Nicolau Maquiavèl foguèt un dels primièrs a far usatge dau motstato dins lo sens d'« unitat politica d’un pòble que lo dobla e pòt subreviure a las anadas e vengudas non solament dels govèrns mas tanben de las formas de govèrn ».
L'estat es una dei formas d'organizacion politica e juridica d'una societat (coma comunautat de ciutadans o de subjèctes) o d'un país. Foguèt precedit per laPolis grèga, lares publica romana, loSant Empèri Roman Germanic... Es delimitat per de frontieras territorialas qu'a l'interior seileis s'aplican e es constituit d'institucions per exercir autoritat e poder; la legitimitat d'aquela autoritat repausa sus la sobeiranetat (dau pòble o de lanacion per exemple).
Lo concèpte d'Estat varia segon leis autors; d'unei lo definisson coma un ensems d'institucions que tenon autoritat e poder per establir lei nòrmas que regulan una societat avent sobeiranetat intèrna e extèrna sus un territòri determinat.Max Weber, en 1919, definís l'Estat coma una organizacion que reclama per se meteissa, amb succès, lo "monopòli de la violéncia legitima"; segon eu, dintre de l'Estat s'incluson d'institucions coma lei fòrças armadas, l'administracion publica, lei tribunaus e la polícia; assumís tanben l'estat lei foncions de defensa, govèrn,justícia, securitat, e lei relacions exterioras.
L'evolucion dau concèpte menèt au desvolopament de « l'Estat de drech » que s'articula a l'entorn dau règne de la lei, de la division dei poders (executiu, legislatiu, judiciari) e d'autrei foncions mai subtilas coma l'emission de samoneda pròpria.
L'Estat es probable aparegut durant loNeolitic a la fin dauTemps de la Pèira. Lei condicions d'aquela aparicion son desconegudas e son l'objècte de discussions entre istorians, arqueològs e filosòfs. Lo foncionament dei premiereis Estats identificats pòu èsser documentat a partir de l'Anquitat Auta enMesopotamia e enEgipte. Pasmens, aqueleis Estats aparéisson ja ben desvolopats amb una autoritat centrala capabla d'impausar sa volontat a de desenaus de miliers d'individús. Lo drech e l'activitat legislativa son una dimension importanta de l'activitat d'aqueleis Estats coma lo mòstran lei sobeirans legendaris e legislators presents dins lei mites fondators de mai d'una vila, lei còdis juridics descubèrts en Mesopotamia, lei lèis dei ciutats-Estats grègas e l'invencion dau drech modèrne per leiRomans.
Durant loTemps Mejan, enEuròpa, la fragmentacion dau poder politic per la feudalitat empachèt pas l'emergéncia de poissanças pus importantas coma lapapautat o loSant Empèri Roman Germanic. Lo cas de l'Empèri Bizantin es particular car es lo successor dirècte de l'Empèri Roman. Seis estructuras resistiguèron donc lòngtemps mai son modèl se difusèt pas[1]. Pasmens, aqueleis autoritats declinèron lentament e la reafiermacion dau poder estatau foguèt puslèu l'òbra dei rèis, magerament lei rèis deFrança, d'Anglatèrra e deCastelha. Aquela transformacion foguèt marcada per una vision pus nacionala e pus laïca de l'Estat e per una reduccion progressiva dau ròtle de la Glèisa dins leis afaires estataus.
LaReforma Protestanta aguèt un impacte considerable sus l'estructura politica europèa. D'efiech, lei Guèrras de Religion limitèron mai lo poder de la papautat en Euròpa e renforcèt lo poder dei princes. De mai, lo principi daucujus regio, ejus religio, formalizat enAlemanha, establiguèt l'idèa que leis Estats avián desenant de domenis reservats. L'Estat modèrne es ansin probable nascut amb la signatura deiTractats de Vestfàlia en 1648. Aquel Estat foguèt transformat per lo desvolopament de laborgesiá que prenguèt pauc a pauc lo poder au detriment de lanoblesa e dauclergat. LaRevolucion Francesa e l'industrializacion foguèron leis etapas decisivas d'aquela evolucion. Foguèron acompanhadas per l'aparicion d'ideologias novèlas que prenguèron en còmpte lo ròtle de l'Estat dins la societat (liberalisme,marxisme...).
