Liban (enarabi:لبنان?,Lebnān), oficialament laRepublica Libanesa (enarabi:الجمهوريّة اللبنانيّة?,Ŷumhūriya Al-Lebnāniyaes), un pichonestat delPròche Orient situat entreSiria al nòrd e a l'èst, eIsraèl al sud.
La siá capitala esBeirot e lo gentilici eslibanés - esa.
Liban es un Estat delPròche Orient a l'oèst d'Asia, situat al bòrd de laMar Mediterranèa, que banha las siás còstas occidentalas. Al nòrd e a l'èst, Liban confronta las tèrras semideserticas deSiria, e al sud l'estrecha frontièra del país se tròba amb los limits d'Israèl.
Basicament lo relèu libanés, fòrçamontanhós, pòt se dividir en quatre grandas unitats estructuralas, que se succedisson d'oèst a èst:
la primièra, una franja costièra pro estrecha, ont se concentra la populacion;
la segonda, laCordilhièra de Liban, amb de montanhascalcàrias d'altituds superioras a 3000 mètres. Lo punt pus naut del país - Qurnat as Sawda', amb 3088 mètres d'altitud - es situat dins aquesta region;
Eiretier deFenicia situat au ponch de convergéncia entreMesopotamia,Egipte,Anatolia eGrècia, lo Liban actuau foguètroman ebizantin avans d'èsser conquistat per leis Arabes durant lo sègle VII. Durant lo periòde deiCrosadas, foguèt lo centre dauComtat de Trípol — unic reiaume crosat d'originaoccitana — fins a la presa de contraròtle de la region per leiMamelocs d'Egipte a la fin dau sègle XIII. Puei, au començament dau sègle XVI, passèt sota l'autoritat deisOtomans.
Durant aquelei periòdes, son relèu montanhós ne faguèt un refugi per divèrsei minoritats. Ansin, tre la fin de l'Edat Mejana, son poblament èra ja vengut un mosaïc fòrça complèx format de glèisascrestianas d'obediénciacatolics,ortodòxs earmènis e de corrents religiósmusulmans ortodòxs (sunisme e divèrsei brancas dauchiisme) ò eterodòxs (Druzes).
L'instauracion de la region autonòma dau Mont Liban
En1831,Mehemet Ali (1805-1831) conquistètPalestina eSiria. En Liban, la presénciaegipciana entraïnèt d'oposicions entre lei diferentei comunautats. En particular, leisunitas chausiguèron de sostenir leisOtomans entraïnant una repression dura. En parallèl, leisEuropèus aprofichèron la situacion per estendre son influéncia dins la region. Ansin, leiFrancés venguèron lei protectors dei Glèisascatolicas, leiRus deis ortodòxs e leiBritanics deiDruzes. Aquela proteccion se manifestèt en1860 ambé lo desbarcament d'un còrs expedicionarifrancés après un chaple de maronites. Se retirèt un an pus tard mai obtenguèt la creacion d'una region autonòma dirigida per un governador crestian per assegurar la proteccion dei crestians. Dicha Mont-Liban, aquela region foguèt a l'origina dau Liban actuau.
Après laPremiera Guèrra Mondiala,França recebèt un mandat de laSDN susSiria e la region dau « Grand Liban » (lo Mont-Liban,Beirot,Trípol e divèrsei territòris vesins). En1922, l'acte de Londres confiermèt aquela cession e mantenguèt la separacion entre Liban eSiria.
L'aumentacion dau territòri libanés entraïnèt una demenicion de la populacioncrestiana. Fòrça majoritari en1914, representavan 55% de la populacion en1921 e 51% en1932 a l'eissida dau darrier recensament organizat dins lo país. En1926, unaconstitucion organizèt un sistèma confessionau qu'assegurava una representacion equitabla a cada comunautat. Dins lei fachs, lei maronites dominèron la vida politica e leis abitants deBeirot la vida economica. Dins lei regions interioras, aquò suscitèt d'oposicions ambé leisortodòxs, leiDruzes e lei sunitas (desirós de jónherSiria). En1936, un tractat francolibanés — jamai ratificat per Liban — reconoguèt lo principi de l'independéncia e donèt d'importants drechs militars e economics a França per una durada de 25 ans.
