Losionisme es unaideologia apareguda dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX. Confrontats a unantisemitisme persistent e, de còps, violent enEuròpa, plusors intellectuausjusieus desvolopèron l'idèa de crear un territòri apartenent dirèctament aijusieus.Leon Pinsker (1821-1891) foguèt lo premier obratge en favor d'aqueu projècte en1881. Puei, un an pus tard, lobaronfrancés comencèt de crompar de tèrras enPalestina per i establir de comunautatsjusievas. A la fin dau sègle, lo jornalistaongrésTheodor Herzl (1860-1904) donèt una impulsion decisiva a l'idèa amb la publicacion en1896 dau libreDer Judenstaat (« L'Estat dei Jusieus » enoccitan) que defendiá l'idèa de bastir unestatindependent enPalestina. D'efèct, trobèt rapidament de sostèns de part de personalitats (Edmond de Rothschild,Maurice de Hirsch...) e de militants per fondar una organizacion estructurada — que foguèt dichaOrganizacion Sionista Mondiala (OSM) en1963 — destinada a menar a bòn tèrme son projècte.
D'aqueu temps,Palestina fasiá partida de l'Empèri Otoman. Leis autoritats turcas èran gaire favorablas ai projèctessionistas dins la region, percebut coma un otís de penetracion de l'influéncia occidentala, mai poguèron pas leis empachar. En particular, poguèron pas s'opausar a la venda de tèrras agricòlas, tengudas per de grands proprietaris absentistas ais organizacions sionistas. Entre1882 e1914, de miliers dejusieus, principalament originaris deRussia e dePolonha, venguèron donc s'installar e la populacion jusieva enPalestina aumentèt de 25 000 personas en1880 a 80 000 en1914.
Aquò favorizèt doas ondas d'arribadas dins lo corrent deis annadas 1920, principalament en provenença deRussia. Après una brèva crisi en1927-1929, l'imigracion jusieva tornèt començar dins lo corrent deis annadas 1930 amb la presa dau poder per leinazis enAlemanha e una onda novèla d'antisemitisme enPolonha e enEuròpa Centrala. Lo nombre de Jusieus installats enPalestina conoguèt donc una gròssa aumentacion durant l'entre doas guèrras agantèt 400 000 personas en1936.
Lei Jusieus, sustot installats dins leivilas, dispausavan d'una autonòmia importanta amb un sistèma educatiu pròpri, divèrseis avantatges economics e unamilícia independenta (laHaganah). Pasmens, leis institucionssionistas contuniavan de crompar de tèrras agricòlas, çò que suscitèt de tensions amb la populacion araba. Sustot formada de païsans, la comunautat araba èra dirigida per lei clans husseini (que son cap èra mufti deJerusalèm) e nashashibi (que s'alièron amb lei Jordanians). En1936, una grèva generala organizada per d'Arabes entraïnèt d'esmogudas grèvas dins la region e l'aparicion d'unaguerilha araba independentista. Per amaisar la situacion,Londres enebiguèt la perseguida de l'imigracion jusieva e comencèt de preparar la division dau país. Ansin, en1937, una comission prepausèt de lo devesir entre tres entitats : un estat jusieu, un estat arabe e una zòna internacionala. Aqueu plan agravèt la crisi e la guerilha prenguèt mai d'importància fins a son anientament per l'armada britanica en març de1939.
Pasmens, la meteissa annada, lo començament de laSegonda Guèrra Mondiala entraïnèt un revirament totau dauReiaume Unit. D'efèct, per se conciliar lei país arabes, lei Britanics decidèron de donar l'independéncia aPalestina (sensa partiment) a l'eissida d'un periòde de dètz ans, de limitar estrictament l'imigracion jusieva e d'instaurar unself government immediat. Leisionistas acceptèron pas aqueu plan e comencèron de s'opausar ais autoritats britanicas. D'un biais pus susprenent, leis Arabes lo refusèron tanben.
Fotografia de l'atemptat dau movement sionistaIrgoun còntra lo govèrn generau britanic en Palestina (1946).
L'externacion dei jusieus per leisAlemands durant laSegonda Guèrra Mondiala trevirèt l'opinion publica mondiala e la politicabritanica enPalestina foguèt fòrça criticada. Per agravar la situacion, una guerilha jusieva comencèt d'atacar lei fòrças britanicas desplegadas dins la region. En particular, tre1946, leisEstatsnunidencs sostenguèron la solucion d'un partiment. Ansin, en1947,Londres aprofichèt la fin de son mandat sus la region (prevista en1948) per fisar l'organizacion dau partiment a l'ONU.
