancian coma l'atèsta la descubèrta de tròç d'obsidiana datant de 15 000 av. JC qu'èran distribuits au sen de certanei culturasliticas d'Anatolia. L'idèa s'escampèt pauc a pauc e sostenguèt probablament la formacion dei rets comercialas estructuradas de la fin de laPreïstòria. Quatre tipes de monedas primitivas – largament utilizadas fins au sègle XVIII – aparaguèron durant aqueu periòde :
En parallèl, lei premiereisunitats de còmpte apareguèron ambé la formacion dei premiereis administracions vèrs 2 500 av. JC. Sovent derivadas d'unitats demassa coma lamina utilizada dins l'Empèri d'Akkad, permetián una gestion deisimpòsts e dei deutes per leis escribas. Pasmens, aqueu sistèma se difusèt pas en fòra deis institucionsestatalas avans la fin de l'Antiquitat.
Pèças de monedalidianas d'electrum dau sègle VI av. JC.Solidusroman, moneda d'aur utilizada coma referéncia internacionala dau sègle III au sègle XII.
Atestat tre lo millenari IV av. JC enSardenha, l'utilizacion demetaus coma moneda se difusèt pauc a pauc enMediterranèa e enOrient Mejan. Aqueu sistèma èra generalament basat sus de cambis delingòts. A respèct deis autrei formas de moneda primitiva, presentavan probablament l'avantatge d'èsser duradís e conservables. En687 av. JC, lo rèilidianGygès inventèt lei premierei pèças de moneda en remplaçant leilingòts per de tròç d'electrum (aliatge d'aur e d'argent) dotats de caracteristicas identicas (pes, talha...) e d'una marca autentificacion.
L'idèa deGygès foguèt pauc a pauc adoptada per leis autrei pòbles de la region. Sei successors contunièron de melhorar son invencion ambé l'instauracion daubimetallisme durant lo rèine deCresus (560-546 av. JC). La conquista deLidia perPèrsia arrestèt pas aqueleis evolucions e leisAquemenidas adoptèron tanben una monedabimetallica après la presa deBabilònia en539 av. JC.
Au sègle seguent, l'adopcion de pèças de moneda per leiciutats-estatsgrègas pus importantas, especialamentAtenas, permetèt a l'idèa de se difusar dins lo rèsta d'Euròpa. Dins la direccion opausada, vèrsAsia,China adoptèt una moneda decoire durant lo rèine deQin Shi Huang (221-210 av. JC). Utilizada per pagar lei tropas e leisimpòsts, demorèt en circulacion fins a1837.
En parallèl de son usatge economic, la monedametallica aquistèt pauc a pauc de ròtlespolitics e sociaus. Ansin, permetiá d'unificar politicament un espaci economic. Per exemple, foguèt lo cas enChina onte l'òbra unificatritz deQin Shi Huang subrevisquèt a l'afondrament rapide de sadinastia. EnEuròpa, lei pèçasromanas, que representavan lo perfieu de l'emperaire, venguèron un otís depropaganda e de glorificacion deisobeirans. Perpetuat perConstantinòble après la disparicion de l'Empèri d'Occident, lo sistèma monetari roman influencièt lei monedas creadas per leisestats barbars e arabes que se formèron entre lei sègles V e VII. En particular, en696, leisOmeias adoptèron un sistèmatrimetallic basat sus undinar d'aur fòrça similar ausolidusbizantin qu'èra la referéncia internacionala dau periòde.
Jiaozi dau periòde Song ambé l'inscripcion« representa l'equivalent de 77 000 wens de metau »».
China foguèt lo premier país qu'adoptèt una moneda depapier a la fin dau sègle X ò a l'inici dau sègle XI[1]. D'efèct, per limitar lo raubament dei quantitats demetaus preciós necessàrias au comèrci, leiSong dau Nòrd emetèron de bilhets dichsjiaozis. Lei premiers bilhets èranpintats sus de supòrts defusta mai lopapier s'impausèt lèu per la fabricacion.
Adoptat per leis autrei dinastiaschinesas dau periòde, lo sistèma conoguèt una utilizacion intensiva per ladinastia Yuan. Aquò entraïnèt una crisi a partir de la fin dau sègle XIV. Ladinastia Ming assaièt de reprendre lo contraròtle deijiaozis en1374 e ne suspendiguèt la convertibilitat. La valor de la moneda de papier demeniguèt donc pauc a pauc. Puei, au sègle XV, une tiera de revòutas causèt d'emissions importantas qu'entraïnèron l'afondrament definitiu de la valor dei bilhets. Finalament, l'emperaireMing Renzong (1424-1425) enebiguèt son usatge sotapena de mòrt.