Durant laSegonda Guèrra Mondiala, lei mandats deSiria e de Liban passèron sota lo contraròtle dauregim de Vichèi en1940. L'annada seguenta, foguèron ocupats per una fòrça francobritanica. Leis autoritats novèlas prometèron l'independéncia per la fin de la guèrra mai leis elèits locaus la demandèron immediatament. Doas crisis opausèron en1943 e en1945 leis independentistas au poder francés. Pasmens, ambé lo sostèn deiBritanics, lei premiers obtenguèron la partença dei Francés en1946.
En1943, dins lo corrent de la lucha còntraFrança, leis elèits libanés avián conclut un acòrd dich « Pacte Nacionau ». Prevesiá un partiment dei pòstes de l'Estat e dau Parlament entrecrestians emusulmans segon un rapòrt de sièis a cinc. Fins a1958, aqueu sistèma foncionèt ben car l'Estat demorèt feble. D'efèct, d'aqueu temps, Liban èra totalament somés a l'iniciativa privada e l'interès de tenir lo poder èra limitat.
La situacion cambièt en causa dei mutacions de la societat libanesa de la fin deis annadas 1950. Premier, una crisiagricòla que causèt l'exòdi de païsans paures vèrsBeirot. I trobèron ges d'ajuda de part dau govèrn e venguèron rapidament una fònt d'agitacion. Puei, la creissença demografica deichiitas modifiquèt l'equilibri entrecrestians emusulmans qu'èra a la basa dau pacte. En1958, l'oposicion entre lo president crestianCamille Chamoun, favorable ais Occidentaus, e plusors caps arabes se reclamant daupanarabisme entraïnèt una crisi grèva. D'esmogudas entraïnèron un desbarcamentestatsunidenc. Puei, lei Libanés capitèron de trobar un acòrd per restablir l'òrdre.
Lo presidentFouad Chehab (1958-1964) capitèt de mantenir l'equilibri entre lei comunautats. Pasmens, après son mandat, lei tensions aumentèron pauc a pauc au sen de la societat libanesa.Kamal Joumblatt, cap deiDruzes, ePierre Gemayel, un maronite cap deiFalanjas Libanesas, foguèron lei doas figuras principalas d'aqueu periòde.
En1970-1971, aquela situacion foguèt destabilizada per l'arribada de refugiatspalestinians dins lo sud dau país. D'efèct, lei Palestinians utilizèron lo territòri libanés per menar d'incursions còntraIsraèl. Òr, aquò entraïnèt de repòstas israelianas qu'agravèron lei tensions entre musulmans, solidaris dei Palestinians, e crestians. Ansin, en abriu de1975, de combats entre de Palestinians, sostenguts per loMovement Nacionau Libanés deJoumblatt, e lei Falanjas degenerèron rapidament en una guèrra generala entre comunautats qu'anava causar la mòrt de 150 000 personas.
Après l'estiu de1975, lei combats venguèron fòrça violents. Au començament de l'annada seguenta, lo presidentsirianHafez el-Assad prepausèt de modificar lo Pacte Nacionau per instaurar l'egalitat entrecrestians emusulmans. Pasmens,Kamal Joumblatt refusèt e exigiguèt la fin dau confessionalisme. En mai, la perseguida deis afrontaments entraïnèt l'intervencion de l'armadasiriana qu'impausèt en octòbre d'altas-au-fuòc auMNL e aiPalestinians.
Pasmens, lei combats de1975-1976 avián entraïnat l'afondrament de l'Estat que son autoritat foguèt pas restaurada per l'aplant deis operacions. Au contrari, cada comunautat se retirèt sus sei bastions tradicionaus : maronites a Beirot-Èst e au nòrd dauMont Liban, musulmans a Beirot-Oèst, Druzes au sud dauMont Liban e Palestinians dins lo sud dau país. En mai d'aquò, l'armada siriana gardèt de fòrças dins lo plan de Bekaa.
En1978,Israèl ataquèt lo sud de Liban per i establir una « zòna de seguretat » destinada a protegir safrontiera septentrionala còntra leis infiltracionspalestinianas. Agantèron rapidament lo riuLitani e s'alièron ambé leimilíciascatolicas dau melkiteSaad Haddad. En1981, lei crestians deBéchir Gemayel — lo fiu dePierre — après una desfacha còntra leiSirians, s'alièron ambé leis Israelians.
