Lolibre es sovent considerat coma lo simbòl de la literatura.
Laliteratura es l'ensemble deis òbrasescrichas e oralas qu'an una valorartistica òestetica. Fenomènuniversau observat dins totei lei societatsumanas, permet de manifestar d'emocions, de comunicar depensadas ò d'educar de legeires ò d'auditors en utilizant lei ressorsas de comunicacion ofèrtas per lalenga. Per aquela rason, la literatura es sovent liada au mond deilibres. Pasmens, regarda tanben lapoesiatradicionala deipòbles sensa desprovesits d'escritura, loteatre ò labenda dessenhada. Pus recentament, son egalament aparegudas d'òbras redigidas sus desupòrts numerics.
Segon lei conoissenças actualas deisarqueològs, la literatura seriá apareguda enMesopotamia vèrs2300 avC. Lo premier autor identificat esEnheduanna, una filha dau rèiSargon d'Akkad[1]. Pasmens, existiá probablament unatradicion orala ben pus anciana. D'efiech, mai d'un tèxte pus tardiu ne'n menciona l'existéncia dins de descripcions de pòbles aguent pas d'escritura. Per exemple, èra lo cas deiCèltas. De mai, plusors tèxtes importants de l'Antiquitat semblan èsser eissits de la redaccion d'òbras oralas coma laMahabharata e loRamayanaindians. Dins aquò, es impossible de determinar lo periòde d'aparicion precís d'aquelei tradicions oralas. Es tanben pas possible de determinar lor existéncia dins d'autreisespècias daugenreHomo, especialamentHomo neanderthalensis. Pasmens, l'existéncia d'una literatura orala dins lei populacions d'òmes de Neandertal es fòrça probabla car avián de rites funeraris e de practicasartisticas.
Lei tèxtes sacrats ocupan una plaça majora dins lei premierei tèxtes coneguts (tèxtes vedics,Bíblia...). En particular, aqueu pensament s'obsèrva au començament de l'Evangèli deSant Joan :« Au començament èra lo Vèrbe, e lo Vèrbe èra amb Dieu, e lo Vèrbe èra Dieu ». Pasmens, en defòra dei tèxtes sacrats elei meteissei, lo divin aguèt una influéncia importanta sus la literatura dins fòrça regions fins a la fin de l'Edat Mejana. Per exemple, lei dieus intervènon regularament dins lei racòntes de lamitologia grèga. Pus tard, lalegenda arturiana foguèt en partida centrada a l'entorn de la quista dauSant Grasal, un objècte mitic assimilat auSant Calici a partir dausègle XIII. Un autre exemple dau periòdemedievau regarda leitrobadorsoccitans que se declaran, comaBernat de Ventadorn (†sègle XII), moguts per unafòrça superiora.
La transicion dau divin au profan foguèt un procès lòng que se debanèt a de ritmes diferents segon lei diferents tipes d'escrichs. Per exemple, lei tèxtesfilosofics epolitics capitèron de s'afranquir de l'influénciadivina tre l'Antiquitat. L'aparicion de tipes novèus de tèxtes, coma leicronicas, leiracòntes de viatge ò lei tractatsscientifics, accelerèron pauc a pauc aquela evolucion. En revènge, lo procès foguèt pus lòng dins leis òbras deficcion. Pasmens, leidieus i perdiguèron pauc a pauc lo ròtle de personatges principaus per venir l'incarnacion daudestin. Per exemple, dins l’Epopèia de Gilgamesh, leidieus participan fòrça ais aventuras dei dos eròis. Quauquei millenaris pus tard, dins l’Iliada, leidieus son totjorn ben presents mai lei personatges umans ocupan desenant totalament la premiera plaça dins l'intriga. Puei, au sègle XI,Dieu ocupa una plaça reducha dins laCançon de Rotland.
A partir de la fin de laRenaissença, lomecenat se desvolopèt enEuròpa. Aquò permetèt a d'artistas de trobar de senhors poderós capables de subvencionar sei trabalhs e, de còps, de lei protegir còntra lei rigors de lalèi. Plusors escrivans majors dau periòde situat entre la fin de l'Edat Mejana e loSègle dei Lutz, comaWilliam Shakespeare (1564-1616),Pierre Corneille (1606-1684) òMolière (1622-1673), foguèron donc egalament de cortesans. Ansin, seis òbras foguèron lo rebat d'aquela situacion. Pasmens, aquò permetèt d'inscriure lo trabalh de l'escrivan dins la realitat de la societat.
