L’engenhariá es l'ensemble dei foncions que menan de la concepcion e de l'estudi a la construccion e a la mesa en servici d'una installacion ò d'un produchtecnic. Es una disciplina qu'es exercida per d'especialistas, dichsengenhaires, que son capables de mestrejar leis aspèctesscientifics,tecnics,economics eartistics d'aquelei projèctes. Apareguda tre l'Antiquitat, l'engenhariá foguèt utilizada per mai d'unacivilizacion per la realizacion de projèctes importants coma la bastida de monuments.
Durant l'Antiquitat e l'Edat Mejana, la màger part deis engenhaires èran d'artesans aguent aquistat l'experiéncia necessària per dirigir un chantier important. Dins mai d'una region, lei prèires dauclergat superior tenguèron tanben regularament un ròtle d'engenhaire gràcias a son instruccion avançada. Aquela situacion cambièt enEuròpa a laRenaissença amb l'aparicion de personas comaLeonardo da Vinci que dispausavan d'un saber teoric abstrach important e de competéncias en matèria d'aplicacions concrètas de sei conoissenças per resòuvre un problema tecnic. Aquò permetèt de difusar lo mestier d'engenhaire enEuròpa.
L'engenhairá modèrna es lo resultat de la convergéncia de tres tradicions aparegudas a partir dau sègle XVI enFrança (racionalizacion de la formacion), au sègle XVIII auReiaume Unit (importància donada a l'empirisme) e au sègle XIX enPrússia e aisEstats Units (establiment de liames fòrts entre recèrca e ensenhament). Es organizada a l'entorn d'un ensenhament especific e de diplòmas generalament gerits per de comissions especializadas. Amb lo progrès tecnic, es tanben venguda una disciplina devesida entre plusors especialitats relativament diferentas.
Lei premicias de l'engenhariá son fòrça vièlhas que pòdon èsser datadas d'i a 2,5 milions d'ans. D'efiech, la fabricacion dei premiereisotís depèira despend d'un encaminament intellectuau relativament similar a aqueu de l'engenhariá modèrna per cercar de materiaus ò de tecnicas de faiçonatge novèus. En particular, es diferent d'un metòde classic d'estudi de capitadas e de reviradas car utiliza la pensada per imaginar de direccions d'accions entre plusors possibilitats diferentas. Dins aquò, l'evolucion dei tecnicas es mau coneguda avans l'invencion de l'escritura en despiech dei progrès considerables realizats per leisarqueològs[1].
Reconstitucion de lazigorat d'Ur, illustracion de la complexitat de certanei monumentsantics.
Lei vestigis pus ancians coneguts a l'ora d'ara que mòstran l'estudi de problemas d'engenhariá son estats descubèrts enMesopotamia e enEgipte. Una aparicion independenta enÍndia, enChina, enMesoamerica e dins leisAndes es probabla. D'efiech, la traduccion de certanei documentsescrichs mòstran lo mestritge d'elements abstrachs, sovent l'utilizacion deimatematicas, per resòuvre de problemas de calcul d'aira, d'arquitectura, de construccion idraulica ò de fabricacion denaviris. L'existéncia d'esquèmas ò de dessenhs tecnics es tanben supausada car la bastida d'obratges complèxs de talha importanta (piramidas,zigorats... etc.) necessitava probablament un minimom d'especificacions per talhar lei blòts necessaris dins leipeirieras ò per leis assemblar sus lo chantier. En revènge, la nocion degestion de projècte èra ben establida. Per exemple, la construccion de latomba daufaraon èra una mission de lòng tèrme de sonvisir que demandava de gerir de ressorsas importantas e uncalendier de plusorsannadas.
