Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Vejatz lo contengut
Wikipèdial'enciclopèdia liura
Recercar

Lengadocian

Aqueste article es redigit en lengadocian.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Infotaula de lengaLengadocian
Lengadocian
Parlat enFrançaModifica el valor a Wikidata
RegionNòva AquitàniaOccitània
Classificacion lingüistica
Estatut de conservacion
Menaçat

CRCritically endangered (En dangièr critic)
SESeverely endangered (En dangièr sevèr)
DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu)
VUVulnerable (Vulnerable)
Segur

NENot Endangered (Non en dangièr)

Classada coma lengagrèvament menaçada (SE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond

Còdis lingüistics
ISO 639-3lncModifica el valor a Wikidata
Glottologlang1309Modifica el valor a Wikidata
Linguasphere51-AAA-gbModifica el valor a Wikidata
Linguist Listoci-lncModifica el valor a Wikidata
UNESCO375Modifica el valor a Wikidata
IETFoc-lengadoc
Endangered3391Modifica el valor a Wikidata
Mòstra
Article primièr de la Declaracion dels Dreches Umans.
Totes los èssers umans naisson liures e egals en dignitat e en dreches. Son dotats de rason e de consciéncia e se devon comportar los unes amb los autres dins un esperit de fraternitat.
Mapa

Lolengadocian es un dialècteoccitan parlat sus una granda part delLengadòc istoric (fòraVelai, lo nòrd deVivarés e la region de Nimes), una part deGuiana (Roergue,Carcin e qualques parçans d'Agenés e dePeiregòrd) e tanben dins lo sud-oèst d'Auvèrnha. Lonimesenc, generalament considerat coma una varietat delprovençal rodanenc, es en realitat una varietat ibrida, lengadociana a l'origina de transicion amb l'ensems provençal.

Sas caracteristicas màgers son, se se pren pas en compte mantun parlar periferic:

  • lo manten de las oclusivas finalas:cantat [kanˈtat] (enprovençal: [kãnˈta])
  • lo manten de la-s finala:los òmes [luˈzɔmes] (en provençal: [lejˈzɔme])
  • la casuda de la-n finala dins los noms (pas sistematica en morfologia verbala):occitan [utsiˈta] (en provençal: [usiˈtãn])
  • la non-palatalizacion dels grops CA e GA:cantar,gal (enauvernhat:chantar,jal)
  • lo manten de la-l finala non vocalizada:provençal (en provençal:provençau)

Aquelas caracteristicas son pas jamai exclusivas e son partejadas amb un o mantun dialècte, çò que ne fa un dialècte a l'encòp central e conservador. Es per aquò que d'unes vòlon far l'estandardizacion de l'occitan (occitan larg) a partir d'aqueste dialècte.Domergue Sumien, dins sa tèsi de novembre de 2004, prepausa unaestandardizacion pluricentrica que concernís pas solament lo lengadocian mas cada grand dialècte de l'occitan, dins lo respècte dels divèrses centres de l'espaci occitan.

Variacion intèrna

[modificar |modificar lo còdi]
Lengadocian e sosdialèctes segonAlibèrt.

Aquesta classificacion dels sosdialèctes del lengadocian es la deLoís Alibèrt amb d'ajustaments (bas-vivarés e sarladés). D'autras classificacions son possiblas: per exemple los parlars d'Agen a Besièrs se semblan, forman un sotadialècte "bastard", mas amb una certana omogeneïtat. Constituisson una benda dialectala entremitan del gascon, del lengadocian meridional, del lengadocian septentrional e del lengadocian oriental[1].

Las varietats meridionalas e l'agenés forman, amb logascon, lo diasistèmaaquitano-pirenenc.

Sosdialèctes meridionals

[modificar |modificar lo còdi]

Sosdialèctes orientals

[modificar |modificar lo còdi]

Sosdialèctes septentrionals

[modificar |modificar lo còdi]

Sosdialèctes occidentals

[modificar |modificar lo còdi]

Fonologia

[modificar |modificar lo còdi]

En seguida avètz una descripcion detalhada de la fonologia del lengadocian en general, e mai regionalament.