Ansin, a partir dau sègle XVI, leis autors literaris tornèron adoptar la nociongrèga decatarsis, es a dire de purga deipassions. Lor objectiu principau foguèt de presentar un rebat fidèu de la societat per exprimir e eliminar lei pulsions indiciblas deis espectators[2]. Segon lei país, aquò menèt a d'òbras collectivas (teatre enFrança) ò individualistas (roman enAnglatèrra).
L'integracion dau trabalh de l'escrivan au sen de la societat entraïnèt l'emergéncia de lacritica literària, principalament a partir dau sègle XVIII. D'efiech, durant lo periòde de l'escrich sacrat ò inspirat per lodivin, la critica dei tèxtes èra impossibla car mauparlar deidieus èra sovent estrictament enebit. Aquò cambièt amb laQuerèla deis Ancians e deis Modèrnes que comencèt enFrança tre la fin dau sègle XVII. Lo desvolopament de la critica foguèt tanben sostengut per la lucha entre leis autors per obtenir lei favors deimecènas pus importants. Pasmens, aguèt tanben un ròtle positiu en permetent l'estructuracion de la literatura dins mai d'unpaís gràcias a la creacion d'institucions e d'escòlas dedicadas.
Lei tendàncias que forman la literatura modèrna apareguèron durant loSègle dei Lutz. La premiera es la volontat de s'interessar a l'individú e, sovent, a l'autor eu meteis.Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) expliquèt aquela evolucion dins seiConfessions, premier obratgeautobiografic modèrne paregut entre1782 e1813. Aqueu projècte intimista se difusèt dins tota la literatura e tenguèt un ròtle centrau dins lomovement romantic dau sègle XIX. Puei, demorèt present dins mai d'un corrent ulterior. En particular, certaneis escrivans considèran que l'autor es l'unic individú ben conegut per l'autor durant la redaccion d'un tèxte, çò que justifica de s'apielar sus aqueu saber dins son trabalh.
Durant la segonda mitat dau sègle XIX, la literatura intimista entraïnèt l'aparicion d'un autre element important de la literatura modèrna : l'autor testimòni. Dins un tau quadre, lo racònte es totjorn realizat segon lo ponch de vista de l'escrivan. Pasmens, l'autor assaia de representar e de descriure la societat. Generalament, aqueu procès permetiá de criticar aquela societat per promòure un ideau de justícia sociala coma o teorizadaVictor Hugo (1802-1885) dins laprefaci deiMiserables en1862.Charles Dickens (1812-1870) adoptèt un encaminament similar dins l'Anglatèrra Industriala dau sègle XIX. D'autreis autors, comaGustave Flaubert (1821-1880), se contentèron d'observar lei fachs. Pasmens, dins totei lei cas, lorealisme dei descripcions foguèt un aspècte important d'aqueu periòde. Laissèt una influéncia importanta que menèt a l'aparicion de l'escrivan « engatjat », prefigurat per de personalitats comaÉmile Zola (1840-1902) durant l'afaire Dreyfus.
A partir dau sègle XX, fòrça escrivans venguèron d'autors « engatjats » au profiech d'una causa. Lo movementsocialista provesiguèt un important contingent d'aqueleis autors comaLouis Aragon (1897-1982) òJohn Steinbeck (1902-1968). Pasmens, d'autrei correntspolitics aguèron tanben seis autors engatjats. Quina que siegue la causa de defendre, l'objectiu d'aqueleis escrivans èra lo meteis : descriure e rendre còmpte deisofrençasumanas per assaiar de modificar lo cors de l'istòria.
En causa de l'importància de la literatura dins lei societats umanas, l'estudi de la literatura es una activitat significativa au sen de l'elèit culturau de mai d'un país. Atestat tre l'Antiquitat, especialament amb l'existéncia de concors artistic dins plusors regions, a pres una dimension novèla amb l'aparicion de la critica literària, la creacion d'institucions encargadas de gerir la produccion literària e la definicion de metòdes d'analisi sistematica dei tèxtes e dei corrents artistics.