Lo mercantilisme e lei premierei teorias de la moneda
A partir dau començament dau sègle XVI, l'arribada de quantitats gròssas demetaus preciós en provenància dei minas d'America dau Sud entraïnèt una aumentacion dei cambis economics e dei prètz enEuròpa. Dins un periòde dominat per lomercantilisme (aparegut vèrs1450) e per lo renfòrçament deisestats, aquò favorizèt lei premierei reflexions sus la moneda e sa gestion.
Pasmens, dins lei fachs, leis estats dau periòde, especialamentAnglatèrra, utilizèron largament l'expansion monetària per sostenir lo desvolopament de l'industria. Lei condicions d'aquela creissença economica (quantitats importantas de moneda e taus d'interès feble) foguèron rapidament descubèrtas per l'Estat e per leisindustriaus. Aquò entraïnèt la creacion dei premiereibancas d'emission de bilhets que prefiguravan lamoneda fiduciària que remplacèt – lentament – la moneda metallica eissida de l'Antiquitat.
Bilhets de la Banca Reiala de França emés en1720 ambé l'inscripcion« La Banca promet de pagar au portaire Dètz Liures Tornesas ».
Lo passatge de la moneda metallica marchanda – es a dire que sa valor èra egala a sa quantitat demetaus preciós – per unamoneda fiduciària conoguèt un episòdi decisiu dins la premiera mitat dau sègle XVII enEuròpa. Per divèrsei rasons (sasida de metaus preciós, dificultats logisticas dau transpòrt dei pèças...), l'aristocracia e laborgesiá de mai d'un país comencèron de fisar sei resèrvas d'aur, d'argent e d'objèctes preciós a d'orfèbres qu'èran alora considerats coma un refugi segur. En cambi, recebèron de « certificats de depaus » que permetián de recuperar lei sòmas e leis objèctes gardats.
Pauc a pauc, aquelei certificats venguèron anonims e foguèron utilizats coma mejans de pagament. En1661, apareguèron lei premiers bilhets europèus vertadiers enSuècia[3]. Autra evolucion, leis orfèbres, venguts banquiers, descurbiguèron qu'èra pas necessari d'aver una resèrva financiera egala a la totalitat dei depaus enregistrats. D'efèct, la conversion dei certificats èra rarament demandada e la banca podiá donc utilizar lei depaus per investir. Ansin, en mai dei certificats de depaus, leibanquiers comencèron d'emetre dei títols de deute e la valor deis emissions passèt rapidament la valor dei depaus.
Aqueu procès entraïnava unacreacion monetària de part deibancas e sostenguèt lo desvolopament economic dau periòde. En parallèl, favorizèt l'utilizacion d'una moneda depapier qu'èra plus dirèctament basada sus de resèrvas de metaus preciós per una partida de l'elèit economiceuropèu. Pauc a pauc, l'usatge dei bilhets s'escampèt au sen de la societat en despiech de quauquei reviradas coma aqueu de labanca de Law.
En fòra deis inovacions liadas aupapier moneda, lei Temps Modèrnes veguèron tanben la reaparicion d'una moneda internacionala que foguèt lothaler e sei derivats. Aparegut en1518 dins la region dei minas deJáchymov enBoèmia, èra una moneda d'argent que foguèt caracterizada per una estabilitat excepcionala fins a sa disparicion au començament dau sègle XX. Adoptada comaunitat de còmpte dauSant Empèri Roman Germanic, foguèt adoptada ò utilizada per lei país germanics (compres lei regionsbalcanicas que fasián partida d'Austria), per leiProvíncias Unidas, perAnglatèrra e per leicoloniaseuropèas d'America, d'Asia e d'Africa. En mai d'aquò, suscitèt la creacion de monedas similaras enFrança, enEspanha e dins d'autrei país europèus. Ensems, aquelei monedas d'argent dominèron l'economia durant lei sègles XVII e XVIII.
Leis evolucions de laRenaissença e dei Temps Modèrnes permetèron l'instauracion d'un sistèma bimetallic enEuròpa basat sus l'aur e l'argent. Pasmens, lei quantitats d'argent necessàrias a son foncionament comencèron pauc a pauc de mancar. Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, la descubèrta de jacimentsaurifèrs fòrça importants agravèt aquela situacion ambé la produccion de 2 000 tonas d'aur entre1851 e1860. Aquò representava la mitat dei quantitats extrachas durant lei quinze sègles precedents e leisestats poguèron plus mantenir la paritat entre l'aur e l'argent. Lomonometallisme basat sus l'aur (escandau aur) venguèt donc la nòrma.
