Euròpa[1] (AFI: /ewˈɾɔpɑ, -pa/) es uncontinent o una partida d'Eurasia (peninsula occidentala), o quitament d'Eurafrasia, segon lo ponch de vista. Es de còps qualificada de «Continent vièlh», per oposicion al «Mond novèl» (valent a direAmerica). Lo gentilici eseuropèu -èa.[2]
Euròpa vista de l'espaciRegions d'EuròpaEuròpa en l'an1000.
Dins lamitologia grèga,Euròpa filha d'Agenòr (Ευρώπη engrèc) es una princessafeniciana que foguèt raubada perZèus metamorfosat entaureblanc, e menada sus l'illa deCreta ont donèt naissença aMinòs. Dins las òbras d'Omèr, Ευρώπη es una reina mitologica de Creta e non pas un tèrme geografic. Mai tard, lo mot designèt laGrècia continentala e dempuèi l'an-500 sa significacion s'aplica a tota la tèrra alnòrd.
L'analisi pus comuna d'aqueste mot lo considèra coma una composicion dels mots grècseurys (« larg ») eops (« visatge »), mas se tracta sens dobte d'una etimologia incertana. D'autres lingüistas pensan que ven del motsemiticereb, que vòl dire « trescòl del solelh » (doncas « occident »). Dins una perspectiva asiatica o mièja-orientala, lo solelh trescòla efectivament en Euròpa, la tèrra a l'oèst. E la princessafeniciana (doncas semitica) foguèt plan capturada perZèus cap al ponent.
Carta de l'Euròpa geografica presentant los relèus
Loslimits terrèstres d'Euròpa son de còps mal definits. Aquela seria, dins la vision europèa tradicionala, separada d'Asia a l'èst pels montsOrals, lo riu d'Oral, lamar Caspiana e lo massís deCaucàs. Los estreches delBosfòr e deGibartar separan Euròpa respectivament d'Asia e d'Africa. Lo continent es bordat a l'oèst per l'ocean Atlantic e alnòrd per l'Artic. La marMediterranèa delimita lo continent alsud. Son consideradas europèas Islàndia e las principalas illas de la Mediterranèa - lo cas de Chipre es lo pus discutible, almens sul plan geografic. Fins aquí la delimitacion es clara, mas se complica amb los cases deRussia e deTurquia, classadas politicament en Euròpa, qu'an una brava partida de lor territòri en Asia.
Dins la vision actuala, que fa l'unanimitat, lo contorn d'Euròpa se pòt afinar e imaginar a partir dels Estats membres delConselh d'Euròpa.
Cal notar que las frontièras orientalas d'Euròpa son abans tot politicas : lo limit dels Orals es degut als cartografs del tsarPèire Ièrlo Grand alsègle xviii. Tanben, la frontièra foguèt desplaçada de las nautas crestas deCaucàs cap a laCaspiana al començament delsègle xix per justificar l'annexion deGeorgia e d'Armenia dins l'Empèri Rus. D'un punt de vista mai scientific, se l'òm se referís a latectonica de las placas, Euròpa e la partida continentala d'Asia son pas qu'un unic e meteis continent, apelatEurasia. Atal, qualquesgeografs eminents, comaAlexander von Humboldt, consideravan Euròpa coma una simplapeninsula de l'Asia.
La màger part de las lengas parladas en Euròpa son delengas indoeuropèas. Al jorn de uèi, tres espacislingüistics principals se tròban sul continent. A l'èst e dins losBalcans, predominan delengas eslavas coma lorus, lopolonés, l'ucraïnian e losèrbocroat. Aquelas lengas derivan del protoeslau e an unagramatica caracterizada per l'usatge important decas, d'articles e d'aspèctes[3]. EnEscandinàvia, dins los païses germanics e dins las illas Britanicas, laslengas germanicas son majoritàrias. Son caracterizadas per de mutacions consonanticas particularas que son descrichas per las leis de Grimm e de Vernet. Partejan egalament de trachs gramaticals especifics coma un nombre de temps reduch a dos (present e preterit), d'ajectius devesits en dos grops (febles e fòrts), una dobla flexion adjectivala e un accent d'intensitat plaçat sus la primièrasillaba del radical[4]. Las mai parladas son l'anglés, l'alemand e loneerlandés. Enfin, al nòrd-oèst deMar Mediterranèa e enRomania, las lengas dominantas son delengas romanicas coma lofrancés, l'italian, l'espanhòl e loromanés. Eissidas dellatin parlat dins l'Empèri Roman, partejan un lexic fondat sul parlar latin popular, d'evolucions vocalicas marcadas per de diftongasons, d'apofonias e de sincòpas, de fenomèns importants de palatizacion de las consonantas, una disparicion del neutre (exceptat en romanés), una reorganizacion del sistèma verbal e un desvolopament dels articles[5][6].
