Fotografia dei roïnas d'Hiroshima après lo bombardament atomic d'aost de1945.
Laguèrra (lem., viv.:guerra)[1] es un estat de conflictearmat entre plusors grops politics ò sociaus, generalament d'Estats ò d'entitats similaras (rebellion, insureccion,guerilha...). Apareguda tre l'Antiquitat Auta, e benlèu tre laPreïstòria, la guèrra es un biais de resòuvre un conflicte per la violéncia. Es ansin entraïnada per de questions d'òrdre economic (contraròtle de ressorsas, aquistament d'un capitau...) que pòdon, segon la situacion, prendre la forma de problèmasreligiós,politics òetnics. Segon aquela definicion, es practicada per leisumans e per certaneisinsèctes sociaus.
En l'òme, l'importància deis enjòcs liats a la guèrra a entraïnat l'aparicion de reflexions sus son organizacion, son debanament e son acabament. Ansin, la conducha de la guèrra de disciplinas particularas segon lo nivèu considerada :estrategia per gerir lo conflicte dins sa globalitat,operatica per leicampanhas militaras etactica per leis accions menadas sus lo prat batalhier. Un drech particular, dichdrech de la guèrra, s'es tanben desvolopat per enquadrar lo començament e la fin dau conflicte e precisar leis accions autorizadas. En particular, insistís sus lo destriament entre leimilitars e lei civius.
D'efiech, en causa de sa natura destructritz, la guèrra es considerada coma una calamitat d'evitar e d'institucions internacionalas especializadas son estadas creadas per mantenir lapatz ò per jutjar leis excès dei combatents (Nacions Unidas, tribunaus internacionaus...). Pasmens, es tanben una fònt d'inspiracion majora coma leisartistas qu'an representat la guèrra dempuei l'Antiquitat sus tot tipe de supòrt.
Gravadura representant lo pilhatge e lo chaple de populacions olandesas per lei tropasfrancesas durant laGuèrra d'Olanda (1672-1678).
La màger part dei guèrras son entraïnadas per l'existéncia de dos grops, mai ò organizats, susceptibles de se combatre collectivament. D'efiech, una guèrra necessita la preséncia de dos camps estimant preferible de prendre leisarmas per defendre son ponch de vista sus una question conflictuala. Aqueu comportament sembla frequent car, dins l'Istòria, 90% a 95% dei societats umanas conegudas a l'ora d'ara an participat a au mens una guèrra durant son existéncia. En revènge, lei guèrras implicant mai de dos camps son excepcionalas e, sus un prat batalhier donat, lei combats amb mai de dos participants son fòrça rars[2].
Lei desacòrdis susceptibles de degenerar son generalament d'originaeconomica e regardan la presa de contraròtle d'una ressorsa, d'uncapitau ò dau resultat d'un trabalh. En l'òme, aqueu fenomèn s'observa aisament dins lei guèrras de conquista territòriala (guèrras d'annexion, guèrras de colonizacion...) ò dins lei guèrras destinadas a mantenir en plaça ò a estendre un òrdre economic donat (intervencionsestatsunidencas enAmerica ò sovieticas enEuròpa Centrala, guèrras neocolonialas...). Se tròba tanben dins leisinsèctessociaus practicant la guèrra (pilhatge dei bolets cultivats per certaneiformigas òtermitas per d'autreisespècias, captura de formigas esclavas...).
Dins lo cas de l'èsser uman, una guèrra pòu de còps aver d'autrei causas aparentas coma de motiuspolitics (guèrras de liberacioncoloniala...),religiós (Crosadas...),etnics (Guèrra Civila de Sierra Leone...) ònacionalistas (Premiera Guèrra Mondiala...). Dins aquò, s'aquelei dimensions son susceptiblas d'èsser importantas dins la conducha e lo reglament dau conflicte, pòdon generalament èsser reduchas a un aspèct economic. Per exemple, durant l'Edat Mejana, leiCrosadas, qu'èran inicialament una expedicionreligiosa, se transformèron rapidament en un conflicte per lo contraròtle defèus.
Se destrian plusors tipes de guèrra. La pus primitiva es la guèrra tribala qu'opausa de societats desprovesidas d'institucionsestatalas. Engatjan d'efectius limitats car lei tribüs an generalament una populacion febla. Pasmens, pòdon entraïnar de pèrdas proporcionalament superioras ai combats entre armadas estatalas car son de conflictes lòngs que son susceptibles de s'acabar per un chaple dau vencut.