L'istòria literària es principalament apareguda durant lo sègle XIX coma una consequéncia de l'estructuracion de l'istòria coma disciplinascientifica. Uei, constituís l'apròchi classic de l'estudi de la literatura. D'efiech, es fondada sus l'idèa que la literatura es lo resultat de divèrseis elements coma leis eveniments marcants d'una generacion, lei tendàncias e lei tèmas artistics abordats per leis autors d'un periòde ò d'un luòc, leis idèas dominantas e lei formas preferidas per lei lectors. Aquò a permés de definir plusors periòdes literaris successius coma laRenaissença, loclassicisme, losègle dei Lutz ò loromantisme. De còps, mai d'un corrent pòu coexistir coma lonaturalisme e losimbolisme durant la segonda mitat dau sègle XIX.
Aquela categorizacion es interessenta per introdurre la literatura generala e lei tendàncias majoras. Pasmens, escarta leis òbras que s'intègran pas dins aqueu sistèma e lei periòdes de transicion son pas totjorn clars. De mai, a tendància d'aumentar lo nombre de corrents artistics durant lei periòdes pus recents car lei particularitats d'aquelei movements aparéisson pus clarament.
Dempuei leisans 1920, es aparegut un apròchiscientific de l'estudi de la literatura. Son objectiu es de determinar çò que fa d'una òbra donada una òbra literària. La vision classica de cèrca de l'estructura, dei tèmas e dei procès foguèt donc jutjada insufisenta car permetiá pas de se destacar de la critica. En plaça, lei partisans de l'encaminament scientific prepausèron de s'interessar ai factors de produccion literària, especialament lo lector. Aquò menèt au desvolopament d'otís coma labibliometria, lateoria de la recepcion e l'analisi culturala per assaiar de definir lei principis de seleccion, d'evolucions dei genres e de periodizacion que permèton de descriure la literatura. L'utilizacion deitecnologias de l'informacion e de laliteratura comparada i son frequentas.
Leis institucions literàrias son un element vièlh dins lo païsatge literari. Tre l'Antiquitat, lo poderroman sosteniá leis autors que lausavan lei meritis de l'emperaire. Aquela practica foguèt imitada per mai d'un autreEstat. Pasmens, au sègle XVII, la natura de l'intervencion estatau cambièt radicalament amb la creacion de l'Acadèmia Francesa per lo cardenauRichelieu. D'efiech, aquela institucion èra destinada a estructurar la literatura francesa en creant de pòstes de prestigi au sen de l'institucion e deprèmis literaris. De mai, lei procès de nominacion dei sòcis de l'Acadèmia permèton de definir una nòrma literària de seguir. Dins lo casfrancés, leis academicians foguèron tanben encargats de la definicion dei règlasgramaticalas eortograficas de lalenga francesa[3].
Imitat dins mai d'un país, compresOccitània, aqueu modèl aguèt una influéncia importanta dins lo mond. D'efiech, la participacion a una institucion d'aqueu tipe marca sovent la reconoissença dau trabalh d'un escrivan ò d'unlingüista. Sei sòcis an tanben una gròssa influéncia en matèria de normalizacion de lalenga car son considerats coma de « mèstres » dins son utilizacion. Pasmens, lei procès de cooptacion permetent d'elegir lei diferents sòcis engendran sovent unconservatismelingüistic marcat. De mai, dins certanei cas, l'existéncia de plusors acadèmias rivalas pòu complicar lo trabalh de normalizacion de lalenga.
Loregistre literari (ò tonalitat) d'un tèxte es definit per l'efiech engendrat per aqueu tèxte sus lo lector. Sovent cercat per l'autor, lo registre literari es liat a de procès estilistics e a de tèmas privilegiats que pòdon determinar la recepcion dau tèxte. D'un biais generau, aquò permet d'entraïnar de reaccionsintellectualas eemocionalas coma l'admiracionartistica, l'adesion au prepaus dau tèxte, l'interrogacion ò lo reget. Exitís plusors tipes diferents deregistres :
lo registre realista assaia de produrre un efiech de reau, generalament gràcias a una descripcion precisa e fidèla de la realitat e dei peripecias viscudas per lei personatges.
lo registre comic a per objectiu de divertir. Es tradicionalament en plusors registres distints coma loborlesc.
lo registre satiric permet de criticar un eveniment, un grop sociau ò un caractèr per la trufariá.
lo registre epic dèu suscitar l'admiracion dau lector per lei valentiás de l'eròi.
lo registre meravilhós es utilizat per sedurre lo lector e lo menar dins lei domenis de l'imaginari e daupantais.
lo registre liric (de còps dich poetic) es sovent associat a la musica car correspònd a l'expression de sentiments coma l'amor, lolanguiment ò lasolitud.