Aquò permetèt a l'armada israeliana d'organizar una gròssa ofensiva en1982. L'armada siriana deguèt se retirar vèrs lo nòrd mai leiPalestinians e leimusulmans resistiguèron au sètge de Beirot-Èst. En aost, una fòrça internacionala francoestatsunidenca desbarquèt per supervisar l'evacuacion dei fòrças palestinianas vèrs d'autrei país arabes. Lo mes seguent,Béchir Gemayel, que veniá d'èsser elegit president, foguèt tuat per un atemptat. En represalhas, lei milíciascrestianas aliadas d'Israèl chaplèron, ambé l'acòrd de l'armada israeliana, mai de 3 000 civius palestinians dins lei camps de Sabra e Chatila. Puei,Amin Gemayel — lo fraire de Béchir — signèt en1984 un acòrd de patz ambIsraèl.
Aquel acòrd entraïnèt lo retirament deis Israelians vèrsSaïda. Pasmens,Amin Gemayel mau capitèt d'impausar son autoritat sus lo rèsta de Liban. Au contrari, foguèt obligat de se raprochar deSiria e de remandar lo tractat de1984. Dins aquò, durament condamnat après lei chaples de1983,Israèl deguèt contuniar son retirament vèrs lo sud onte gardèt fins a2000 lo contraròtle d'una « zòna de segueretat ».
Lo tresen periòde de la guèrra civila foguèt marcat per lo ròtle creissent deichiitas. D'efèct, ben implantada dins lo sud dau país, son organizacion principala,Amal, se renforcèt gràcias a sa participacion a la resisténcia còntraIsraèl. Revendiquèt una reforma deis institucions e lo mantenement de liames estrechs ambéSiria. Pasmens, tre1982, deguèt faciar la concurréncia d'un segond movement chiita, dichHezbollah, qu'èra sostengut perIran e desirós d'establir una republica islamica.
Après lo retirament israelian dins lo sud, lei faccions libanesas tornèron prendre seis afrontaments (Amal còntra loHezbollah,Amal còntra leiDruzes...). Lei maronites foguèron pereu victimes de conflictes intèrnes e en1987,Siria s'impliquèt tornarmai d'un biais actiu dins lo conflicte. En1988, logenerauMichel Aoun, nomat Premier Ministre perAmin Gemayel, assaièt d'impausar son primat gràcias a un sostèn iraquian. Pasmens, après de combats saunós aBagdad, son camp subiguèt una desfacha importanta que permetèt de durbir de negociacions. Ansin, en octòbre de1989, una conferéncia araba organizada aTaëf prepausèt de modificar lo Pacte Nacionau per establir la paritat entrecrestians emusulmans.
Michel Aoun assaièt de s'opausar a l'acòrd de Taëf mai la crisi deKowait de1990 lo privèt de l'ajuda deSaddam Hussein. Se refugièt a l'ambaissada deFrança e l'armada siriana, ambé l'acòrd deisEstats Units d'America, intervenguèt per far respectar lo tèxte. En setembre de1991, lei Sirians avián restaurats l'Estat e l'armada libanés, çò que permetèt de desarmar lei milícias — franc dauHezbollah e d'Amal que luchavan còntra l'ocupacion israeliana. Aquela estabilizacion permetèt de començar la reconstruccion e un « tractat de fraternitat » venguèt legitimar la tutèla siriana.
Perdeires principaus de la guèrra, leicrestians s'opausèron a la politica de reconciliacionsiriana. Refusèron donc de participar ai legislativas de1992 que veguèron la victòria de la coalicion menada per losunitaRafic Hariri. De1992 a1995, aprofichèt un contèxte economic favorable per començar la reconstruccion. Pasmens, a partir de1995, la situacion financiera dau país venguèt fòrça marrida ambé d'aumentacions dau deute nacionau, de la pauretat e daucaumatge.
Dins lo sud, la situacion èra agravada per lei combats opausant lei movements de resisténciachiitas a l'armadaisraeliana e seis aliats locaus. De mai, en1993 e en1996, aqueu conflicte se generalizèt a la totalitat dau territòri libanés ambé de bombardaments israelians còntra loHezbollah e lei rets d'infrastructuras. Lei tropas israelianas se retirèron finalament dau Sud-Liban en març de2000. La zòna abandonada foguèt rapidament conquistada per loHezbollah qu'eliminèt l'Armada dau Liban-Sud, aliat principau d'Israèl durant l'ocupacion. Pasmens, aqueu retirament permetèt pas d'establir la patz qu'un sector orientau de la frontiera israelolibanesa fa totjorn l'objècte de desacòrds entreIsraèl e loHezbollah. Ansin, leis escaramochas demorèron frequentas lòng de lafrontiera sud.