L'organizacion internacionala prepausèt donc un plan de partiment lo 29 de novembre. Acceptat per la màger part deis organizacions jusievas (franc de l'Irgoun), foguèt refusat per la comunautat araba sostenguda per lei país arabes. Lo meteis mes, de combats comencèron d'opausar lei movements paramilitars jusieus (Haganah eIrgoun) e arabes. Pasmens, en despiech d'aquelei trèbols, lei Britanics contunièron de preparar son retirament de la region. Ansin, lo 15 de mai de1948, un jorn après la data oficiala de la fin dau mandat britanic en Palestina, lei Jusieus proclamèron la creacion de l'estat d'Israèl entraïnant lo començament de laPremiera Guèrra Israeloaraba.
Tre sa fondacion, Israèl deguèt faciar l'ostilitat de sei vesins que mobilizèron seis armadas per l'envaïr. Pasmens, l'estat novèu poguèt aprofichar leis institucions sionistas per formar rapidament una administracion e una armada. D'efèct, sota l'influéncia de militantssocialista, lo movement sionista s'èra dotat d'institucions quasi estatalas. La pus importanta èra l'Histadrout (« Federacion generala dei trabalhaires d'Eretz Israèl » enoccitan) qu'èra una mena desindicat tenent un ròtle d'entrepreneire (cooperativas,kibboutzim,mochavim...), de caissa sociala (assegurança malautiá...), d'institucion educativa e cultura (ret d'escòlas obrieras, associacions culturalas e esportivas...) e fòrça paramilitara amb laHaganah (45 000 òmes en1947). Pasmens, fau tanben citar l'Agéncia jusieva que formèt la basa dau govèrn, l'Assemblada deis elegits que prefigurava laKnesset e lo COnseu nacionau que teniá un ròtle administratiu important regardant la gestion dei tèrras, de l'educacion, de la santat e deis afaires sociaus.
Aqueleis estructuras permetèron a Israèl de mobilizar una armada pus importanta que lei fòrças de la coalicion araba. Ansin, après una premiera trèva de quatre setmanas (11 de junh - 8 de julhet), leis Israelians capitèron de rebutar leis atacas arabas. En parralèl, expulsèron de centenaus de miliers d'Arabes dei regions conquistadas (au mens 500 000 refugiats en octòbre de1948). Puei, après una segonda trèva, contunièron d'avançar per ocupar la màger part dePalestina. Entre lo 24 de febrier e lo 20 de julhet, leis estats arabes vesins acceptèron de signar d'alta-au-fuòc. La linha de frònt venguèt la novèlafrontiera d'Israèl. Pus favorable que lo partiment deiNacions Unidas, permetèt a l'estat novèu d'annexar lei tres quarts dau territòri palestinian.
Premier Ministre durant la guèrra, lo trabalhistaDavid Ben Gourion dominèt la vida politica israeliana fins a1963 gràcias a d'alianças amb de partits religiós entre1948 e1955 e amb de partits de senèstra entre1955 e1963. Se preocupèt de formar un estat fòrt gràcias a una politica favorizant lei fòrças armadas e l'imigracion. D'efèct, pertocant la defensa, organizèt una armada eficaça (Tsahal) e desvolopèt una industria militara. Assaièt tanben d'alargar lei limits d'Israèl e d'afeblir lei país vesins. Per exemple, en1956, participèt a l'ofensiva francobritanica còntraEgipte (crisi de Suèz). L'armada israeliana ataquèt per suspresaSinai mai deguèt se'n retirar sota la pression comuna deisEstatsunidencs e deiSovietics.
La politica d'imigracion deBen Gourion aguèt en revènge de resultats pus mitigats. D'efèct, per aumentar rapidament la demografia israeliana, encoratjèt l'arribada de Sefarades. Pasmens, originaris de país arabes, foguèron mau aculhits per la majoritat asquenasita, sustot eissida d'Euròpa Centrala e Orientala. Aquò rompèt donc l'equilibri politic format a la creacion d'Israèl e renforcèt pauc a pauc la drecha sionista e religiosa.
Lei trabalhistasLevi Eshkol (1967-1969) eGolda Meir1969-1974) succediguèron aDavid Ben Gourion. Durant son periòde, deguèt faciar lei progrès de la drecha, lo maucontentament dei Sefarades e un periòde de tensions fòrtas amb lei país arabes. D'efèct, en1967, Egipte comencèt de mobilizar sei fòrças lòng de lafrontiera. Pasmens, entre lo 5 e lo 10 de junh, Israèl decidèt de menar una tiera d'atacas preventivas. Suspresas, leis armadas arabas subiguèron una desfacha cosenta e Israèl ocupètSinai,Cisjordania eGolan. Dins aquò, lo país ebrieu deguèt d'ara endavant administrar divèrsei territòris poblats de milions d'Arabes.