Lei sistèmasbimetallics emonometallic èran basats sus la convertibilitat de la moneda enaur ò enargent. Necessitavan de resèrvas importantas au sen deibancas centralas per n'assegurar la valor. Pasmens, aqueu sistèma permetèt tanben d'emetre mai de bilhets e de batre de pèças fachs de metaus mens preciós (coire,bronze...) ò francament banaus (niquèl...).
Lei trèbols monetaris de la Premiera Guèrra Mondiala
Certificat aurestatsunidenc de1922 ambé la mencion« Aquest bilhet certifica qu'es estat depausada au Tesaur deisEstats Units la sòma de 100 dolars de pèças d'aur pagabla au portaire sus demanda ».
LaPremiera Guèrra Mondiala (1914-1918) entraïnèt de despensas considerablas que destabilizèron prefondament l'economia mondiala. Après la revirada dei politicas classicas, sa consequéncia principala foguèt un renovelament de la pensada monetària que favorizèt l'emergéncia de teorias intervencionistas.
D'efèct, après la guèrra, leisestats mau capitèron de restablir lomonometallisme que prevaliá avans1914 (inflacion enAlemanha, recessions economicas deis ans 1920...). Puei, lacrisi economica de 1929 escobèt lei temptativas de restauracion. Dins aqueu contèxte malaisat, s'impausèron leis idèas eissidas de l'òbra majora de l'economistabritanicJohn Maynard Keynes (1883-1946),Teoria generala de l'emplec de l'interès e de la moneda (1936), que se prononciava en favor de politicas intervencionistas menats per leigovèrns per assegurar lo plen emplech.
Aquelei teorias favorizèron l'emission de moneda sota forma de bilhets per favorizar la demanda e la represa economica. Aquò aumentèt donc la fiduciarizacion de la moneda. En parallèl, lodolar estatsunidenc venguèt la moneda dominanta en1922 ambé laconferéncia de Gènoa. D'efèct, venguèt la soleta moneda dirèctament convertibla enaur. La liura britanica èra convertibla en dolar e leis autrei monedas èran convertiblas en dolars ò en liuras. Ansin, se metèt en plaça un sistèma mixt metallic e fiduciari dins la màger part deis país.
Adoptat en1944, lo sistèma de Bretton Woods èra un sistèma mixt destinat a assegurar lo redreiçament de l'economia mondiala après laSegonda Guèrra Mondiala (1939-1945[4]). Lodolar estatsunidenc demorèt l'unica moneda que gardava l'escandau aur. Leis autrei monedas èran definidas a respèct dau dolar e de reglas suplementàrias permetián de limitar lei devaluacions violentas deis ans 1920-1930.
En despiech de sa mixitat teorica, aqueu sistèma èrade facto de tipe fiduciari. D'efèct, per n'assegurar l'estabilitat, una regla implicita èra de pas – ò fòrça rarament – demandar la conversion dei dolars enaur. En plaça, lei dolars èran gardats dins leisestats per sostenir la moneda locala.
Cartas de crèdit dau començament dau sègle XXI que permèton de pagar un ben sensa manipular de pèças ò de bilhets gràcias a la desmaterializacion de la moneda.
Lo sistèma de Bretton Woods foncionèt corrèctament fins a la crisi economica deis ans 1970. Tre1971, leisEstats Units d'America abandonèron oficiosament l'escandau aur[5]. En parallèl, lei teoriaskeynesianas foguèron suplantadas per lei teorias neoclassicas de l'Escòla Austriana e de l'Escòla de Chicago que depintan la moneda coma la manifestacion d'un òrdre espontanèu e condamnan l'intervencion monetària de l'Estat.
Dempuei leis ans 1970, lei monedas son donc vengudas fluctuantas e varian entre elei segon lei variacions dei mercats financiers. Leis estats gardan la possibilitat de devaluar mai dins lei fachs, aqueu tipe de manòbra es vengut rar. L'autra consequéncia majora es que la fiduciarizacion de la moneda es venguda la nòrma universala car ges de país a restablit l'escandau aur.