Lei guèrras menadas per leisEstats ò per de grops estructurats d'inspiracion estatala (guerilha, insureccion, rebellion...) son generalament pus violentas car mobilizan de mejans pus importants. Dins aquò, lo taus de militarizacion i es pus feble car una partida importanta deis abitants demòran retenguts per d'autrei pretzfachs (agricultura,industria...). Per exemple, au començament de laPremiera Guèrra Mondiala,França mobilizèt 3,58 milions d'òme, un recòrd dins l'istòria dau país que representava pasmens solament 10% de la populacion. Dins de cas extrèms, la guèrra es dichatotala quand totei lei ressorsas d'un camp son dirigidas vèrs lo domeni militar.
Enfin, existís de guèrras indirèctas coma laGuèrra Freja qu'opausèt de1947 a1991 leisEstats Units d'America a l'Union Sovietica. Resultan d'una impossibilitat d'una confrontacion dirècta, çò que necessita d'aver recors a d'aliats susceptibles de s'engatjar dins un combat dirèct. Aquelei guèrras pòdon durar plusors decennis car tòcan pas, ò pauc, la populacion e lo territòri dei protagonistas principaus.
Una guèrra es organizada per divèrseis estructuras. La premiera es son organizacion temporala. D'efiech, una guèrra comença normalament amb unadeclaracion de guèrra e s'acaba per untractat de patz. Son debanament pòu èsser marcat per la conclusion d'altas au fuòc entraïnant una suspension provisòria ò definitiva de l'utilizacion de la violéncia sus un territòri mai ò mens estendut. Lo formalisme d'aqueleis etapas varia segon lei regions e lei periòdes. De còps, es pas respectat car una guèrra pòu tanben s'iniciar sensa declaracion de guèrra (atacajaponesa dePearl Harbor) ò s'acabar sensa tractat depatz (genocidi de l'enemic...).
La guèrra a tanben una organizacion sociala car mobiliza collectivament d'èssers umans que sei fòrças dèvon se concentrar vèrs d'objectius comuns. Lo premier nivèu es aqueu de la decisionpolitica que chausís d'engatjar ò d'arrestar lo conflicte e que definís leis objectius d'impausar a l'enemic. Puei, vèn lo nivèuestrategic que s'ocupa de racionalizar l'esfòrç de guèrra (planificacion, organizacion dei fòrças e dei mejans de produccion...). Fòrça liat a la dimension politica, es l'intermediari entre lei caps dau grop e l'emplec efectiu de la fòrça militara. Aqueu darrier fòrma lo nivèu operatiu que pertòca l'organizacion dei campanhas militaras e de sei supòrts. Enfin, a la basa, se tròba lo nivèutactica que cuerb lo debanament dau combat eu meteis sus lo prat batalhier. Segon lo nivèu de desvolopament dei societats en guèrra, aquelei nivèus son mai ò mens desvolopats. De còps, son completats per d'estrats suplementaris coma lapropaganda.
Enfin, una guèrra es menada per d'actors identificats[3] e organizats. Es un pretzfach reservat ai guerriers dins lei tribüs primitivas. Dins leis estats modèrnes, es la mission dei militars que son de combatents formant d'entitats organizadas e ierarquizadas dispausant d'un entraïnament e d'un armament especifics. Son dichs regulars quand fan partida dei fòrças armadas d'un país e irregulars dins lo cas contrari.
Lodrech de la guèrra es l'ensems deilèis, generalament costumieras, que regisson lei relacions entre dos belligerants. Aparegudas tre l'Antiquitat Auta per lei pus ancianas, definisson lo biais de començar una guèrra, lei mejans de combatre considerats coma legitims, l'estatut deipresoniers ò deis ostatges, deisambaissadas, deis arbitres, dei combatents, dei civius, lei trèvas, leitractats e lo biais d'acabar una guèrra.
L'aparicion d'undrech de la guèrra sembla fòrça anciana car de tèxtesantics, coma locòdi d'Hammurabi publicat vèrs1750 avC, contenián ja de disposicions regardant l'actitud de tenir durant un conflicte armat. Encoratjavan lo respèct dau feble per lo fòrt quand lei circonstàncias exigissián pas l'usatge de la violéncia[4]. Pus tard, enGrècia, loDialòg de Melos (sègle V avC) mòstra l'aparicion de la nocion de « guèrra justa ». Enfin, l'idèa d'una limitacion deis armaments apareguèt tanben dins plusors endrechs diferents. Regardèt principalament leis armas de distància que son utilizacion èra jutjada desleiala en certanei pòbles car permetiá de tuar un combatent sensa l'afrontar dirèctament.
Inventors daudrech modèrne, leiRomans desvolopèron plusors nocions juridicas regardant leidrechs deis individús durant una guèrra. En particular, aplicavan lo principi deres nullius que permetiá de s'apropriar lei bens e leis enemics vencuts. Aquò legitimava lo pilhatge mai de derogacions ulterioras permetèron de destriar mai d'un cas onte la sasida dei bens ò dei personas èra pas reconeguda (ciutadans capturats per suspresa,immòbles,esclaus d'un domeni, tesaur...).