A la fin dau sègle XIX, la necessitat d'arbitrar pacificament lei conflictes entre Estats menèron a l'aparicion d'organizacions internacionalas e supranacionalas. Lo movement foguèt accelerat per lei doas guèrras mondialas amb la creacion de laSDN e de l'ONU. La necessitat d'un partiment pus egalitari dei ressorsas e dei bens produchs donèt tanben de ròtles novèus a l'Estat en matèria de partiments dei richessas (Estat-Providéncia). Pasmens, aqueu renforçament intèrne de l'Estat dèu desenant faciar lei fòrças centrifugas eissidas de lamondializacion, de la multiplicacion deis institucions supranacionalas, de l'aparicion de domenis onte lo poder de la lèi es mau definit (internèt) e de l'influéncia de l'ideologia neoliberala qu'es partisana d'un Estat limitat au minimom.
Endrech intèrne, l'Estat es generalament considerat coma la forma d'organizacion que la societat utiliza per s'orientar e se gerir. Un aspècte major d'aquela vision es que l'Estat, gràcias a seis institucions, a lo monopòli de la constrencha fisica legitima sus son territòri. En particular, es encargat d'assegurar lo foncionament de lapolícia e de lajustícia. Pasmens, d'un ponch de vistaetic, aquò significa pas que totei lei violéncias exercidas per l'Estat sus sa populacion son legitimas. Aquò èra clarament presentat dins l'article 35 de laDeclaracion dei Drechs de l'Òme e dau Ciutadan de 1793.
Un Estat es constituït de tres elements constitutius que son unapopulacion, unterritòri e unaorganizacion politica comuna. L'Estat es l'institucion que detèn lo poder sus la populacion e sus son territòri. Lasobeiranetat es lo poder suprèm reconegut a l'Estat qu'implica l'exclusivitat de sa competéncia sus son territòri (sobeiranetat intèrna) e son independéncia absoluda dins l'òrdre internacionau (sobeiranetat extèrna).
La definicion de son ròtle es variabla. Sa foncion pus basica es de defendre e de protegir seis individús e sa populacion còntra seis enemics interiors e exteriors. Aqueu domeni es sovent resumit per lo tèrme de « missions regalianas », un concèpte qu'englòba la seguretat interiora (mantenement de l'òrdre public), la seguretat exteriora (diplomacia edefensa dau territòri) e la definicion e l'aplicacion daudrech e deilèis. La definicion de lamoneda e sa fabricacion, la definicion, la levada e la collècta de l'impòst e la gestion dei finanças publicas son sovent estacadas a aquel ensemble.
A aquela vocacion iniciala, d'autrei ròtles se son estats aponduts, magerament dins lei domenis economics e sociaus. Ansin, dins fòrça Estats modèrnes, l'Estat dèu assegurar la redistribucion dei richessas entre seis individús o defendre leis interès de sei productors a l'internacionau. Au nivèu sociau, l'Estat es sovent encargat de la gestion de lasantat publica e de l'educacion. Lei projèctes pus importants (construccion d'infrastructuras...) li son tanben generalament fisats.
La formacion, la reconeissença e la disparicion deis Estats
La creacion d'un Estat es un eveniment qu'a luòc quand una comunautat umana reunís lei tres elements constitius d'un Estat. Pasmens, dins lo monde contemporanèu, la reconoissença de la sobeiranetat d'aquel Estat per leis autreis Estats (la « comunautat internacionala ») es un quatren element indispensable per perennizar son existéncia. D'efiech, en l'abséncia d'aquela reconoissença, l'Estat pòu èsser atacat per l'Estat reconegut coma lo possessor legitim de son territòri. En practica, un Estat novèu se forma donc dins un nombre reduch de cas : accession a l'independéncia d'un territòri semi-autonòm (protectorats,dominions...), d'un territòricolonizat (èx-colonias europèas...), division d'un Estat existent (Checoslovaquia,Iogoslavia...) o fusion d'Estats existents (Itàlia en 1866,Alemanha en 1871...).