lo registre fantastic introdutz una falha dins lo reau per permetre d'acabar lo racònte amb plusors fins possiblas, compres de fins imaginàrias. Es sovent confondut amb lafantaisy que presenta pas d'ambigüitats sus son aspècte imaginari.
lo registre dramatic jòga sus l'identificacion dau lector amb de personatges menaçats per la destruccion. Aquò entraïna una efiech de paur e d'inquietud.
lo registre patetic a per objectiu de crear de sentiments fòrts basats sus la compassion dau lector per lo personatge, generalament en suscitant d'emocions coma la pena.
lo registre tragic presenta de personatges excepcionaus que sondestin es marcada per la fatalitat. Leis eròis tragics son ansin caracterizats per sa grandor (noblesa, fòrça, coratge...) e sa luciditat que li permèton de combatre lo destin tot en prenent consciéncia de lor impoténcia. L'imprecacion es l'element centrau d'aqueu registre.
lo registre ironic es fondat sus l'establiment d'una connivéncia qu'es destinada a questionar l'intelligéncia dau destinari d'una informacion. Per aquò, s'utiliza sovent l'antifrasa ò de figuras d'estil coma larepeticion e l'iperbòla.
Lo registre literari es un aspècte important de l'analisi literària. Pasmens, un meteis tèxte pòu mesclar plusors registres diferents segon lei visadas de l'autor.
Leigenres literaris son de categorias d'òbras literàrias definidas per un ensemble de règlas e d'elements comuns. Mesclats amb leiregistres literaris, son l'objècte d'estudis dempuei l'Antiquitat coma o mòstraLa Poetica d'Aristòtel. Perseguit per fòrça escrivans e artistas, aqueu trabalh a engendrat de sistèmas de classificacion divèrs. Pasmens, d'un biais generau, lei categorias popularas, basadas sus de critèris simples, contunian de s'impausar.
Genre fòrça ancian, lapoesia a de formas e de definicions variadas. D'un biais generau, leimots emplegats dins un tèxtepoetic son chausits e agençats en foncion de son sens, de sa sonoritat e de consideracions sus lo ritme de lafrasa e sus la construccion defiguras d'estil. Aquò permet de donar aimots una valor diferenta de sa valor usuala, çò que permet d'aumentar l'expressivitat dei tèrmes utilizats, element caracteristic de lapoesia. L'usatge dauvèrs es frequentament privilegiat per arribar a aqueu resultat mai aquò es pas sistematic. De tèxtes poetics redigits enpròsa existisson. L'oralitat e lamusicalitat son pereu d'aspèctes importants de lapoesia car la declamacion publica dei tèxtes poetics es frequenta. Per exemple, enOccitània, foguèt lo cas de lapoesia deitrobadors.
Coma lapoesia, loteatre es egalament ungenre ancian, atestat tre l'Antiquitat dins plusors regions. A respècte deis autrei genres, es caracterizat per l'incarnacion dei personatges e per la representacion de l'accion per d'actors sus una scena. Per aquela rason, l'òbra es principalament constituida per de dialògs que pòdon èsser completats, dins l'escript per d'informacionsescrichas destinadas aumeteire en scena e aisactors. L'oralitat e lamusicalitat an donc de ròtles importants dins aquela forma de literatura. L'usatge de procèspoetics i es donc frequent. Per exemple, mai d'una pèça de teatre es escricha envèrs per donar mai de densitat ai paraulas dau comedian.
Se l'organizacion d'una representacion teatrala es possibla dins un luòc quin que siegue, existís un bastiment dedicat qu'es loteatre. Es constituit d'au mens una scena e d'emplaçaments permetent l'acuelh dau public. Leis installacions pus complèxas prepausan de zònas suplementàrias per permetre la preséncia d'unaorquèstra, l'estocatge de materiaus, la preparacion deis actors... etc.
Segon leiconoissenças actualas, l'epopèia es logenre literari pus ancian que son existéncia es atestada per de pròvasarqueologicas. Es un racònte lòng que conta lei valentiásistoricas òmiticas d'uneròi ò d'unpòble. A sovent una valor fondatritz per unpaís, unaregion ò unpòble. Per exemple, redigir una tala òbra per lo pòble occitan èra l'objectiu dauCalendau deFrederic Mistral. Uei, lo tèrme epopèia pòu tanben s'aplicar a un racònte que narra lei proesas d'un eròi excepcionau.