D'autra part, leis evolucionstecnologicas aparegudas a la fin dau sègle XX ambé lo desvolopament dei retsinformatics aguèron de consequéncias sus lei cambis monetaris. D'efèct, la generalizacion dei [carta de crèdit|cartas de crèdit]] e dei viraments electronics remplaça mai e mai sovent l'utilizacion e la manipulacion de pèças e de bilhets. Ansin, la moneda es d'ara endavant sovent desmaterializada e l'usatge de lamoneda escripturala es vengut fòrça frequent dins la vida vidanta.
Unamoneda marchanda es una moneda que sa valor es egala a la valor dei bens ò dei materiaus que la fòrman. Dominèt la vida economica fins a l'aparicion de lamoneda fiduciària. D'exemples son lei monedas primitivas formadas de produchsartesanaus òagricòlas e lei monedasmetallicas que sa valor despendiá de sa quantitat d'aur ò d'argent. Uei, son usatge es vengut limitat mai existís totjorn dins l'encastre de sistèmas economics informaus.
Unamoneda fiduciària es una moneda que sei supòrts an ges de valor intrinsèca. Sa valor es donc basada sus la fisança que li dona la societat. A l'origina, lo tèrme designa lei pèças d'aliatgesindustriaus de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. Pasmens, ambé l'abandon de l'escandau aur, la generalizacion dei bilhets e l'utilizacion demetaus a bòn mercat per la fabricacion dei pèças, tota la moneda actuala es venguda fiduciària.
Lamoneda escripturala es formada dei depaus bancaris sus lei còmptes corrents dins lei bancas comercialas. Es materializada per una escritura dau còmpte. Uei, aqueu tipe de moneda fòrma la màger part de la massa monetària en circulacion (entre 80 e 90%). Amb lo desvolopament deis otísinformatics, la moneda escripturala es desenant sovent numerizada.
La moneda a tres ròtles economics essenciaus que son aquelei d'unitat de còmpte, de ben dirèctament escambiable e de resèrva de valor :
comaunitat de còmpte, permet de definir aisament la valor d'una causa amb un escandau unic.
coma ben dirèctament escambiable còntra totei leis autrei, es un instrument de pagament que permet d'aquistar un ben ò un servici quin que siegue.
coma resèrva de valor, pòu èsser gardada car la moneda garda sa valor e demòra perfectament liquida (es a dire qu'es immediatament utilizabla per cambiar de bens e servicis).
Gràcias a sei tres foncions economics, la moneda a un ròtle fondamentau au sen dei societats. D'efèct, en facilitant lei cambis de bens ò de servicis, permet de rendre de servicis collectius a la comunautat ont es en circulacion. Per aquela rason, la moneda es considerat coma un ben public que pòu pas faire unicament l'objècte d'una regulacion per lei financiers. Ansin, d'institucions estatalas (bancas centralas...) foguèron creadas per representar l'interès collectiu dins la gestion monetària.
Dins certanei societats, la moneda es un otís de iearquizacion sociala que permet de mesurar la richessa deis individús. Dins l'Empèri Roman, lo reng sociau deis abitants èra dirèctament determinat per sei revenguts. Se un sistèma tant rigorós es uei rar, la richessa es totjorn un element important au sen de mai d'una societat actuala car es considerada coma un factor de capitada per una partida importanta de la populacion.
La moneda es tanben un instrument d'integracion economica e politica d'una zòna somesa a un meteis poder politic. Per exemple, durant l'Antiquitat,Atenas utilizèt lo primat de sa moneda per renfòrçar son contraròtle sus laMar Egèa en exclusent l'usatge de monedas de ciutats rivalas. Autre exemple, enOccitània, laliura tornesa, adoptada perLoís IX (1226-1270) en1262, aguèt un ròtle important dins la mesa en plaça de la dominacion francesa en suplantant pauc a pauc leis autrei monedas en circulacion e en s'impausant coma unitat de còmpte.
En causa de l'importància politica de la moneda, la fabricacion de moneda faussa es unainfraccion grèva dempuei l'invencion de la moneda au sègle VII av. JC. La màger part dei país la classan entre leicrimes pus grèus. Per exemple, enFrança, la pena de mòrt foguèt encorruda per lei faus-monediers fins a1832. Uei, riscan totjorn 30 ans de preson[6], çò qu'es identic a la pena encorruda per unmurtre sensa premeditacion[7]. Entre país, la fabricacion de moneda faussa es de còps utilizada coma arma de guèrra (operacion Bernhard dauIIIen Reich còntra la liura britanica...) e leis atacas còntra una moneda estrangiera son d'otís d'influéncia poderós entre lei mans dei poissanças pus importantas de la planeta.