La reconeissença de la sobeiranetat pòu èsser tacita o efectiva. Dins lo premier cas, lei dos Estats entretènon de relacions fòrça limitadas e la situacion es sovent la traduccion d'un conflicte. Per exemple, a l'ora d'ara,França reconoís pas oficialament l'existéncia de laCorèa dau Nòrd. Dins lo segond cas, lei dos Estats pòdon entretenir de relacionscomercialas,culturalas,politicas, etc. La reconeissença juridica es lo nivèu pus fòrt de reconoissença entre dos Estats. Se tradutz per l'establiment de relacions diplomaticas.
Durant son existéncia, un Estat pòu conéisser de transformacions importantas coma l'annexion o la pèrda de territòris. Laguèrra es istoricament lo motor principau d'aqueleis evolucions mai d'autrei causas existisson (venda de territòris, scission negociada...). Un Estat disparéis quand la totalitat de son territòri es annexat per un autre Estat (Polonha en 1792,RDA en 1990) ò per d'Estats novèus eissits de sa fragmentacion (URSS en 1991). Dins aquela situacion, un Estat pòu refusar de reconéisser aquela disparicion. Se met alora en plaça una ficcion diplomatica. Lo govèrn en exili de l'Estat disparegut es totjorn reconegut coma legitim maugrat son abséncia de poders efectius. Una restauracion d'aquelei poders es possible en cas de reconquista d'una partida dau territòri (govèrns aliats enexili de laSegonda Guèrra Mondiala).
L'Estat unitari es caracterizat per una aplicacion identica de lalèi per totei leiciutadans. Aquò es assegurat per unacentralizacion importanta que permet de la concentracion dau poder au nivèu nacionau. En retorn, l'autonòmia dei collectivitats territòrialas es reducha.França es sovent presentada coma l'exemple tipic d'un Estat d'aqueu tipe[2]. L'Estat unitari decentralizat es una varianta onte la concentracion dau poder es compatibla amb una decentralizacion territòriala o foncionala. Dins aqueu cas, lei collectivitats territòrialas an de poders vertadiers mai logovèrn dispausa de mejans de susvelhança e de contraròtle que li permèton d'annular una decision locala. Lei comunautats autonòmasespanhòlas son sovent citadas coma exemples d'aqueu mòde d'organizacion.
Lofederalisme es un sistèma estatau organizat a l'entorn de dos nivèus relativament independents. Un Estat federau es ansin constituït de mai d'un Estat o províncias que dispausan d'una sobeiranetat mai o mens importanta. Aqueleis entitats tènon generalament de lèis e d'institucions civilas e penalas pròprias e pòdon administrar dirèctament de domenis importants coma l'educacion o la santat. Au nivèu nacionau, son liadas entre elei per una lèi comuna, sovent unaconstitucion, que definís sei drechs e sei competéncias. Aqueu modèl es frequent dins lo monde contemporanèu. Per exemple, leisEstats Units, laFederacion de Russia,Alemanha,Mexic eÍndia son de federacions[3].
Un Estat confederau es una associacion d'Estatsindependents que delègan de competéncias a un poder centrau comun. L'unanimitat es generalament necessària per adoptar una decision. Aqueu tipe d'Estat es rar dins lo monde modèrne car la complexitat estructurala deis Estats contemporanèus favoriza una evolucion dau modèl confederau vèrs una forma federala. Leis exemples pus famós de confederacion son laConfederacion Elvetica avans 1848 e leisEstats Confederats d'America. L'Union Europèa es de còps presentada coma una confederacion car l'unanimitat i es exigida per prendre una decision importanta[4].
Dins cada Estat modèrne, tres foncions de basa son distinguidas. Lafoncion executiva (o governamentala) s'ocupa de l'aplicacion efectiva deilèis. Lafoncion legislativa es encargada de definir la legislacion. Enfin, lafoncion judiciària a per ròtle de jutjar leisinfraccions a la lèi. Lo mòde de recrutament deis agents encargats d'assegurar lo foncionament d'aquelei foncions e lei relacions entre elei son formalament regidas per laconstitucion de l'Estat. Pasmens, en realitat, l'usatge dei tèxtes constitucionaus pòu s'alunchar considerablament dei disposicions previstas.