Vocalas

[modificar |modificar lo còdi]
VOCALAS
EN GENERAL		anteriorascentralasposterioras
non
arredondidas		arredondidasnon
arredondidas		arredondidas
barradas[i]
i, í		[y]
u, ú		[u]
o, ó
semibarradas[e]
e, é		([ø])
(u)
semidobèrtas[ɛ]
è,(á)		[ɔ]
ò, -a, á
dobèrtas[ä]
a, à

Remarcas:

  • La vocalau se pronóncia generalament [y], mas dins un grop de parlars de la còsta mediterranèa (e mai dins qualques endreches dels parlars continentals coma a Saurat per exemple) dempuèi lo narbonés fins al país d'Arle se pronóncia [ø].
  • La vocalaá se pronóncia [ɔ] en general; pasmens dins una part bèla del lengadocian oriental (tre l'èst de Mesa), se pronóncia [ɛ].
  • La vocalaa finala e abans lo-ment dels adjectius se pronóncia [ɔ], màs dins los airals deMontpelhièr,Nimes eSeta, la vocalaa se pronóncia totjorn [a] (Ex:vaca ['baka] en luòc de ['bakɔ],parlament [parla'men] en luòc de [parlɔ'men]).
  • La sequénciaieu se pronóncia [jew], mas en lengadocian septentrional se pronóncia [ju] (adieu [a'd̪jew] mas [a'dju] dins los parlars septentrionals).

Alternança vocalica

[modificar |modificar lo còdi]
  • En posicion atòna, existís una reduccion del nombre de vocalas e en general es pas abitual d'aver una vocala dobèrta dins aquesta posicion:
  • Dins los mots qu'an una vocala tonica[ɛ](è) la vocala correspondenta en posicion atòna es[e](e). Per exemple (solinham l'accent tonic):tèrra[ˈt̪ɛrɔ] >terrassa[t̪eˈrasɔ].
  • Dins los mots qu'an una vocala tonica[ɔ](ò) correspond en posicion atòna la vocala atòna[u](o). Per exemple (solinham l'accent tonic):còde[ˈkɔðe] >codificar[kuðifiˈka].
  • Dins certans parlars locals dellengadocian deGuiana, la vocala tonica[a](a) pòt correspondre en posicion atòna a la vocala[ɔ](a). Per exemple (solinham l'accent tonic):bala[ˈbalɔ] >balon[bɔˈlu].
  • EnGuiana, la vocalaa, quand es tonica, se pronóncia[ɔ] al contacte d'una consonanta nasala coma[n, m, ɲ](n, m, nh) o d'una-n finala venguda muda:montanha, pan[mun̪ˈt̪ɔɲɔ, ˈpɔ] (en luòc de[mun̪ˈt̪aɲɔ, ˈpa]).
  • Dins qualques vèrbs qu'an una "o" [u] pretonica existís una alternància vocalica amb "ò"[ɔ], o en "uè"[ɥε] quand aquesta "o" se tròba en posicion tonica. Per exemple (solinhant l'accent tonic) "trobar"[t̪ɾo'βa], màs "tròbi"['t̪ɾɔβi]. "Sonhar"[su'ɲa], màs "suènhi"['sɥɛɲi]
  • Qualques verbes qu'an una "e" pretonica, an aquesta "e"[e] coneisson una alternància vocalica en "è"[ɛ] en posicion tonica. Per exemple: "levar"[le'βa], mas "lèvi"['lɛβi].

Remarcas:

  • Las "e/é" plaçadas abans una consonanta se pronóncian[e̞].
  • La vocalaa es prononciada [ä] (centrala).