Euròpa se caracteriza per un grand nombre de penetracions de braces de mar entre depeninsulas, que contribuisson atal a temperar lo clima del continent, d'autra part rescaufat sus sa faciada occidentala per loCorrent del Golf.
De recèrcas realizadas aquestes ans enGeorgia e aprèp enBulgaria permeton de dire que lo genreHomo existís en Euròpa dempuèi gaireben 1,5 milion d'ans. Es en efècte probable que sos representants ajan poblat Euròpa dempuèiCaucàs en seguissent lavia danubiana.
Òm apèlaanteneandertalians las populacions que visquèron en Euròpa fa 800 000 a 400 000 ans. Son particularament representats per l'Òme de Talteüll (- 450 000 ans), lo « Francés mai ancian ».
Las primièras traças de pòblamentneandertalian en Euròpa remontan a 300 000 ans. Aquela espècia umana, fòrça especializada, sembla d'aver existit solament en Euròpa e alPròche Orient. Dispareguèt fa gaireben 35 000 ans.
L'Òme modèrne (que sas primièras traças africanas remontan a 120 000 ans) apareis en Euròpa fa 40 000 ans, representat especialament per l'Òme de Cròsmanhon.
Es gràcias alsGrècs que se coneis lo mot d'Euròpa, atestat pel primièr còp al sègle VI ab. J.-C. Sembla qu'aja en primièr designat per eles la region continentala situada al nòrd delgolf de Corint, puèi las tèrras que descobrissián pauc a pauc al nòrd delBacin Mediterranèu.
La constitucion de l'Empèri Roman, puèi lo desvolopament delcristianisme, permeton un primièr esbòs d'unitat europèa que son centre politic e economic es la Mediterranèa.
La lenta desagregacion d'aquel empèri e son incapacitat a resistir fàcia a las incursions repetidas dels pòbles germanics provòcan sa dislocacion e l'esclafament de sa mitat occidentala. Qualques pòbles germanics consèrvan lo poder dins d'entitats territorialas novèlas de las frontièras mobilas, qu'anonciavan la creacion dels actuals Estats europèus de l'oèst.
Carlesmanhe es considerat coma lo « paire d'Euròpa ». Es en efècte amb el que lo motEuròpa pren una significacion politica. Es apelat de son viventPater Europae, e se tròba tanben l'expressionEuropa vel regnum Caroli (Euròpa, o lo reialme de Carles). L'Euròpa de Carlesmanhe, es en primièr una Euròpafranca, queRoma i jòga pas mai lo ròtle màger : se foguèt sacratemperaire d'Occident aRoma, esAis de la Capèla que causiguèt per capitala de son empèri. Es tanben una Euròpa crestiana : Carles se considèra coma coronat per Dieu, e lo fach que son sacre a Roma aguèsse lòc un25 de decembre a valor de simbòl. Es enfin una Euròpa Occidentala, los projèctes d'union amb l'Empèri d'Orient envisatjats cap a l'an800 capitèron pas.
L'Edat Mejana es, gaireben pertot en Euròpa, l'epòca de lafeudalitat d'ont emergiguèron, jos l'impulsion de reis energics e ambicioses, las debutas dels primièrs Estats modèrnes, sovent antagonistas comaFrança eAnglatèrra.
L'Empèri Bizantin, crestian mas de cultura essencialament grèga, coneis de fluctuacions importantas de sa fòrça e per consequent de l'empresa de son territòri. Aquel s'espandirà a son apogèu sus una granda partida de las ribas mediterranèas, d'en primièr josJustinian Ièr, puèi jols emperaires macedonians, delIX alsègle xi.
En fach, es lo tèrme deCrestianitat que, durant qualques sègles, unirà culturalament la màger part dels Europèus catolics mentre que lo mot d'Euròpa dispareis dels esperits. Lascrosadas son una de las raras concretizacions politicas e militaras d'aquel sentiment d'apertenéncia.
A l'epòca que l'Empèri Bizantin s'esclafa, laReconquista s'acaba.1492 es l'annada d'Espanha, amb la reconquista del darrièr reialmemoro (Granada) enPeninsula Iberica e lo primièr viatge deCristòl Colomb, jos l'egida delsReis catolics que va dobrir camin a l'establiment de las egemonias europèas.