Dins un sistèma de democracia dirècta, lasobeiranetat es exercida per lopòble entièr que se reünís periodicament en assemblada. Aqueu tipe d'organizacion èra frequent durant l'Antiquitat. Lo cas pus sovent citat es aqueu d'Atenas. Pasmens, dins leidemocracias anticas, lo « pòble » èra una fraccion limitada de la populacion de la Ciutat. EnAtenas, èra constituït per leiciutadans, es a dire per leisòmes nascuts dins unafamilha atenenca e capables de participar a la defensa de lavila. Lesfemnas, leisenfants, leis estrangiers, lesesclaus, etc. èran excluchs e lo còrs dei ciutadans representavan au finau 10% deis abitants.
Cau tanben nòtar que la democracia dirècta empacha pas l'existéncia d'ungovèrn, d'unaadministracion e d'unsistèma judiciari dispausant defoncionaris e demagistrats. Es ansin necessari de definir de procès de designacion dei personas encargadas d'ocupar aquelei pòstes (eleccion, tiratge au sòrt, pòste ereditari...).
Uei, la democracia dirècta es venguda fòrça rara dins leis Estats modèrnes. Subreviu dins dos cantonssoís pauc poblats (Glaris eAppenzell Innerrhoden). Pasmens, de procès frequents dins leidemocracias representativas, coma loreferendum, l'iniciativa populara o la revocacion deis elegits, son de practicas eissidas de la democracia dirècta.
Dins un sistèma « d'aristocracia participativa », una fraccion de la populacion adulta participa a la chausida e au contraròtle dei dirigents. La natura d'aquela fraccion varia segon leis Estats aguent adoptat aqueu principi (armada,partit politic,administracion,classa sociala, etc). Per exemple, es lo cas deis Estats que demandan uncens per participar ai procès electoraus. Pasmens, losufragi censitari es vengut fòrça rar dins lo monde modèrne.
En revènge, lei regimes politics assimilables a una aristocracia participativa existisson encara dins fòrça regions. D'efiech, lei regimes dictatoriaus de fach, lei regimes dictatoriaus legaus e lei regims de partit unic foncionan segon de principis similars. Dins lo premier cas, lei formas constitucionalas de l'Estat foncionan pas (suspension, irrespècte, foncionament nominau, etc) e l'ensemble dei decisions es concentrada entre lei mans dau grop que tèn lo poder. Dins lo segond, existís unaconstitucion qu'es aplicada. Pasmens, aqueu tèxte prevetz ges de mesura permetent un contraròtle dei dirigents per lopòble. Dins lo tresen cas, de mecanismes de contraròtle existisson mai lor exercici es limitat ai sòcis dau partit.
Dins un sistèma dedemocracia representativa, l'ensemble de la populacion adulta participa a la chausida e au contraròtle dei governants. Pasmens, dins lei fachs, lo ròtle daupòble es generalament moderat per l'abstencion d'una part deiciutadans a cada procès electorau, per lo ròtle deipartits politics dins la vida politica e per l'influéncia de l'administracion auta sus la definicion e la mesa en òbra de lapolitica generala daupaís.
Dins lo monde contemporanèu, existís tres formas principalas de democracia representativa. La premiera es lo regime presidenciau. Locap de l'Estat i es elegit per lo pòble. I tèn la màger part dau poder executiu e parteja una partida dau poder legislatiu amb un parlament. Per exemple, es lo cas deisEstats Units d'America. La segonda forma es aquela dei regimes parlamentaris. Dins aqueu cas, i a un equilibri entre logovèrn e loparlament. Lo premier fixa la data deis eleccions e tèn lopoder executiu e lo segond dispausa daupoder legislatiu e pòu contrarotlar l'activitat dau premier. Lo sistèma britanic es un exemple caracteristic d'aqueu tipe de sistèma. La tresena forma dedemocracia representativa es aquela dau regime d'assemblada. Dins aqueu cas, lo govèrn es una emanacion dau parlament que garda la màger part dau poder. LaIIIa Republica èra un exemple de regime d'assemblada.
(en) Olivier Costa, Sylvain Brouard e Thomas König,The Europeanization of domestic legislatures. The empirical implications of the Delors' Myth in nine countries, Springer, 2012.
↑Au contrari, l'Empèri Bizantin foguèt pauc a pauc influenciat per la feudalitat.
↑Dempuei 2003, laconstitucion francesa precisa que lo país es decentralizat. Dins lei fachs, lei procès decisionaus son demorats identics eFrança demòrade facto un país relativament centralizat.