A partir de l'Edat Mejana, leiteologianscrestians assaièron d'expausar de rasons racionalas de començar una guèrra. Lo pus famós esTòmas d'Aquin (1224 ò1225 -1274) que presentèt tres condicions necessàrias per justificar una guèrra, dichsauctoritas principis,causa justa eintentio recta. Fòrça important, lo premier limitava lo drech de menar una guèrra a la poissança publica. Dins lo cas contrari, un conflicte privat per exemple, l'usatge de la violéncia èra uncrime. Lo segond demandava d'aver una causa justa de defendre e lo tresen exigiá de declarar seis intencions vertadieras (pas de projèctes secrèts) e de menar lo combat per lo ben comun. Tres sègles pus tard, foguèt completat perFrancisco de Vitoria (1483 ò1486 -1546) que declarèt la guèrra legitima per empedir un mau encara pus important. Pasmens, avans, èra necessari de negociar e d'adreiçar un avertiment ultim a son adversari potenciau.
Lei teologians aprofondiguèron egalament la reflexion sus leis accions acceptablas en periòde de conflicte. Certaneis armas, coma l'aubaresta considerada coma tròp perilhosa, foguèron enebits per laGlèisa. Divèrsei practicas coma la destruccion de recòltas ò d'aubres fruchaus, l'empoisonament de fònts e lei mutilacions inutilas foguèron tanben interdichas. Dins aquò, aquelei nòrmas, eissidas de la chivalariá, dispareguèron pauc a pauc amb l'aumentacion deis efectius e l'intensificacion dei conflictes. Ansin, en1226-1229, per rompre la resisténcia deTolosa durant la partida finala de laCrosada deis Albigés, leiFrancés organizèron la destruccion sistematica dei vergiers e dei vinharedas de lavila. D'autra part, l'aubaresta se generalizèt fins a entraïnar l'aparicion decompanhiás especializadas.
Dins lei regionsfeudala, comaJapon, de convencions similaras apareguèron, resumida dins la « via de l'arc e dau chivau » e dins lobushido. De mai, leisarmas de fuòc, en despiech de son eficacitat e d'una produccion locala fòrta, foguèron abandonadas après leis ans 1630.
A partir de laRenaissença, lei fònts ancianas sus lei costumas de guèrra e l'aparicion de practicasdiplomaticas entraïnèron l'aparicion d'un drech de la guèrra vertadier, dominat per lei nocions dejus ad bellum e dejus in bello. LaGuèrra de Trenta Ans (1618-1648) e lei negociacions lòngas menent autractat de Vestfàlia aguèron un ròtle primordiau dins aquel emergéncia que foguèt largament perseguida per leiLutz au sègle XVIII. Considerant la guèrra coma un acte leiau e ben definit dins lo temps, supausa l'existéncia d'una menaça ò d'un perilh grèu e enquadra donc lo formalisme regardant lo debanament d'un conflicte. Ansin, l'entraïnament d'una guèrra necessita d'aver de motius legitims que son presentats a l'adversari (casus belli). Unadeclaracion es adreiçada a l'enemic e lo conflicte s'acaba amb untractat de patz. Aquelei principis foguèron respectats fins a l'invasionestatsunidenca d'Iraq en2003.
Lojus ad bellum es lo drech d'intrar en guèrra. Gropa l'ensems de motius legitims d'un Estat de declarar ò de menar una guèrra. Lei principaus son la defensa dei drechs naturaus de l'individú e la defensa collectiva còntra una agression.
Lojus in bello es lodrech durant una guèrra. Depinta la maniera de la faire e limita lei violéncias autorizadas. Regropava un còrpus important centrat sus plusors principis fondamentaus :
la definicion deis enemics car la guèrra es una relacion opausant de grops sociaus onte leis òmes son unicament enemics dins lo quadre circonstanciau de la guèrra. Ansin, per exemple, un Estat es pas en guèrra còntra leis abitants d'un Estat enemic. Dèu donc preservar lor onor, lor vida e, franc de situacion d'urgéncia absoluda, preservar lor proprietat. De mai, coma lei combatents dei dos camps son pas personalament enemics, lo combat dèu opausar d'adversaris armats e enebís d'atacar lei bleçats ò leipresoniers.
la separacion entre lo domeni civiu, es a dire l'ensems dei personas e dei bens que son de mantenir en fòra de la guèrra, e lo domenimilitar que gropa totei leis individús e lei ressorsas engatjats dins lo conflicte. Aqueu ponch, ja formulada per loconcili de Charroux en989, enebís tota accion agressiva volontària còntra lei populacions civilas.
acceptar la mediacion d'un grop tèrç per empedir una guèrra.
declarar la guèrra e adreiçar unultimatum avans d'iniciar una ataca.