Lei conoissenças sus l'engenhariá primitiva mòstran tanben la mesa en plaça precòça d'un sistèma de formacion dei premiereis « engenhaires ». Lo percors pus classic èra d'artesans venguts mèstres d'òbra per dirigir de chantiers d'extension urbana ò de construccion publica. EnBabilònia, una partida dauCòdi Hammurabi èra consacrada ai règlas e ais estandards de produccion de seguir per aquelei mèstres. Una autra possiblitat per venir « engenhaires » èra lo preirat car loclergat superior dau periòde dispausava d'un nivèu d'instruccion fòrça avançat, especialament dins lei domenis deimatematicas e de la gestion.
Se d'engenhaires competents e eficaç foguèron formats per plusorscivilizacionsanticas, especialament enAsia[2], l'engenhariá grècoromana ocupa una plaça particulara en causa de son influéncia fòrta sus lo desvolopament de l'engenhariá modèrna. Sa formacion foguèt influenciada per lei practicasegipcianas emesopotamianas mai la pensadagrèga introduguèt una evolucion radicala que foguèt la reconoissença de l'existéncia d'un òrdre escondut dins la natura, idèa a l'origina deisciéncias modèrnas e d'un important trabalh intellectuau dins mai d'un domeni (fisica d'Aristòtel,matematicas d'Euclides... etc.).
Dins aquò, leis engenhaires grècs demorèron relativament alunchats d'aquela evolucion en causa d'un important mespretz de l'elèit deifilosòfs per la practica[3]. Ansin, l'artesanat demorèt la basa de la formacion deis engenhaires. En revènge, l'existéncia de dessenhs tecnics, d'especificacions e d'unagestion de projècte es clarament atestada amb una planificacion dei construccions per laCiutat que podiá definir lo volum generau, l'espessor dei muralhas ò lo nombre defenèstras d'un bastiment[4]. Lo cambiament pricipau dau periòde foguèt l'importància novèla que prenguèt la dimensionartistica dins mai d'un chantier.
L'engenhariá romana es relativament ben coneguda gràcias ai vestigis laissats per l'Empèri dins lobacin mediterranèu e a la conservacion d'un important còrpus. Se caracteriza per un nivèu teoric sovent feble qu'èra compensat per una gròssa capacitat per comprendre e adaptar leis idèas d'autrei pòbles. De mai, au contrari deicivilizacions anterioras, una atencion particulara prestada a la formacion deis aprendís tant per l'engenhariá militara quecivila. Enfin, se leis engenhaires romans avián una formacionscientifica limitada, descurbiguèron, benlèu per azard, lo principi de la fabricacion daubetum.
L'evolucion principala portada per leiRomans foguèt un renfòrçament de l'integracion de l'artesanat, de la concepcion teorica (dessenhs... etc.), dei sabersscientifics e deis imperatiuseconomics dins lo trabalh de l'engenhaire. Organizèron tanben la division dau trabalh, çò que permetiá l'avançada simultanèa de partidas diferentas d'un projècte. L'artesanat demorèt la fònt principala dau recrutament deis engenhaires mai la formacion seguissiá desenant un percors ierarquizat inspirat per lo modèlpolitic de la societat romana. Aquò permetiá ais aprendís d'aquistar pauc a pauc l'experiéncia necessària a la direccion de projèctes complèxs.
Ausègle I avC, l'arquitècteVitruvi (vèrs90-20 avC) detalhèt lei conoissenças necessàrias a la formacion d'unarchitectus. Conselhèt l'estudi deimatematicas, de lageometria, de lafilosofia, de lamusica, daudrech, de l'astronomia e de lamedecina. Encoratjèt tanben lo desvolopament de la cultura generala, especialament dins lo domeniartistica, per permetre ais engenhaires de comprendre la significacion de son trabalh. Dins aquò, leis idèas deVitruvi foguèron gaire seguidas e la màger part deiarchitectus avián ges de conoissença enfisica ò entrigonometria.