Lo sòmi d'un grand empèri europèu renais alsègle xvi, amb l'afrontament entreFrancés Ièr eCarles Quint, que se disputèron lo tròne del Sant Empèri. Gràcias al sosten dels banquièrsFugger, Carles Quint es venceire, e se retròba al cap d'un domeni fòrça vast, mas tanben fòrça trocejat. Las guèrras nombrosas menadas contra França donan pas cap de resultat ; durant dos sègles, lo descopatge d'Euròpa evoluís a l'agrat de las alianças matrimonialas e de las guèrras entreestats. Pus grèu, lo ciment del cristianisme catolic, que donèt una impression d'union a aquela Euròpa, esclata en trocets amb laReforma (o puslèu las Refòrmas), que son impacte politic es considerable e provòca en particular la formacion de lasProvíncias Unidas e de laConfederacion Elvetica. Lasguèrras de religion, laGuèrra de Trenta Ans, las guèrras deLoís XIV ritman losXVIen eXVIIen. LosTractats de Vestfàlia (1648) tòrnan dessenhar durablament la carta politica d'Euròpa e l'equilibri de las fòrças en preséncia.
L'Edat Modèrna es doncas finalament marcada per un renforçament delsnacionalismes. Es tanben l'epòca qu'Euròpa s'espandís fòrça luènh de sas frontièras naturalas per la constitucion dels primièrs empèris colonials sulcontinent american, puèi enÍndia.
LaRevolucion Francesa inaugura un bolegadís politic fòrça important : las idèas democraticas apareisson sul davant de la scèna e las campanhas deNapoleon Ièr puèi loCongrès de Viena remodèlan prigondament la carta d'Euròpa e las mentalitats.
A la fin d'un long procèssus, alsègle xix se realiza l'unitat d'Itàlia e d'Alemanha, e mai la constitucion de mai d'un novèl país dins losBalcans, nascut del desmembrament de l'Empèri Otoman, apelat alara«l'òme malaut d'Euròpa».
Es tanben l'aparicion de movements politics novèls que vòlon mai d'egalitat (socialismes), o quitament lo desmantelament del poder dels Estats (anarquismes). Aquelas idèas se difusaràn pus tard, e amb mai o mens de retard, largament fòra de las frontièras d'Euròpa.
La dominacion politica e economica d'Euròpa sus la rèsta del monde s'es afirmada aprèp la revolucion de son economia a l'ocasion de lasrevolutions industrialas, en desvolopant saproductivitat e en aviant una fòrta explosion demografica. Lor avança tecnologica, e especialament militara, permetèt als païses europèus, en concurréncia los unes contre los autres, d'espandir lor empresa suls autres continents. Aquestacolonizacion coneguèt son apogèu al començament delsègle xx (aqueste apogèu s'acaba en 1914), abans que las doasGuèrras Mondialas borrolen l'òrdre establit. LaSegonda Guèrra Mondiala laissa Euròpa exsangüa (vejatz l'articleEuròpa jos dominacion nazi). Mentre que la supremacia dels païses europèus occidentals dispareis al profièch de doas superpoténcias novèlas (losEstats Units d'America e l'Union Sovietica), de rebellions se desvolopan dins las colonias, menant a l'independéncia de mai d'un país, especialament dins lo corrent del tresen quart delsègle xx.
Parallèlament, mentre que l'excedent demografic d'Euròpa èra tal que constituissiá una resèrva d'emigracion massissa pendent tot losègle xix e al començament delsègle xx, los païses del continent foguèron confrontats a una estabilizacion, quitament una regression demografica a partir de laPrimièra Guèrra Mondiala. Aquò, combinat amb lo desvolopament continú de l'economia, e principalament de l'industria de produccion e de transformacion, provòca un apèl de man d'òbra que transfòrma Euròpa en una tèrra d'immigracion, particularament al cors de lasTrenta gloriosas.
Los catolics son majoritaris dins 23 païses, los ortodòxes dins 10 païses, los protestants dins 9 païses, los musulmans 3 païses (Bòsnia e Ercegovina,Albania,Turquia)
Existís de minoritats religiosas a l'interior d’aquestes ensembles grands :
losjosieus son presents en Euròpa dempuèi l'Empèri Roman ; son estats persecutats dempuèi l’Edat Mejana e durant laSegonda Guèrra Mondiala (veireShoah) amb en França, de gropes eissits de l'immigracion delMagrèb (dempuèi 1962 mai que mai) e del Pròche Orient al sègle XIX.
las religions extrèmas orientalas coneisson un succès creissent, per gost de l'exotisme o per las comunautats asiaticas immigradas en Euròpa.