Fotografia d'unamina antipersonau, exemple d'arma enebida per la màger part dei país car tòca tant lei militars que lei civius.
L'industrializacion de la guèrra, a partir de la fin dau sègle XIX, e leis atrocitats dei dosconflictes mondiaus entraïnèron l'aparicion dei darriereis apondons au drech de la guèrra modèrna. Lo premier es la generalizacion dau mestritge deis armaments amb una multiplicacion dei tractats enebissent ò limitant l'utilizacion de certaneisarmas. En particular, es lo cas deisarmas quimicas ebiologicas, deiminas antipersonau, de certaneimunicions d'artilhariá ò defusiu... etc. Foguèron tanben concluts de tractats de desarmamentnuclear (SALT,START...).
Pasmens, l'evolucion foguèt l'aparicion d'un drech umanitari regropant lei tradicions umanistas ancianas, un ensems de tractats destinats a protegir lei victimas de conflictes (dichdrech de Genèva), un ensems de tractats eissits de conferéncias sus la patz que se debanèron entre1899 e1907 sus lo contraròtle dei mejans e dei metòdes utilizats (dich drech de L'Aia) e l'ensems deis accions deiNacions Unidas. Son objectiu es de protegir leidrechs de la persona segon dos aisses importants :
protegir leis individús que participan pas, ò plus, ais ostilitats.
limitar lo nivèu de violéncia.
Enfin, son aparegudas de juridiccions internacionalas que son ròtle es de jutjar lei violacions dau drech de la guèrra. Lei pus famosas son aquelei cargadas de la denazificacion d'Alemanha après laSegonda Guèrra Mondiala.
La guèrra primitiva es la forma de combat adoptada per lei societats pauc desvolopadas que dispausan de ressorsas umanas e economicas reduchas. Avans l'aparicion dei premiereicivilizacions, èra probable l'unic mejan de menar una guèrra e, uei, es totjorn utilizada per lei societats tribalas. L'incursion, l'emboscada e lo chaple ne'n son lei caracteristicas principalas[5]. En causa de la manca de ressorsas, lei defensas permanentas son quasi impossiblas de bastir e d'entretenir mai es possible de s'installar dins un endrech ben protegit. L'organizacion e l'entraïnament dei combatents son febles e i a ges d'especializacion : cada òme es susceptible de portar leis armas. En certanei societats, lei fremas participan tanben ai batalhas.
A l'escala d'una pichona comunautat, aqueu tipe de conflicte pòu èsser fòrça murtrier e lòng car es pauc propici ai batalhas decisivas. Una tiera d'escaramochas pòu donc opausar dos adversaris durant d'annadas e entraïnar lamòrt d'un nombre significatiu de combatents. Se l'ocasion se presenta, l'enemic es sovent exterminat.
Amb l'aparicion decivilizacions estructuradas, se formèron pauc a pauc d'armadas pus nombrosas amb d'unitats especializadas. Per exemple, foguèt lo cas dei fòrças de carris d'Orient Mejan, deis arquiersassirians ò deisoplitasantics. Permetent d'entretenir d'armadas importantas d'un biais permanent, aquela evolucion entraïnèt una complexificacion de la guèrra. D'efiech, la conducha d'unestat en guèrra necessitèt desenant de pensar a l'estrategia d'adoptar ò a l'organizacion e l'utilizacion dei tropas. Leis armas venguèron tanben pus sofisticadas amb l'invencion d'armaments unicament dedicats a la guèrra (espasa,armadura,bloquier...), la generalizacion deifortificacions e l'aparicion dei combats navaus.
Pasmens, aquelei fòrças se comportavan sovent sus lo prat batalhier coma doas massas unicament capablas d'avançar. Durant leiGuèrras Medicas, aquò explica lei victòrias de lafalanja grèga còntra lei fòrças pèrsas. D'efiech, en despiech de son inferiotat numerica, lei Grècs podián formar una linha defensiva densa que rompava aisament leis assauts frontaus de l'infantariá leugiera advèrsa. Una etapa majora foguèt franquida per leiRomans que devesiguèron sa linha per formar d'unitats pichonas (d'un centenau d'òmes) separadas per d'espacis permetent lo passatge d'autreis unitats. Permetiá tanben d'estirar la linha.
Leis innovacions romans donèron una soplesa novèla ai fòrças armadas permetent d'articular lei tropas per reagir a un perilh ò per aprofichar una oportunitat. Gràcias a elei, lei legions romanas dominèron militarament lei prats batalhiers fins au sègle IV apC. D'evolucions similaras aguèron luòc enChina coma o mòstra leis escrichs daugenerauSun Tzu que preconiza d'utilizar l'engana e la mobilitat dins l'L'Art de la Guèrra.