D'aqueu temps, Liban conoguèt divèrsei crisis politicas en causa dei luchas d'influéncias que menavan Occidentaus (França eEstats Units principalament) eSirians per lo contraròtle dau país. Ansin, lo govèrn venguèt pauc a pauc pus autoritari ambé, per exemple, l'arrestacion de 200 opausants crestians en2001. La guèrra d'Iraq de2003 agravèt encara lei tensions fins a l'adopcion per lei pro-Sirians d'un emendament modificant laconstitucion per permetre au presidentÉmile Lahoud de se tornar presentar.
Lo 14 de febrier de2005,Rafic Hariri foguèt tuat dins un atemptat, çò qu'entraïnèt de manifestacions còntraSiria sospichada d'aver eliminat son èx-aliat.París eWashington aprofichèron la situacion per obtenir deiNacions Unidas una resolucion demandant lo retirament (acabat lo 26 d'abriu) dei tropas sirianas estacionadas en Liban. En parallèl, lei diferentei faccions libanesas — franc dauHezbollah — se devesiguèron entre partisans e adversaris de la preséncia siriana. Après un periòde de transicion, d'eleccions organizadas en junh de2005 veguèron la victòria dei pro-occidentaus (72 sètis sus 128) que formèron un govèrn dirigit perFouad Siniora, un pròche deRafic Hariri. Pasmens, aquò amaisèt pas la situacion e de negociacions començadas en març de2006 s'acabèron sensa resultat.
Lo 12 de julhet de2006, una escaramocha frontaliera entre loHezbollah eIsraèl s'acabèt per la captura de dos soudats israelians.Tel Aviv reagiguèt en organizant una ofensiva còntra tot lo sud de Liban per destrurre lamilíciachiita. Aquò entraïnèt una guèrra d'un mes (12 de julhet - 14 d'aost de2006) que s'acabèt per una revirada de l'armada israeliana, incapabla de rompre lei defensas de son adversari. En revènge, coma en1993 e en1996, una campanha de bombardaments aerians entraïnèt la destruccion d'un nombre fòrça important d'infrastructuras.
Una resolucion de l'ONU permetèt d'acabar la guèrra mai lei tensions demorèron lòng de lafrontiera. Una fòrça internacionala i foguèt desplegada per separar lei dos adversaris. Pasmens, en fòra dei destruccions e dei victimas (1 300 mòrts, principalament de civius), la consequéncia principala dau conflicte foguèt de renfòrçar lo prestigi dauHezbollah vengut un Estat dins l'Estat. Aquò li permetèt de contestar lo govèrn deFouad Siniora afeblit per sa posicion neutra durant l'ataca israeliana.
Après la guèrra, divèrsei país arabes assaièron de trobar una solucion per amaisar lei tensions entre lo govèrn Siniora e l'oposicion menada per loHezbollah. Finalament, de combats opausèron divèrsei faccions en mai de2008 aBeirot, aTrípol e aHalba. S'acabèron per la victòria dauHezbollah e de seis aliats. Puei, lo 21 de mai, un compromés foguèt trobat per formar un govèrn d'union nacionala dirigit perFouad Siniora e cargat d'organizar d'eleccions legislativas en junh de2009.
Aquel escrutinh veguèt la victòria dei pro-occidentaus gropant sunitas, crestians eDruzes deWalid Joumblatt sus l'oposicion gropant lei chiitas (Hezbollah eAmal), lei crestians partisans deMichel Aoun e lei Druzes menats perTalal Arslan.Saad Hariri venguèt Premier Ministre. Pasmens, en2011, deguèt demissionar après la demission de plusors ministres ostils ai drechs fòrça importants donats a un tribunau internacionau cargats d'enquistar sus l'assassinat deRafic Hariri. De negociacions e de cambiaments d'aliança entraïnèron alora la formacion d'un govèrn dirigit perNajib Mikati ambé lo sostèn dei partits chiitas.
Pasmens, a partir de2012-2013, lei preoccupacions principalas de Liban se dirigiguèron vèrs la guèrra civila en Siria. D'efèct, aperaquí 500 000 Sirians se refugièron en Liban e divèrsei movements islamistas utilizan lo territòri libanés per intrar en Siria. En mai d'aquò, loHezbollah participa tanben au conflicte dins lo camp deBachar el-Assad. Ansin, per defugir una destabilizacion novèla de Liban, un govèrn d'union nacionala foguèt tornarmai format en febrier de2014.
.png)
.svg)