l'ateïsme es minoritari. A l'epòca comunista, en Albania, la religion èra proïbida ; segon l'obratge de J. Baudérot (dir.),Religion e laïcitat dins l'Euròpa dels 12,1994, pagina 259 : un quart de la populacion de l'Union Europèa seriá « non religiosa » e 5% dels Europèus serián d’atèus convençuts. Una enquista menada dins 21 païses sus 21 000 personas e publicada endecembre de 2004 anóncia que 25% dels Europèus de l'Oèst se dison atèus contra 12% dins los païses d'Euròpa Centrala e Orientala. Encara segon aquesta enquista publicada dins loWall Street Journal (edicion europèa), 4% dels Romaneses e 8% dels Grecs se dison atèus. Per contra, 49% dels chècs e 41% dels Neerlandeses son atèus. Segon una enquista recenta del Centre Public de Recèrcas Sociologicas (Le Monde, julhet de 2005), 82,4% delsEspanhòls se dison catolics e 47,7% d'entre eles practicants.
lalaïcitat demòra una especificitat francesa, mas la separacion de las Glèisas e dels Estats es establida dins gaireben totes los païses. Çaquelà, al mièg de l'Union Europèa, lo Reialme Unit, Danemarc, Finlàndia e Grècia an de sistèmas confessionals, valent a dire que l'Estat reconeis una religion oficiala o dominanta. Dins aquestes cases, i a pas egalitat de tractament entre las religions, mas de prerrogativas d'ordre financièr son acordadas a una d'entre elas. De debats preparatòris a la Constitucion Europèa an evocat la possibilitat d'inscriure las rasics crestianas dins lo tèxte, mas aquò foguèt rebutat.
Euròpa a jamai conegut d'unitat politica totala. Certans periòdes d'una durada variabla son çaquelà estats marcats per la dominacion d'una vasta partida del continent per un poder unic, que s'es generalament impausat per la fòrça. Foguèt atal lo cas de l'Empèri Roman, de l'Empèri Carolingian, de l'Empèri Napoleonian, e delIIIen Reich. Certanas familhas reialas governèron tanben, per lo biais de relacions dinasticas, un grand nombre de païses europèus; la pus notabla d'entre elas es la familha delsHabsborg.
Victor Hugo somièt sovent qu'un jorn existirián los Estats Units d'Euròpa, fasent contra-pes alsEstats Units d'America. Son discors prononciat lo21 d'agost de1849, a l'ocasion de la dobertura del Congrès de la Patz aParís, es restat celèbre[1]. I evòca una Euròpa enfin pacificada, unida dins un meteis govèrn. La seguida de l'Istòria li balharà pas rason, amb la guèrra de1870 e las doas Guèrras Mondialas. Puèi arriba laGuèrra Freja, que devesís Euròpa en dos blòcs antagonistas. Malgrat tot, logeneral de Gaulle sèrva l'espèr, quand parla mai d'un còp d'una vasta Euròpa qu'anariá de l'Atlantic alsOrals. La casuda delmur de Berlin e la disparicion del blòc sovietic poirián un jorn li donar rason.
En efècte, dempuèi la segonda mitat del sègle XX, un movement d'union politica es en construccion, qu'a per particularitat una mesa en plaça pacifica e democratica. La forma actuala d'aqueste poder novèl qu'es l'Union Europèa es çaquelà pas encara arrestada e daissa uèi una granda libertat politica als païses membres, de mai en mai nombroses. L'Union Europèa compren ara 27 Estats membres, demèst los quals 12 que fan part de lazòna euro.
Per lo govèrn deGeorge Bush delsEstats Units, l'« Euròpa vièlha » compren los païses de l'oèst del continent, e l' « Euròpa novèla » los païses del centre e de l'èst, recentament liberats delcomunisme.
Euròpa es lo continent que compta lo mai de monarquias.Las monarquias europèas son democraticas ; los reis e las reinas an pas qu'un ròtle simbolic e lo pus sovent es lo primièr ministre, elegit, e son govèrn, qu'an lo poder politic vertadièr sus lo país concernit.
Lo1èr de genièr de2005 es entrada en vigor la novèla nòrma europèa per limitar lapollucion atmosferica : las aglomeracions de mai de 250 000 abitants de l'Union Europèa devon pas despassar de valors limits :50 μg (0,05 mg) de particulas permètre cube d'aire ambient deu èsser lo maximum per 35jorns peran, e la valor mejana annuala deu pas anar al dessús de40 μg. Quitament, se respectava pas las nòrmas antipollucion ja en vigor: en2002, 11 païses entre 15 despassèron lo marge autorizat.
.svg)
_e_Khanat_Bulgar_(996).png)
.png)
.png)
.png)
.png)
-oc.png)
.png)
_-_Crisi_deis_eur%25C3%25B2missils.png)