Per donar mai d'interès a seis aventuras, l'epopèia a sovent empruntat d'elements a d'autrei registres. Leis epopèias ancianas son ansin generalament redigidas envèrs e utilizan fòrça procèspoetics. Lei tèxtes pus recents manlèvan puslèu d'elements auroman qu'es vengut lo genre principau de la literatura modèrna.
Locònte es ungenre aparegut durant l'Antiquitat. Es fondat sus lo racònte de fachs ò d'aventuras imaginaris. Sa longor es fòrça variabla e es sovent destinat a la distraccion e a l'educacion. Per aquela rason, fòrça còntes son portaires de messatgesmoraus òfilosofics. L'oralitat tèn una plaça importanta dins aqueu genre car,tradicionalament, un lector fa la lectura dau cònte per una assemblada. De mai, dins plusors regions, la transmission dei còntes es encara principalament orala.
Lafaula es un autregenre vièlh que presenta certanei similituds amb locònte. Es caracterizat per un racònte generalament cort que s'acaba per una leiçon de vida. Lei fachs e leis eveniments contats i son sovent fictivas e l'usatge de l'imaginari ò daumeravilhós es pas rar. Per exemple, dins leifaulas deJean de la Fontaine, l'autor utiliza d'animaus umanizats coma personatges de la màger part de sei tèxtes. Una autra caracteristica dei faulas es que l'ensenhament dau tèxte pren sovent la forma d'una morala plaçada a son començament ò a sa fin. Per donar mai de densitat au tèxte, lo recors a de procèspoetics, especialament l'usatge devèrs, es frequent.
Se loroman es aparegut tre l'Antiquitat, es demorat ungenre menor fins au sègle XVI. Es una òbra literària d'imaginacion constituida d'un racònte, generalament enpròsa, d'una certana longor que son interès es la narracion d'aventuras, l'estudi de mors ò de caractèrs ò l'analisi de sentiments ò de passions. Pòu empruntar de trachs d'autrei registres coma lapoesia, l'epopèia ò locònte. Es lo genre dominant de la literatura dempuei lo sègle XIX car sa polivaléncia li permet d'abordar de subjèctes fòrça diferents. De mai, son format es ben adaptat a una produccion de massa e a una lectura individuala, elements importants dempuei laRevolucion Industriala.
(fr) Alain-Bernard Marchand, « Mimèsis et catharsis : de la représentation à la dénégation du réel chez Aristote, Artaud et Brecht »,Philosophiques, Société de philosophie du Québec, vol. 15, n° 1, 1988, pp. 108-127.
(fr) Jean-Pierre Richard,Études sur le romantisme, Seuil, 1999.
(fr) René-Lucien Rousseau,L'envers des contes. Valeur initiatique et pensée secrète des contes de fées, Dangles, 1991.
(fr) Luda Schnitzer,Ce que disent les contes, Éd. du Sorbier, 1985.
↑(fr) J.-J. Glassner, « En-hedu-Ana, une femme auteure en pays de Sumer au IIIe millénaire ? », dins F. Briquel-Chatonnet, S. Farès, B. Lion e C. Michel (dir.),Femmes, cultures et sociétés dans les civilisations méditerranéennes et proche-orientales de l’Antiquité, Topoi supplément 10, 2009, pp. 219–231.
↑Ai sègles XVI e XVII, s'utilizèt fòrça l'expressiontheatrum mundi (« teatre dau mond ») per designar aquela tendància.
↑Uei, l'Acadèmia Francesa es en competicion amb mai d'una autra institucion en matèria de normalizacion dau francés (ministèris, officis lingüistics deis autrei país francofòns...). Pasmens, maugrat sonconservatisme, l'institucion a gardat una influéncia importanta.
![[[Heike monogatari], epopèia japonesa de l'Edat Mejana](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2foc.wikipedia.org%2fwiki%2fFichi%25C3%25A8r%3a%25E5%25B9%25B3%25E5%25AE%25B6%25E7%2589%25A9%25E8%25AA%259E%25EF%25BD%25A5%25E7%25A5%2587%25E5%259C%2592%25E7%25B2%25BE%25E8%2588%258E%25E3%2582%25B5%25E3%2583%25B3%25E3%2583%2597%25E3%2583%25AB.png)
_El_ingenioso_hidalgo_Don_Quixote_de_la_Mancha.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