Representacion d'un samurai japonés amb son armament e son chivau.
Après la fin de l'Antiquitat, plusors regions dau mond, comaEuròpa òJapon, conoguèron un regime de feudalitat onte la guèrra èra reservada a un elèit militar cargat de protegir lo pòble. Aquò causèt una reduccion importanta deis efectius que foguèt compensada per un melhorament de l'equipament. Apareguèron ansin de tipes novèus de combatents (lochivalier europèu, losamurai japonés...) qu'èran dotats d'armaments pesucs, cars e necessitant un entraïnament lòng e especializat.Tecnologicament, de progrès majors foguèron realizats, especialament en matèria de fabricacion d'armaduras.
Pasmens, lo feudalisme s'acompanhèt generalament d'una regression importanta au nivèutactic. Per exemple, enEuròpa, la carga frontala tornèt venir la nòrma per lei chivaliersfrancés que foguèron ansin vencuts mai d'un còp per de tropas d'arquiers. Una malaventura similara arribèt a l'aristocraciaaustriana que foguèt durament batuda per lei païsanselvetics. Ansin, tre la fin de l'Edat Mejana, plusors armadas comencèron d'adoptar tornarmai d'unitats articuladas a l'entorn d'una mescla de soudats portant d'armas diferentas (arquiers, lanciers...).
En parallèl dei pòbles sedentaris, leipòbles nomadaseurasiatica desvolopèron lo sieu modèl militar. Èra fondat sus l'utilizacion d'arquiers de cavalariá capables de secutar lei formacions enemigas e de se desplaçar rapidament. Aquelei combatents èran equipats de plusorscavaus resistents ai condicions duras de l'estèpa e d'un arc composit capable de tuar un adversari a mai d'un centenau de mètres. Dins lo cas d'una batalha, èran completats per de fantassins e de cavaliers pesucs qu'èran cargats de rompre definitivament un enemic afeblit. En mai d'aquò, devián respectar de règlas estrictas que prevesián lapena de mòrt per la màger part dei mancaments.
Sus lo prat batalhier, aquelei principis donèron naissença a una tropa fòrça mobila, ben armada e ben disciplinada. Capabla de concentrar sei mejans sus un ponch donat ò de s'enfugir en fàcia d'un adversari tròp fòrt, atacava generalament dins de condicions preferencialas. Ansin, leis armadas nomadas dominèron largament leis armadas sedentàrias dau milleni I avC au sègle XV apC. En particular, lei [Empèri Mongòl|Mongòls]] conquistèron la quasi totalitat d'Asia e una partida d'Euròpa.
Inventada enAsia, leisarmas de fuòc foguèron rapidament adoptadas e desvolopadas per leis armadas europèas de laRenaissença. Permetián d'alongar la portada e la poissança deis armas dau periòde. Precipitèron la disparicion dei cavaliers feodaus que son armadura èra pas pron resistenta per arrestar una bala. De mai, se declinèron en armas leugieras, utilizadas per lei fantassins e lei cavaliers, e en armas pesucas que necessitava l'utilizacion d'una còla per tirar un còp.
Entre lo sègle XVI e lo sègle XVIII, leitacticas foguèron adaptadas per melhorar la coordenacion dei tirs e per accelerar lo cargament deis armas (que demorèt pasmens lòng fins au sègle XIX). De son caire, l'artilhariá se diversifiquèt amb l'aparicion de pèças de sètge destinadas a rompre leifortificacions, de pèças de marina dedicadas au combat navau e de pèças de campanha pron leugieras per seguir una armada dirèctament sus lo prat batalhier.
La guèrra maritima apareguèt tre l'Antiquitat Auta e de batalhas navalas decisivas se debanèron durant aqueu periòde. La pus famosa es probable lavictòria grèga de Salamina (480 avC) qu'arrestèt l'avançadapèrsa en direccion dePeloponès. Pasmens, dins la màger part dei conflictesantics emedievaus, lo contraròtle de lamar demorèt un enjòc segondari.
Aquò cambièt largament amb l'aparicion deis empèris coloniauseuropèus. D'efiech, en causa de la distància importanta entre leicolonias e la metropòli, la marina permetiá d'assegurar lo mandadís de renfòrç, de protegir lei rotas comercialas e de menaçar leilitoraus enemics. A partir de la fin de l'Edat Mejana, plusors estats europèus coma lei republicas marchandas italianas, leiProvíncias Unidas,Anglatèrra òFrança desvolopèron de flòtas poderosas. Ai sègles XVII e XVIII, totei lei guèrras europèas majoras aguèron una compausanta navala importanta coma laGuèrra de Sèt Ans (1756-1763) ò laGuèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America (1775-1783). Au sègle seguent, lei fòrças navalas sostenguèron largament lei tropas europèas engatjadas dins la colonizacion. Enfin, durant lei doas guèrras mondialas veguèron de batalhas importantas dins l'Ocean Atlantic, l'Ocean Pacific e dins laMar Mediterranèa, compres dins la dimensionsosmarina.
Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, laRevolucion Industriala trobèt d'aplicacions dins lo domeni militar permetent l'aparicion d'armas novèlas (mitralhièra,artilhariá pesuca...) produchas dins de quantitats sensa precedents. Aquò permetèt de formar d'armadas de plusors milions d'òmes (6,8 milions d'òmes per leiSovietics en1944 sus lo frònt germanosovietic) capables de combatre tota l'annada. Ansin, lei capacitatsindustrialas d'un belligerant venguèron un aspèct fondamentau de sa poissança militara. Lo premier exemple d'aquela mutacion foguèt laGuèrra de Secession (1861-1865) onte lei Sudistas, pus experimentats e mielhs comandats, foguèron vencuts per de Nordistas capables d'equipar – e de reequipar – d'armadas pus nombrosas gràcias a la produccion de seis usinas. LaPremiera Guèrra Mondiala e, subretot, laSegonda Guèrra Mondiala confiermèron aquela evolucion.
Aquelei besonhs d'armas, demunicions e de viures donèron una importància novèla a lalogistica, a l'engèni, ais infrastructuras e ais aisses de comunicacion. Entraïnèt tanben l'aparicion de lapropaganda modèrna que permet de mantenir la coësion de la nacion durant la guèrra. Gràcias a l'aparicion d'otís de comunicacion de massa (premsa,radiò,television...), permet de tocar la quasi totalitat deis individús d'un camp. Enfin, sus lei teatresoceanics, l'industrializacion accentuèt l'importància de la dimension navala de la guèrra car l'esfòrç de guèrra industriau es vulnerable aublocus navau (guèrrasosmarina).
Apareguda au començament dau sègle XX, l'aviacion militara apondiguèt una dimension novèla ai combats. D'efiech, l'avion permet d'atacar d'objectius enemics dirèctament sus lo prat batalhier ò dins la prefondor dau territòri advèrs (vilas, infrastructuras,industrias...). Es tanben capable d'assegurar de missions d'observacion permetent d'obtenir d'entresenhas sus un dispositiu ò de susvelhar una zòna. Enfin, pòu permetre lo transpòrt d'unitats ò de materiaus.
Dins de circonstàncias de superioritat aeriana ben marcada, lei consequéncias pòdon èsser fòrça negativas per lo camp dominat. Per exemple, durant laGuèrra de Kuwait (1990-1991), l'armada iraquiana foguèt decimada per lei bombardaments aliats. Aquò minèt sa capacitat de resisténcia e la defensa terrèstra s'afondrèt en mens de tresjorns. Pendent laGuèrra de Corèa (1950-1953), l'aviacionestatsunidenca foguèt tanben en mesura de destrurre tota l'industrianòrd-coreana.
En reaccion, apareguèron donc d'armas novèlas destinadas a s'opausar dirèctament ais avions enemics (caça aeriana, defensa antiaeriana...), a lei detectar (radar...) ò a enebir l'utilizacion deis aeropòrts (bomba antipista...). Fòrman uei una partida importanta deis armadas modèrnas.
Au començament dau sègle XX, l'aumentacion de la poissança de fuòc de l'infantariá e de l'artilhariá entraïnèt lo declin de lacavalariá tradicionala. Pasmens, coma una fòrça rapida èra totjorn necessari sus lo prat batalhier, foguèt remplaçada per una cavalariáblindada formada de veïculsmotorizats protegits. Lo pus famós es locarri de combat, aparegut en1916, qu'es dotat d'un blindatge capable d'arrestar d'obús e d'uncanon poderós. Eficaç durant laPremiera Guèrra Mondiala, se generalizèt durant laSegonda Guèrra Mondiala que veguèt una multiplicacion dei combats entre blindats sus lo frònt germanosovietic. Foguèt pauc a pauc completat per d'autrei veïculs permetent de transportar rapidament de fantassins, de sostenir l'infantariá ò d'utilizar d'armas particularas (artilhariá, engèni, defensa antiaeriana...).
L'efiech principau de la mecanizacion foguèt d'aumentar la poissança deis unitats que venguèron capablas de se desplaçar sus de distàncias de plusors centenaus de quilomètres cada jorn e de desliurar de fuòcs poderós dins la prefondor deis dispositius advèrs. En revènge, aquò donèt encara mai d'importància a lalogistica car aqueleis unitats pòdon rapidament se trobar a de distàncias importantas de sei basas inicialas. De mai, necessitèt tanben lo desvolopament de l'engèni car lei veïculs necessitan d'infrastructuras per foncionar corrèctament.