D'efiech, leis elèits dei reiaumes barbars perdiguèron una partida importanta dei sabers abstrachs dei Romans. Dins aquò, a partir dau sègle VIII, la reaparicion de poders fòrts favorizèt la construccion d'edificis novèus, especialament deglèisas ò demonastèris. Aquò necessitèt un retorn dau principi de « l'accion intelligenta ». En l'abséncia desciéncia formala, prenguèt la forma de « l'exemple », es a dire aquela d'un modèl fondat sus lei reflexions e lei recèrcas de sei predecessors. Leiguildas medievalas ocupèron ansin una plaça dins aqueu movement car permetèron de conservar lei conoissenças e d'organizar sa transmission e son perfeccionament.
Coma durant l'Antiquitat, loclergat superior aguèt tanben un ròtle important dins l'engenhariá medievala gràcias a son instruccion. Ansin, certanei disciplinas tecnicas foguèron ensenhadas dins leisuniversitats – qu'èran d'institucions tengudas per laGlèisa – sota l'apelacion « arts liberaus ». Se demorèron lòngtemps considerats coma de domenis de valor mendra que lateologia ò lafilosofia, interessèron leisEstats en formacion e lei marchands. De mai, ausègle XIII,Roger Bacon (1214-1294) tornèt descubrir lei principis de l'empirisme. Dins aqueu quadre, la traduccion deis obratges sabents arabes, principalament a partir deToledo e deSicília, favorizèt la naissença de l'engenhariá mesclant sabers abstrachs e practics que caracterizèt laRenaissença.
L'engenhariá venguèt una disciplina majora dins lei societats modèrnas durant laRenaissença amb l'aparicion de la figura de « l'engenhaire-artista ». Lei pus famós son probablamentFilippo Brunelleschi (1377-1446),Mariano di Iacopo (1382-1458),Francesco di Giorgio (1439-1501) eLeonardo da Vinci (1452-1519). Dotats de conoissenças teoricas importantas, èran implicats dins la concepcion de solucions tecnicas necessaris a la realizacion dei projèctes de sei senhors. Pasmens, participavan tanben au desvolopament dei sabers abstrachs dau periòde e èran capables d'integrar una importanta dimensionartistica a seis òbras, compres a d'obratges militars.
Per exemple,Brunelleschi estudièt lei lèismatematicas que regisson laperspectiva e la construccion demaquinas. Ne'n organizèt l'ensenhament a de discípols, comaLeon Battista Alberti (1404-1472), que leis desvolopèron e lei codifiquèron. En parallèl, foguèt l'autor de plusors construccions de remarca coma aquela dau dòma de lacatedrala de Florença. Enfin, adoptèt lo metòde de l'empirisme dins sei trabalhs, çò que favorizèt pus tard, l'adopcion daumetòde scientific per leis engenhaires.
Lo succès de sei represententsitalians entraïnèt la difusion de la figura de l'engenhaire-artista dins lo rèsta d'Euròpa. D'efiech, per lei sobeirans dau periòde, venguèt un otís fondamentau dins l'organizacion deisEstats modèrnes. Tres tradicions foguèron a l'origina de l'engenhariá modèrna. La premiera es originària deFrança e data dau sègle XVI. Per trobar lo personau necessari a sei projèctes, la corona creèt un còrs permanent d'engenhaires militars que foguèt egalament cargat d'assegurar de missions civilas per l'Estat-Nacion (construccion dei rets derotas, depònts, decanaus, depòrts... etc.). Aquò entraïnèt una sistematizacion de la formacion que foguèt marcada per la creacion de l'École des ponts et chaussées en1747. Puei, amb lo desvolopament de l'industria, se separèron pauc a pauc leis activitats militaras e civilas.