Consonantas

[modificar |modificar lo còdi]
Bilabialas sordasBilabialas sonòraslabiodentalas sordasLabiodentalas sonòrasDentalas sordasdentalas sonòrasAlveolaras sordasAlveolaras sonòrasPòstalveolaras sordasPòst-alveolaras sonòrasPalatalas sonòrasLabiopalatalas sonòrasVelaras sordasVelaras sonòrasLabiodentalas sordasLabiovelaras sonòras
Nasalas [m]
m, n, -nh		 [ɱ]
n, m, -nh		 [n̪]
n, -nh, m		 [n]
n, -nh, m		 [ɲ]
nh		 [ŋ]
n, -nh, m
Oclusivas [p]
p,-b		 [b]
b		[t̪]
t,-d		 [d̪]
d		[k]
c,-g,(k)		[g]
|g		 [kʷ]
qü		 [gʷ]
gü
Africadas [ts]
tz, e las seqüenças [k+s] e [p+s]		 [tʃ]
ch, tg/tj, -g		 [dʒ]
j, g
Fricativas[β]
b		[f]
f		[ð]
d		[s]
s, c, ç		[z]
s, z		 [ʃ]
sh		 [ɣ]
g		 [ɣʷ]
gü
Aproximanta [j]
i, (y)		 [ɥ]
u,ü		 [w]
o, u
Vibrantas [r]
r, rr
Batudas [ɾ]
r
Lateralas [l̪]
l, -lh		 [l]
l, -lh		 [ʎ]
lh

Remarcas:

  • Las consonantas sonòras finalas venon sordas (Ex:b [b] ven [p],z [z] ven [s]).
  • Log final se pronóncia [k] se ven del son [g], mas se pronóncia [tʃ] se ven del son [dʒ] (g+i/e o j).
  • Las consonantas [d̪], [b] e [g]/[gʷ], quand son entre doas vocalas o al contacte dels sons [l], [ɾ]/[r] e [z], venon [ð], [β] e [ɣ]/[ɣʷ]. Mas al contacte d'una nasala, [d̪], [b] e [g]/[gʷ] venon pas jamai de fricativas.
  • La consonantas finala se pronóncia [s] se lo mot seguent comença per una consonanta sorda o en fin de frasa, mas se pronóncia [z] se lo mot seguent comença per una vocala o per una consonanta sonòras e que las es après una vocala.
  • Los grops consonanticsbl egl se pronóncian [βl] e [ɣl], mas entre doas vocalas a l'interior d'un mot o a la fin d'un mot se pronóncian pus generalament [pl] e [kl].
  • Las sequéncias-ps,-ts e-cs convergisson e se pronóncian [ʦ] (Ex:los còps [lus ˈkɔʦ],los baobabs [luz βauˈβaʦ],la sinòpsi [la siˈnɔʦi],los amics [luz aˈmiʦ],occitan [uʦiˈta],bòxa [ˈbɔʦɔ],fax [ˈfaʦ]).

Assimilacion consonantica

[modificar |modificar lo còdi]

En lengadocian, se fa pro sovent una assimilacion consonantica.Aquesta assimilacion consonantica seguís las règlas seguentas:

  • Se doas consonantas oclusivas son en contacte e se son dins lo meteis mot, alara la primièra pren la pronóncia de la segonda (Ex:captar [ka't̪:a], acte [ˈat̪:e], subjècte [sy'd:ʒɛtte], fotbòl [fu'b:ɔl])
  • Las letrast ed plaçadas davant una laterala (l, lh) o una nasala (n, m, nh) prenon la pronóncia de la laterala (Ex: aumetlièr [awme'l:jɛ], setmana [se'm:anɔ],…)
  • Las nasalasm en prenon lo ponch d'articulacion de la consonanta seguenta s'es una oclusiva o una nasala e se son dins lo meteis mot(Ex:anterior [an̪t̪e'rju],encara [eŋ'karɔ],Montpelhièr [mumpe'ʎjɛ]. Mas dins Montpelhièr [din.mumpe'ʎjɛ])
  • Dins qualques mots comapas,pus,res,dins (ont las se pronóncia pas avant una consonanta) an las finala que pren la pronóncia de la consonanta seguenta s'es una oclusiva, una laterala o una nasala.
  • La sequénciagd se pronóncia [t̪].
  • Se las doas letras fòrman un digrama, l'assimilacion consonantica s'emplega pas.