En parallèl, lei diferenteis armadas s'adaptèron rapidament a aquela menaça. Desvolopèron d'armaments novèus, coma leisarmas anticarri destinadas a pertusar loblindatge dei veïculs pus protegits. Adoptèron tanben de concèptes novèus coma la defensa « en prefondor » que permet de s'aparar dei penetracions enemigas.
Concebuda en1945, la premierabomba atomica entraïnèt un cambiament major dins la conducha de la guèrra modèrna. D'efiech, capablas de destrurre aisament totei leivilas d'un país en quauqueiminutas, aqueleisarmas enebisson – normalament – una confrontacion dirècta entre dos país dotats d'arsenaus nuclears. Aquela impossibilitat foguèt teorizada dins lei concèptes « d'equilibri de la terror » e dedestruccion mutuala assegurada. Aquelei concèptes son basats sus una paritat de la quantitat d'armas nuclearas tengudas per de poissanças d'un nivèu similar e sus la mesa en servici de vectors ben protegits ò ben esconduts (sosmarins,bombardiers,missils intercontinentaus...) capables d'assegurar una repòsta violenta dins lo cas d'una ataca nucleara suspresa.
Aquela impossibilitat de guèrra dirècta caracterizèt laGuèrra Freja qu'opausèt leisEstats Units e l'URSS de1947 a1991. Per la contornejar, deguèron sostenir d'aliats en guèrra còntra l'autre camp e se desportar la confrontacion dins lei domenis economics, politics e culturaus amb l'objectiu d'estofar lentament l'enemic. Pasmens, dins lo camp d'un combat dirèct, desvolopèron de doctrinas de repòstas progressivas que devián limitar la violéncia a l'usatge de mejans convencionaus.
En parallèl dei progrès militars tecnologics que marquèron lo sègle XX, laguerilha e sei mejans febles demorèron una estrategia pertinenta dins l'encastre de movements de liberacion nacionala ò de resisténcia a una armada d'ocupacion. D'efiech, aquela forma de guèrra, apareguda tre l'Antiquitat, foguèt teorizada per lei capscomunistas de la segonda mitat dau sègle XX. Metèron en evidéncia l'importància dau sostèn de la populacion que sèrv de fònt d'avitalhament e d'informacions per lei guerrejaires e precisèt divèrsei tacticas utilas coma lo refús dau combat frontau còntra d'unitats regularas. Gràcias a aquela ajuda « populara », la guerilha pòu secutar son enemic fins a obtenir son agotament. Ben utilizats, aquelei principis foguèron, per exemple, a l'origina dei victòriasnòrd-vietnamianas còntraFrança e còntra leisEstats Units d'America.
Mai d'unaestrategia foguèt desvolopada per contrar lei guerilhas. Son objectiu es generalament de suprimir lo sostèn popular ais insurgents per de mesuras d'ajuda a la populacion, per de politicas de regropament d'abitants afin de suprimir de vilatges susceptibles de sostenir l'advèrsari ò per l'utilizacion d'unitats especializadas cargadas d'arrestar (ò de tuar) leis individús favorables a laguerilha. Dins aquò, aquelei metòdes mòstran sovent de limits, especialament aquelei basats sus la violéncia coma o mòstra la revirada de l'intervencion de l'OTAN enAfganistan.
Desvolopats durant laSegonda Guèrra Mondiala, principalament per leisAlemands, leimissils son de fusadas dotadas d'un sistèma de guidatge. Permèton de desliurar una carga militara d'un biais relativament precís a de distàncias relativament importantas, sovent en fòra dau camp visuau dau tiraire. Se destrian plusors tipes diferents de missils segon sa trajectòria, sa platafòrma de tir, sa portada e sa buta. Gràcias a sa precision, an largament remplaçat leicanons dins lei domenis dau combat navau e aerian. Son tanben lei vectors utilizats per leisarmas nuclearas. Sus lei prats batalhiers terrèstres, leicanons son encara frequents, especialament per lei veïculs pus pesucs coma lei carris, mai leimissils son sovent l'arma principala dei veïculs pus leugiers e dei grops de fantassins especializats dins la lucha anticarri.
Dempuei la fin de laGuèrra Freja, la guèrra sembla marcada per doas evolucions majoras que son l'arribada massisa deitecnologias de l'informacion e l'asimetria. Destinadas a melhorar la transmission e lo partiment de la conoissença dau prat batalhier, lei tecnologias de l'informacion son sovent conjugadas amb d'armaments leugiers e mobils per fluidificar la conducha dau combat e accelerar son ritme. Aquò es fòrça presat per leis armadas , coma aquelei deisEstats Units d'America, qu'assaian d'impausar sa velocitat sus lo prat batalhier. Pasmens, es l'objècte de plusors contestacions basadas sus l'utilizacion tròp important de latecnologia (au detriment de tacticas militaras pus convencionalas) ò sus lei resultats marrits obtenguts per leisEstatsunidencs enIraq e enAfganistan.