Diferentei teorias modèrnas de regulacion de la moneda existisson. Lei pus frequentament aplicadas fan partida dei còrpus classics (òliberaus) ekeynesians. Lo premier corrent esistoricament lo pus ancian qu'es aparegut au sègle XVI ambé lei trabalhs deCopernic. Dominèt fins a lacrisi economica de 1929 avans de conóisser una lònga eclipsi fins ais 1970. Durant aqueu periòde, foguèt suplantat per lo correntkeynesian que posa son origina dins lei preconizacions defendudas perJohn Maynard Keynes e lei politicas de l'après guèrra.
Per leis economistas classics, lo ròtle de la moneda es unicament economic e se limita a la facilitacion dei cambis de marchandisas e de servicis. Segon l'economistaJean-Baptiste Say (1767-1832), la moneda es donc solament una vela qu'escond lo fach qu'un ben se càmbia còntra un autre ben segon la lèi de l'ofèrta e de la demanda. Segon aquela concepcion, la quantitat de moneda en circulacion a donc un efèct sus lei prètz mai pas sus lo foncionament vertadier de l'economia. La moneda auriá donc un ròtle neutre e tota politica monetària dèu aver per objectiu d'empedir una aumentacion de la massa monetària que seriá desconnectada de la creissença de l'activitat economica.
Leikeynesians defendon, au contrari, una vision pus intervencionista dau ròtle de l'Estat. Per elei, la politica monetària pòu influenciar e estimular l'economia e seis actors. Segon aquela concepcion, la gestion de la moneda es donc un aigre politic fondamentau. Per exemple, redurre lei taus d'interès pòu crear mai de moneda e favorizar la demanda e l'investiment.
Lei bancas centralas son d'institucionsestatalas cargadas d'aplicar la politica monetària. Se son ròtle varia en foncion deipaís, sei missions principalas son sovent :
d'assegurar l'emission de lamoneda fiduciària e contribuir ansin a la definicion dei taus d'interès.
de susvelhar lo foncionament dei mercats financiers e d'assegurar lo respèct dei reglementacions deis institucions financieras (bancas...).
de tenir lo ròtle de prestaire de darrier ressòrt dins lo cas d'una crisi sistematica.
Dins leipaís dominats dins lei teorias economicas classicas, labanca centrala pòu èsser totalament ò parcialament independenta dau poder politic. Per exemple, laResèrva federala deis Estats Units es dirigida per un conseu mesclant de representents designats per lo president e lo cap dau Senat e de representents eissits deibancas privadas. Una tala delegacion es sovent acompanhada per d'objectius fixats dins leis estatuts de labanca centrala. Ansin, laBanca centrala europèa a, segon lei tèxtes, per mission unica d'assegurar l'estabilitat dei pretz au sen de l'UE.
Dins certanei, lei mecanismes de regulacion monetaris mau foncionan e la moneda pèrd d’un còp una partida importanta ò la totalitat de sa valor. Dicha crisi monetària, aquela situacion entraïna generalament una crisi economica grèva car tot lo sistèma de cambis utilizat per la societat conoís de perturbacions. Au pièger, de pans entiers de l'economia son susceptibles d'èsser blocats per manca de liquiditats. N'existís plusors tipes :
la panica bancària qu'es caracterizada per una afluéncia massisa dei depausants dins leibancas per retirar fisicament sei sòus. Òr, coma lei bancas an jamai pron de fons per curbir la totalitat dei depaus, lo risc defalhida es fòrça important. Per empachar aqueu tipe de crisi, leisestats asseguran generalament una partida dei depaus. Pòdon tanben organizar un plan de « sauvament » per provesir a la banca lei sòus necessaris ai retiraments.
l'iperinflacion qu'es una situacion marcada per una aumentacion fòrça rapida dei pretz qu'entraïna una demenicion parallèla de la valor de la moneda. Aqueu tipe de crisi es fòrça ancian qu'existiá ja durant lo periòde de la monedametallica. Lo cas pus famós es l'iperinflacionalemanda deis ans 1920 qu'aviá necessitat l'emission de bilhets de cinc miliards de marks en1923.
la rompedura dau mercat interbancari qu'es caracterizat per l'afondrament dau sistèma de prest qu'existís entre leibancas. Òr, sensa aquelei prests, lei bancas pus feblas pòdon rapidament far falhida, çò que pòu afeblir d'autrei bancas e entraïnar pauc a pauc una falhida de tot lo sistèma bancari.
_avers.png)