Conjugasons regularas

[modificar |modificar lo còdi]

Modèls: Parlar, Finir, Batre

Present de l'indicatiu

[modificar |modificar lo còdi]
ARIRER, RE, E
1èra-i (en general)/ -e(èst e nord èst)-issi (general) / -isse (Nòrd e Nòrd-èst)-i / -e (èst e nòrd-èst)
2nda-as (prononciat [es] dins los parlars de l'èst)-isses-es
3ena-a-ís
4ena-am-issèm-èm
5ena-atz-issètz-ètz
6ena-an (prononciat [u] dins lo nòrd)-isson (prononciat [ɔwn] dins lo besierenc) / -issen (tolosan e foissenc)-on (prononciat [ɔwn] dins lo besierenc] / -en (tolosan e foissenc)

Imperfach de l'indicatiu

[modificar |modificar lo còdi]
ARIRER, RE, E
1èra-avi (general)/ -ave (nòrd-èst e èst)/ -ava (rare)-issiái/ -issiá-iái/-iá
2nda-avas (prononciat ['aβes] dins l'èst)-issiás-iás
3ena-ava-issiá-iá
4ena-àvem/ -àvam (al sud)/ -aviam (Cevena, Gavaudan e orlhagués)-issiam-iam
5ena-àvetz/ -àvatz (al sud)/ -aviatz (Cevena, Gavaudan e orlhagués)-issiatz-iatz
6ena-avan (prononciat ['aβu] dins lo nòrd)-issián-ián

Preterit definit de l'indicatiu

[modificar |modificar lo còdi]
ARIRER, RE, E
1èraèri/ ère (èst e nòrd-èst)/ ègui (foissenc e donasanés)iguèri/ iguère (èst e nòrd-èst)/ iguègui (foissenc e donasanés)èri/ ère (èst e nòrd-èst)/ ègui (foissenc e donasanés)
2ndaères/ ègues (foissenc e donasanés)iguères/ iguègues (foissenc e donasanés)ères/ ègues (foissenc e donasanés)
3enaèt/ èc (al sud)iguèt/ iguèc (al sud)èt/ èc (al sud)
4enaèrem/ eriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguem (foissenc e donasanés)iguèrem/ igueriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ iguèguem (foissenc e donasanés)èrem/ eriam (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguem (foissenc e donasanés)
5enaèretz/ eriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguetz (foissenc e donasanés)iguèretz/ igueriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ iguèguetz (foissenc e donasanés)èretz/ eriatz (Cevena, Gavaudan, orlhagués)/ èguetz (foissenc e donasanés)
6enaèron/ èguen (foissenc e donasanés)iguèron/ iguèguen (foissenc e donasanés)èron/ èguen (foissenc e donasanés)

Expression de l'ora

[modificar |modificar lo còdi]

Se seguís lo sistèma general occitan.

Per las oras exactas:

- 5h00 :Son cinc oras (del matin, de l'après-miègjorn); mas: 1h00, 13h00:Es una ora (del matin, de l'après-miègjorn).

Per las fraccions d’òra:

- entre Xh01 e Xh29: es/son X (ora(s)) (passada(s) de/d') + nombre de minutas [ex: 17h20:Son cinc oras (passadas de/e)vint (de l'après-miègjorn).

- Xh15: es/son X ora(s) (passada(s) d'/e) un quart.

- Xh30: es/son X (oras) e mièja.

- entre Xh31 e Xh59: es/son X+1 oras mens/manca + nombre de minutas [ex: 10h50:Son onze oras mens/manca dètz (del matin).

- Xh45: es/son X+1 oras mens/manca un quart.

Per demandar l'ora:

Quina/Quana ora es?,Quant es d'ora?

Ligams extèrnes

[modificar |modificar lo còdi]

Vejatz tanben

[modificar |modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar |modificar lo còdi]

Nòta

[modificar |modificar lo còdi]
  1. ↑Traches comuns: mescladís dins los resultats de -CT- :fait ofach. Se desmarcan del lengadocian septentrional per lo manten de la prononciacion de las consonantas finalas, lo refús de l'arredondiment de /a/ pretonic en [ɔ], per lo manten de -i coma marca de la primièra persona del present de l'indicatiu.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Lengadocian&oldid=2437986 »
Categorias de la pagina :
Categorias amagadas :
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp