Representacionallegorica de la filosofia e dei sèts arts liberaus realizada enEuròpa vèrs1180.
Lafilosofia (var.filosofià[1]) es un ensemble de concepcions portant sus lei principis deis èssers e dei causas, sus la plaça de l'òme dins l'Univèrs, sus leidieus e, d'un biais generau, sus totei lei problematicas de lametafisica. Es un encaminament destinat a melhorar la comprenença dau mond e de lavida per la reflexionracionala e critica. Atestada tre l'Antiquitat, es apareguda dins plusors regions diferentas. A l'ora d'ara, lei tradicions filosoficas pus ancianas que son conegudas datan de la premiera mitat daumilleni I avC. La pus importanta es probablament lafilosofia occidentala, eissida de la filosofia de laGrècia Antica, qu'es uei a l'origina de la màger part dei brancas de la disciplina. Pasmens, de tradicions filosoficas fòrtas existisson dins mai d'una autra region, especialament enChina e enÍndia.
Lo tèrme « filosofia » vèn daugrèc ancian φιλοσοφία,mot compausat de φιλεῖν (« aimar » enoccitan) e de σοφία (« saber » ò « saviesa »). Significa donc literalament « amor dau saber » ò « amor de la saviesa ». Se fau nòtar que mai d'unalenga tèn unmot eissit d'aqueu tèrme grèc per designar la filosofia[2].
S'existís mai d'unatradicion filosofica dins lo mond, lafilosofia occidentala ocupa una plaça particulara dins lo camp de la filosofia modèrna. D'efiech, relativament anciana, es a l'origina de plusors concèptes importants de la pensada modèrna. De mai, a una difusion mondiala, compres dins de regions aguent de corrents filosofics pròpris fòrts.
Lafilosofia occidentala es apareguda enGrècia durant lomilleni I avC. Inicialament basa dau « saber », aviá lo ròtle qu'es desenant conferit aisciéncias e a lapolitica. Per aquò, prepausèt de modèlscosmologics, de sistèmas d'organizacion de la Ciutat e de règlas de conducha individuala. Lei filosòfs d'aqueu periòde aguèron una certana influéncia sus lo desvolopament deis institucions qu'adoptèron una partida de sei precèptes dins la vida vidanta de la Ciutat.Pitagòras (582-498 avC), autor d'una reflexion sus leimatematicas e lamorala,Eraclit (vèrs544-480 avC), autor d'una filosofia basada sus la nocion de movement eDemocrit (460-370 avC), fondator de la premiera teoriaatomica ematerialista, foguèron de figuras majoras d'aqueu movement.
Durant la segonda mitat dausègle V avC, una rompedura importanta aguèt luòc amb l'òbra deSocrates (vèrs470-399 avC). D'efiech, a respècte de sei predecessors, organizèt sa reflexion e son ensenhament a l'entorn de metòdes estructurats dins lo quadre de ladialectica e de lamaieutica. Aquò li permetèt d'adoptar un encaminament volontarista destinat a combatre dubertament leis illusions e l'ignorància qu'empachavan, segon eu, ais òmes de veire laveritat e lo sens de l'existéncia. Aquela idèa foguèt desvolopada perPlaton (427-348 avC) e, mai que mai, perAristòtel (384-322 avC) que desvolopèt lalogica, l'observacion e lo metòde per definir un sistèma capable d'englobar totei lei conoissenças de son epòca (fisica,medecina,politica...). L'aristotelisme predominèt ansin enEuròpa fins a l'aparicion progressiva daumetòde scientific modèrne a la fin de l'Edat Mejana.
Durant l'Edat Mejana, lo mondmusulman foguèt lo sèti dei desvolopaments pus importants de lafilosofia grèga. D'efiech, un important esfòrç detraduccion permetèt ai sabents arabis de dispausar d'una gròssa quantitat de tèxtesantics. D'òbrasiranianas eindianas completèron aquel ensemble. Aquò menèt a l'emergéncia d'una filosofia que s'interessèt principalament a lateologia, a lateodicèa, a l'escatologia e a l'antropologia. Coma enGrècia, plusors filosòfs foguèron a l'origina d'avançadasscientificas de remarca. Per exemple, foguèt lo cas d'Al-Kindi (801-873), d'Al Farabi (872-950) e d'Avicena (980-1037). Aquò menèt a la formacion de quatre corrents principaus dins la filosofia aràbia : la filosofiaellenistica de l'islam (falsafa), la teologia dialectica (kalam), lei teoriasesotericas de l'islam (sofisme) e leis escòlas literalistas de l'islam (atarisme). Pasmens, a partir dausègle XII, leis Estats musulmans venguèron pusconservators, çò qu'entraïnèt lo declin dei filosofias pus especulativas.
Enfin, au sen de l'elèitjudieu, la filosofia grèga suscitèt doas reaccions opausadas : leiJudieus demorats enJudèa foguèron ostils a l'ellenizacion mentre qu'aquelei vivent dins d'autrei regions foguèron pus sensibles a l'ellenisme.Filon (20 avC -45 apC) es lo prototipe dei pensaires qu'assaièron de conciliarjudaïsme efilosofia grèga. Pus tard, son trabalh foguèt imitat per d'autreiteologians e filosòfs eissits daujudaïsme, daugnosticisme ò daucristianisme. Puei, durant l'Edat Mejana, la filosofia aristoteliciana aràbia influencièt tornarmai lo judaïsme. En particular,Maimonides (1138-1204) adaptèt a son torn l'aristotelisme aujudaïsme en depintant unUnivèrs regit per undieu impossible de comprendre amb una intelligéncia umana mai organizat segon de règlas accessiblas a la reflexion.
La filosofia « modèrna » designa l'ensemble dei corrents que se desvolopèron entre la fin de l'Edat Mejana e laRevolucion Francesa. Compren dos movements principaus que son l'umanisme e lafilosofia dei Lutz. Lo premier es aparegut pendent laRenaissença. Consistís a valorar l'umanitat e a la plaçar au centre de sonunivèrs. Dins aqueu quadre, lei filosòfsumanistas, sovent fòrça religiós, considèran que l'individú es estat dotat perDieu de capacitats intellectualas potencialament illimitadas. Ansin, preconizèron de cercar lo saber per utilizar corrèctament aquelei facultats e contemplar labeutat de la Creacion. Lavulgarizacion de totei leiconoissenças, la lucha còntra l'ignorància e lo respècte dauliure arbitre foguèron donc d'objectius majors dau movementumanista.Francesco Petrarca (1304-1374),Leonardo da Vinci (1452-1519) òMiquèl de Montanha (1533-1592) son d'exemples de pensaires d'aqueu periòde.
En parallèl, d'autrei movements filosofics tenguèron un ròtle important. Per exemple, lapsicanalisi fondada perSigmund Freud (1856-1939) permetèt de desvolopar una vision novèla de la consciénciaumana. Certanei corrents, coma lopoststructuralisme deMichel Foucault (1926-1984), prepausèron una critica dei concèptes utilizats per lei filosòfs occidentaus illustrant un retorn dauscepticisme. Dins lo domeni politic, lei doasguèrras mondialas e laGuèrra Freja permetèron d'estudiar la teoria e l'aplicacion de mai d'un sistèma e de tornar discutir lei nocions politicas eissidas de la pensada deiLutz. Enfin, se fau nòtar la filosofia de l'absurd d'Albert Camus (1913-1960).
La critica e l'estudi dei nocions e dei concèptes son tanben d'aspèctes fondamentaus dau trabalh filosofic. Aquò a necessitat lo desvolopament d'otís intellectuaus especifics per analizar e manipular aqueleis elements. Laissan generalament una plaça importanta auracionalisme (intuicion,deduccion...).
La filosofia occidentala modèrna a pas de definicion clara en causa de la diversitat de seis objèctes d'estudi. Sa subdivision en brancas es donc malaisada. Pasmens, existís un ensemble reconegut de domenis que son desenant relativament ben definits :
l'etica (ò lamorala) es una disciplina practica e normativa qu'assaia de determinar l'actitud d'adoptar dins una situacion donada. S'interessa tanben a de nocions pus complèxas coma lo Ben e lo Mau.
lafenomenologia es l'estudi deis experiéncias viscudas.
lafilosofia politica s'orienta vèrs l'estudi dei sistèmaspolitics e de l'exercici dau poder. A de liames amb d'autrei brancas coma lamorala.
lametafisica s'interessa ais respònsas donadas a de questions dau tipe « Es que Dieu existís ? », « Es que de realitats immaterialas existisson ? » ò « Es que l'arma es immortala ? ».
l'ontologia es una disciplina pròcha de lametafisica. Estúdia principalament la definicion de l'Èsser.
Apareguda durant l'Antiquitat, lafilosofia chinesa representa un pan important de la filosofia modèrna. D'efiech, es fòrça influenta enAsia e lo prestigiculturau deChina li assegura una certana difusion dins lo rèsta dau mond. De mai, per certanei personas, presenta l'interès de prepausar una pensada diferenta de lafilosofia occidentala eissida de l'Antiquitat Grèga : l'analisi, la resolucion de problemas, l'exemplaritat e la fluiditat de l'esperit i tènon de ròtles pus importants que lasintèsi, la definicion de concèptes, la demonstracion e la soliditat deis arguments.
Loconfucianisme es l'ensemble principau de lafilosofia chinesa. Basat sus l'òbra deConfuci (551-479 avC), foguèt una basa fondamentala de l'educacion enChina dau rèine de l'emperaireWudi (141-87 avC) a la proclamacion de laRepublica de China en1911. Maugrat l'organizacion de campanhas duras per atacar aquela influéncia, especialament durant laRevolucion Culturala, lo confucianisme garda un ròtle important dins la pensada chinesa modèrna.
La filosofia deConfuci es principalament un sistèmamorau destinat a melhorar l'individú per la practica. L'estudi de la teoria èra dubèrta ai savis. Plusors libres e obratges formèron pauc a pauc un « canon confucianista ». D'efiech, una partida non negligibla de la pensada chinesa pòu s'interpretar coma un ensemble de commentaris de l'ensenhament dau Mèstre e de sei discípols pus importants. Aquò a menat a la definicion de plusors corrents intèrnes au confucianisme. Lo premier foguèt fondat perMenci (380-289 avC). Es una visionidealista dauconfucianisme. Segon son autor, la natura de l'òme es bòna e l'esséncia de l'Univèrs es morala. Un èsser uman corrèctament educat serà donc bòn. Un segond corrent important foguèt fondat perXunzi (vèrs300-237 avC). Opausat aMenci, considèra que la natura de l'òme es marrida. Segon aquela concepcion, l'educacion demòra la clau per insuflar la bontat dins l'umanitat. Prepausa tanben una explicacion racionala e utilitarista de la vida en societat.
Loneoconfucianisme es un desvolopament dauconfucianisme aparegut durant l'Edat Mejana. Son mèstre principau esZhu Xi (vèrs1130-1200), autor deiQuatre Libres. Eissit de la pensada deMenci, loneoconfucianisme se desvolopèt en reaccion a l'influéncia dautaoïsme e daubodisme dins la societat chinesa. Per aquò, sei partisans metèron en plaça un sistèmametafisic constituit d'elements empruntats a la tradicion (ying e yang,qi, cinc elements...) e d'elements permetent de combatre lei trachs jutjats contraris a la cultura chinesa (especialament lomonaquisme). Dins certanei cas, de libres tradicionaus dau confucianismeantic foguèron rebutats. Loneoconfucianisme venguèt la doctrina oficiala de l'Empèri au sègle XIV e o demorèt fins au sègle XX. Après laRevolucion Chinesa de 1911, conoguèt una evolucion similara a aquela dauconfucianisme classic.
A l'origina, lotaoïsme èra probablament unasècta, relativament similara a certaneis escòlasmiticistas de laGrècia Antica coma lopitagorisme. Pasmens, venguèt fòrça popular e evolucionèt pauc a pauc per venir unareligion amb unclergat e unaliturgia desvolopada. Concurrenciat per lobodisme e per loconfucianisme, subrevisquèt durant tot lo periòde imperiau. Puei, foguèt atacat per lo regimcomunista. En revènge, s'es mantengut enTaiwan.
Lei Cent Escòlas fan referéncia a divèrsei corrents de la pensada chinesa que foguèron influents durant un periòde donat sensa agantar l'importància dei movementsconfucianistas òtaoïstas. Per exemple, l'Escòla dei Lèis (òlegisme) foguèt importanta entre lei sègles VII e III avC. Prepausèt la mesa en plaça d'ungovèrnabsolutista encargat d'aplicar deilèis conegudas per tota la populacion. Pasmens, aquò menèt sovent a la formacion de govèrns tiranics e la pensada legista dispareguèt. Se pòu tanben citar lomoïsme, fondat perMozi (479-392 avC), que promouguèt l'idèa d'una societategalitària epacificista.
Atestada tre losègle VII avC, lafilosofia indiana es una dei tradicions filosoficas pus vièlhas dau mond modèrne. Es generalament devesida en doas brancas : leis escòlasastika que seguisson loVeda (indoïsme...) e leis escòlasnastika que seguisson d'autrei tèxtes (jaïnisme,bodisme,charvaka).
Existís sièis escòlasastika ortodoxas que son definidas per latradicion. Son dichasdarśana, çò que significa « ponch de vista doctrinau » : loMimamsa, loNyaya, loSamkhya, loVaisesika, loVedanta e loiòga dePantajali[6]. L'aspècte filosofic es mai ò mens present dins lei diferenteis escòlas :
loMimamsa es un corrent que s'interessa ais accions de l'òme.
loNyaya es fòrça especulatiu e compren donc plusors metòdes logics adoptats per la màger part deis autrei corrents.
loSamkhya prepausa una vision de l'Univèrs coma lo resultat de l'interaccion entre tres realitats etèrnas (espaci,intelligéncia,natura) e 22 autrei principis. Leis desequilibris entre aquelei 25 principis explican lo desvolopament de la Creacion. Es probablament la pus anciana deis escòlas ortodoxas.
loVedanta s'interessa a l'estudi deisUpanishad, un ensemble de tèxtes associats auVeda.
Existís tres escòlasnastika que son tradicionalament qualificadas d'escòlas non ortodoxas. La pus anciana es lojaïnisme qu'es generalament considerat coma unareligion basada sus la cèrca d'una illuminacion permetre d'arrestar un cicle etèrne deresureccions. Lameditacion, lojuni e la non-violéncia i tènon una plaça importanta. La segonda es lobodisme qu'es tanben considerat coma unareligion. Amb benlèu 600 milions de fidèus en2018, fa partida dei crèires pus importants dau mond actuau. Es marcat per l'ensenhament deBoda e son objectiu es egalament la cèrca d'una illuminacion permetre d'arrestar un cicle etèrne deresureccions. Enfin, la tresena escòla non ortodoxa es locharvaka qu'es un correntmaterialista,sceptic,atèu eedonisme que refusa la màger part dei concepcions filosoficas e religiosas classicas d'Índia.
(en) John Bowker,The Oxford Dictionary of World Religions, Oxford University Press, 1999.
(en) Brian P. Copenhaver e Charles B. Schmitt,Renaissance philosophy, Oxford University Press, 1992.
(en) Paul Edwards,The Encyclopedia of Philosophy, Macmillan & Free Press, 1967.
(en) David C. Lindberg, "Science before the Greeks" dinsThe beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context, University of Chicago Press, 2007, pp. 1–27.
(en) Richard McKeon,The Basic Works of Aristotle, Random House, 1941.
(en) Charles B. Schmitt e Quentin Skinner,The Cambridge History of Renaissance Philosophy, Cambridge University Press, 1988.
↑Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana,Dicod'Òc, cèrca « philosophie », consultat lo 2 de genier de 2022,[1].
↑Per exemple, « philosophie » enfrancés, « filosofija » enlituanian ò « ifilosofi » enxhosa.
↑Pasmens, existiguèt tanben un correntsceptic au sen dei Lutz.David Hume (1711-1776) es un exemple de filosòf d'aquela tendància.
↑Pensaire dau sègle XVI,Maquiavèl presenta de trachs comuns amb leiLutz. En particular, basa sei recèrcas sus la pensada antica mai es regularament en desacòrd amb lei filosòfs grècoromans. Es donc sovent considerat coma un precursor dei Lutz e un filosòf clau de la transicion entre leis Ancians e lei Modèrnes (Jean-Vincent Holeindre,La ruse et la force : une autre histoire de la stratégie, Perrin, 2017).
.jpg)
_-_Giuseppe_Torretti.jpg)
_-002-transparent.png)
.jpg)
_-_(cropped).jpg)
.jpg)
_cropped.jpg)
_-_Jean_Paul_Sartre_and_Simone_De_Beauvoir_welcomed_by_Avraham_Shlonsky_and_Leah_Goldberg_(cropped).jpg)