De mai, l'amplor de la desfacha favorizèt l'emergéncia de movements terroristas menent una guèrra de secutament (incursions frontalieras, atemptats...). En particular, foguèt lo cas dau movement Setembre Negre que foguèt l'autor d'una presa d'espectaclosa durant leiJòcs Olimpics de Munic en1972. En parallèl, sostenguda per l'URSS,Egipte sostenguèt una guèrra limitada lòng daucanau de Suèz de1967 a1970. Puei, en1973, una novèla coalicion araba organizèt una ataca generala còntra Israèl.
Dichaguèrra de Kippur, aqueu conflicte durèt dau 6 au 25 d'octòbre de1973. Per lo premier còp de son istòria,Tsahal enregistrèt de desfachas e de pèrdas duras. Pasmens, leis Israelians capitèron finalament de rebutar leis armadas arabas. Ansin, l'armada israeliana capitèt de passar locanau de Suèz e de menaçarDamasc. Dins aquò, la guèrra demostrèt lei progrès dei fòrças arabas eGolda Meir foguèt obligada de laissar lo poder en abriu de1974.
Lo govèrn Yitzhak Rabin e la division dei trabalhistas
En1974, lei trabalhistas aguèron de dificultats per ganhar leis eleccions legislativas. Deguèron tanben faciar una oposicion de drecha pus virulenta, especialament dins lei colonias. D'efèct, a partir de1968, lo govèrn israelian aviá començat d'installar decolonias jusievas dins de territòris palestinians ocupats. Son objectiu èra de'n preparar l'annexion.
Dirigit perYitzhak Rabin, lo govèrn foguèt rapidament minat per la rivalitat entre son Premier Ministre e son Ministre de la Defensa,Shimon Peres. Aquò entraïnèt la fragmentacion dau partit trabalhista. De mai, son aliança amb lei partits religiós foguèt fragilizada per lo liurament d'avions de combat durant un jorn de sabat en1976. Fin finala, un escandòl financier entraïnèt la demission de Rabin e la premiera victòria de la drecha dau Likoud en mai de1977.
Menahem Begin, cap dauLikoud, foguèt Premier Ministre de1977 a1983. Elegit per lo « segond Israèl » (principalament format per lei Sefarades), èra un partisan dau « Grand Israèl ». Sota son govèrn, leicolonias se multipliquèron enCisjordania e dins la region deGaza. En Israèl, liberalizèt l'economia per permetre de movements de capitaus pus aisats. Pasmens, aquò entraïnèt tanben una aumentacion fòrta de l'inflacion qu'agantèt 160% en1983.
Diplomaticament e militarament, Begin foguèt tanben fòrça actiu. En1978-1979, acceptèt de negociar ambEgipte la signatura d'un tractat depatz en cambi dau retirament isralian deSinai. Aquò permetèt donc a Israèl de normalizar sei relacions amb son vesin pus poderós e d'empedir la formacion d'una novèla coalicion araba. En revènge, l'invasion deLiban, decidida en junh de1982, per i destrurre l'Organizacion de Liberacion de Palestina (OLP) foguèt pus mitigat. L'armada israeliana i subiguèt de pèrdas importantas e sa participacion aichaples de Sabra e Chatila la descreditèt d'un biais duradís. De mai, a tèrme pus lòng, aquò i entraïnèt l'aparicion dau movementHezbollah qu'es vengut un adversari acarnat de l'estat ebrieu.
A la fin dau periòdeBegin, Israèl èra diplomaticament isolat en causa de sa preséncia enLiban e economicament afeblit per de crisis intèrnas (inflacion, grèvas...). Leis eleccions de1984 donèron ges de resultat clar e trabalhistas e Likoud deguèron formar ensems de govèrns dirigits perYitzhak Shamir (1983-1984 e1986-1992, Likoud) e perShimon Peres (1984-1986). Retirèron l'armada israeliana deLiban (franc d'una zòna de dètz quilomètres au sud) en1985 mai son accion foguèt sovent paralizat per lei desacòrdis entre lei dospartits e per de rivalitats intèrnas. Autra dificultat dau periòde, lo començament d'una insureccion populara dins lei territòris palestinians ocupats (Premiera Intifada) que minèt pauc a pauc l'armada e la societat israelianas. En particular, lo movement islamistaHamas organizèt plusors atemptats saunós
Descreditat per sei politicas economicas marridas, loLikoud perdiguèt leis eleccions de1992.Yitzhak Rabin tornèt venir Premier Ministre amb un programa centrat sus la conclusion d'una patz amb lei Palestinians per arrestar l'Intifada. Acceptèt donc de negociar amb l'OLP deYasser Arafat. En despiech dei criticas veementas de la drecha, un procès de patz, dich acòrds d'Òslo, foguèt acceptat per lei dos camps. Pasmens, dins un contèxte de multiplicacions deis atemptats organizats per leis islamistas e lei religiós jusieus, de tensions grèvas devesiguèron la societat israeliana entre partisans e adversaris dau procès d'Òslo.
Assassinat lo 4 de novembre de1995 per un ultranacionalista,Yitzhak Rabin foguèt remplaçat perShimon Peres. Assaièt de perseguir lo procès de patz. Dins aquò, en febrier-març de1996, cinc atemptats organizats per loHamas descreditèron lei trabalhistas e permetèron la victòria dau Likoud ais eleccions legislativas de1996.
Après sa victòria electorala, lo cap dauLikoud,Benyamin Netanyahou formèt un govèrn amb lei partits religiós. Sensa refusar oficialament leis acòrds d'Òslo, capitèt d'alentir lei negociacions amb d'exigéncias inacceptablas per leiPalestinians. De mai, encoratjèt la perseguida de lacolonizacion jusieva en Cisjordania e aJerusalèm. Pasmens, en octòbre de1998, deguèt acceptar una represa dei negociacions sota la pression deWashington. Aquò causèt la rompedura de sa coalicion governamentala e d'eleccions anticipadas en mai1999.
L'escrutinh de mai de1999 veguèt la victòria dau trabalhistaEhoud Barak mai la fragmentacion de laKnesset (15 partits representats) necessitèt de formar una coalicion larga. L'objectiu principau de Barak èra d'acabar la guèrra amb leiPalestinians, leiLibanés e leiSirians. Per aquò, retirèt lei darrierei tropas israelianas deLiban en2000 e negocièt ambYasser Arafat a Charm el-Cheikh enEgipte e aCamp David aisEstats Units d'America. Pasmens, de desacòrdis tròp importants empachèron la conclusion d'un acòrd avans l'esclatament d'una coalicion eteroclita d'Ehoud Barak. De mai, en setembre de2000, lo cap dau Likoud,Ariel Sharon aviá entraïnat una represa dei violéncias amb una visita provocatritz sus l'esplanada dei Mosquetas.
A partir de setembre de2000, comencèt laSegonda Intifada qu'anava causar la mòrt de 5 400 personas entre2001 e2007 (principalament dePalestinians). Per faciar aquela menaça, leis Israelians elegiguèronAriel Sharon,generau prestigiós de laguèrra de Kippur. Lo Premier Ministre novèu adoptèt una politica de repression amb l'eliminacion sistematica de quadres palestinians de l'OLP ò dauHamas e la reocupacion militara dei territòris ocupats. Pasmens, la multiplicacion deis atemptats e la resisténcia dauHamas favorizèron leis iniciativas de patz. En2005, per gardar l'iniciativa,Ariel Sharon decidèt de retirar l'armada e lei colons israelians de laFaissa de Gaza. Puei, en2006, creèt un partit centrista (Kadima) per aver d'autonòmia avans de disparéisser de la vida politica, victima d'una ataca cerebrala.
Successor d'Ariel Sharon coma cap deKadima,Ehoud Olmert venguèt Premier Ministre après leis eleccions de març de2006. Refusèt de tornar prendre lei negociacions amb leiPalestinians e contunièt leis operacions militaras enCisjordania. En julhet de2006, aquò entraïnèt de tensions vivas amb loHamas, qu'aviá prés lo contraròtle deGaza, e loHezbollah qu'ataquèt una patrolha frontaliera israeliana per sostenir leiPalestians. En reaccion,Olmert decidèt d'envaïrLiban per i destrurre lo movementchiitalibanés mai l'ataca s'acabèt sensa resultat probants après un mes de guèrra. Descreditat per aquela revirada, Olmert aguèt de dificultats per mantenir son govèrn e foguèt finalament obligat de demissionar après un afaire de corrupcion.
Après un brèu govèrnTzipi Livni (Kadima),Benyamin Netanyahou foguèt tornat elegir Premier Ministre en febrier de2009. Formèt un govèrn fòrça marcat a drecha e adoptèt una politica centrada sus la perseguida e l'acceleracion de la colonizacion. Aquò suscitèt de crisis militaras regularas amb lo Hamas aGaza en2012 e en2014. Pasmens, permet pas de resòuvre la question deis inegalitats economicas que comença de preocupar una partida de la societat israeliana. De mai, son sostèn ai revendicacions religiosas causa tanben de tensions entre laïcs e religiós.
.jpg)