L'asimetria es una caracteristica de plusors conflictes recents aguent opausat una armada estatala ben entraïnada e ben equipada a una guerilha desprovesida d'armas pesucas. Coma lo camp teoricament pus feble es pas totjorn vencut, aquò mòstra la pertinéncia dau modèl de laguerilha dins la guèrra modèrna. Enfin, certanei fòrças armadas an gardat una organizacion basada sus d'armaments pesucs e poderós car dèvon faciar una menaça dirècta sus seifrontieras (per exemple,Índia ePaquistan).
Carta dei cambiaments frontaliers enEuròpa après laSegonda Guèrra Mondiala, exemple de transformacion politica inducha per una guèrra.
Maniera de resòuvre, per la violéncia, un conflicte entre dos grops sociaus, la guèrra entraïna generalament d'evolucions dins lei relacions entre aqueleis entitats. Lei cambiaments principaus son d'òrdre politic (cambiament de caps, de regime...), territòriau (modificacion frontaliera, disparicion d'un estat...) ò economic (aquistament de ressorsas, cambiament de l'òrdre economic...). Lei conflictes son donc un factor major d'evolucion dei rapòrts entre leisestats, leiculturas e leicivilizacions.
En fòra dei transformacionspoliticas,economicas e territòrialas, leis efiechs pus visibles dei guèrras son lei pèrdas umanas e lei destruccions causadas per lei combats. Unicament durant lo sègle XX, i aguèt au mens 140 conflictes que 15 entraïnèron lamòrt d'un mens un milion de personas. Lo pus murtrier foguèt laSegonda Guèrra Mondiala que tuèt au mens 73 milions demilitars e de civius. Destruguèt tanben la màger part d'Euròpa, deRepublica Populara de China e deJapon.
Lei conflictes pussaunós pòdon aver de consequéncias grèvas sus la demografia d'una societat. Per exemple, lei doas guèrras mondialas entraïnèron l'aparicion de dos periòdes de definit dei naissenças au sen de la populacionfrancesa. La reconstruccion dei bens materiaus pòu tanben èsser fòrça lònga. Totjorn dins lo cas deFrança, durèt mai de 10 ans après la fin de laSegonda Guèrra Mondiala. Dins certanei conflictes, es pas possible, çò que pòu entraïnar, segon l'importància dei pèrdas umanas, la disparicion devilas ò de societats entieras.
En causa d'aquelei consequéncias negativas, la guèrra es considerada coma un flèu major per la màger part de l'umanitat. Demenir lo nombre e la violéncia dei conflictes es ansin un objectiu important qu'explica la formacion progressiva dau drech de la guèrra e d'institucions cargadas de protegir lapatz (SDN,ONU... etc.). Dins de cas extrèms, coma la partidaeuropèa de laSegonda Guèrra Mondiala, lei caps dauTresen Reich foguèron condamnats per « crimes còntra la patz ».
La guèrra es una fònt importanta de progrèstecnologics, especialament dempuei l'industrializacion de la guèrra au sègle XIX. D'efiech, en causa de la necessitat de s'adaptar en permanéncia a la menaça enemiga sus lo prat batalhier, lei militars an sovent favorizat l'inovacion per desvolopar d'armas ò de proteccions novèlas. An tanben favorizat l'emergéncia de disciplinas scientifics e tecnics coma lalogistica. Pasmens, l'exemple pus conegut es loProjècte Manhattan que foguèt a l'origina de labomba atomica. Mobilizant plusors miliers descientifics, permetèt d'adaptar l'energia nucleara a un usatge civiu.
La guèrra es una tematica fondamentala de l'art dins la màger part dei societats. Tre l'Antiquitat Auta, inspirèt depinturas, degravaduras e d'esculturas. Puei, a mesura de son aparicion, d'autrei formas d'art representèron la guèrra. Per exemple, dins la societat modèrna, es donc un tèma frequentament abordat dins locinèma.
↑Un exemple d'aqueu tipe de conflicte amb mai de dos belligerants es laGuèrra Civila Siriana qu'opausa l'armada governamentala, lei rebèls « moderats », l'Estat Islamic e lei movementscurds. Pasmens, la màger part dei batalhas i opausan unicament dos camps.
↑« Identificats » significa pas necessariament « identificables ». Per exemple, dins un movement deguerilha, la possibilitat per un combatent de s'escondre dins la populacion generala es primordiala. Pasmens, aqueu combatent es ben conegut au sen de son camp.