La segonda tradicionau es puslèu d'originabritanica. D'efiech, laRevolucion Industriala i entraïnèt una multiplicacion rapida dau nombre d'entrepresas necessitant l'usatge dei metòdes de l'engenhariá. En l'abséncia dau sistèma d'escòlasfrancés, l'aprendissatge gardèt una gròssa importància, çò que permetèt d'atraire de personas eissits de totei leiclassas socialas. Aquò favorizèt l'utilizacion de l'empirisme e d'encaminaments concrèts per resòuvre de problemas. En revènge, suscitèt una maufisança a respècte dei sabers teorics, sovent considerats coma suspècts. Per faciar aqueu problema, de personalitats comaJohn Smeaton (1724-1792) assaièron de crear de societats d'engenhaires per encoratjar l'estudi deisciéncias abstrachas e l'adopcion de metòdes rigorós.
La tresena tradicion es apareguda enAlemanha au començament dau sègle XIX a partir dei reformas dau ministreprussianWilhelm von Humboldt (1767-1835). D'efiech, ordonèt aisuniversitats de rompre amb la visionmedievala de l'ensenhament (transmettre un saber immudable) per liar ensenhament e recèrca. Adoptat per leisuniversitatsestatsunidencas, aqueu modèl foguèt a l'origina de succès importants e se difusèt pauc a pauc dins lo rèsta dau monde.
L'aparicion dau modèl l'engenhaire modèrne e sei limits
Vèrs1900, la màger part deis estructuras de formacion d'engenhaires formavan de professionaus amb una importanta orientacion terren. Se l'aprendissatge coma element centrau èra vengut rar, la practica demorava importanta. Aquò cambièt lentament dins lo corrent de la premiera mitat dau sègle XX amb la generalizacion dei disciplinas basadas sus unamatematizacion dau reau. Una basascientifica solida, la resolucion de problemas, l'usatge deitecnologias de l'informacion – domeni en evolucion rapida – e lagestion de projècte venguèron lo còr dau mestier d'engenhaire.
Aquela transformacion foguèt favorizada per de questions d'estatut e d'imatge deis engenhaires dins lei país anglosaxons. D'efiech, se dins de país comaFrança, l'engenhaire es un professionau reconegut eissit d'una « Granda Escòla », aquò èra pas lo cas aisEstats Units. Considerats coma lei « servitors » de l'emplegaire, leis engenhaires avián un imatge negatiu e èran jutjats responsables de la vida malaisada deisobriers. Ansin, per subremontar aquela manca de consideracion, leis engenhairesestatsunidencs sostenguèron l'emergéncia d'interpretacions presentant l'engenhariá coma la disciplina de l'aplicacion deisciéncias abstrachas per la concepcion deis objèctes e deisinfrastructuras necessàrias a la vida vidanta de sei conciutadans.
Lei succèstecnologics deisEstats Units, especialament aqueu dauprograma espaciau, favorizèron aquela evolucion. Pasmens, estompèt la diferéncia entre leis engenhaires e leis autrei diplomatsscientifics. Desenant considerat coma un atot per obtenir un emplec ben emunerarat, lo títol d'engenhaire foguèt donat a de scientifics aguent una febla capacitat de resolucion de problemas. Aquò entraïnèt una reaccion de part dei companhiás. A son iniciativa, foguèron creadas dins plusors país de comissions destinadas a regular leidiplòmas e a centrar lei programas de formacion sus un equilibri entre lei tecnicas e leisciéncias duras e lei sciéncias socialas e umanas per preparar leis engenhaires a de posicions de direccion. Dins aquò, de debats importants son totjorn en cors per definir aquel equilibri.
Se leisciéncias forman lo còr de l'engenhariá, pòdon pas resumir l'ensemble de la disciplina. D'efiech, aquela darriera a per objectiu de resòuvre de problemas tecnics en concebent de solucions adaptadas a un quadreeconomic e sociau donat.
La resolucion de problemastecnic es l'interès principau de l'engenhariá. Per aquò, leis engenhaires dèvon aver lo mestritge de tecnicas de fabricacion, una formacion avançada dins lei sciéncias « duras » e de conoissenças importantas dins lei sciéncias socialas, especialament locomèrci e la gestion. La capacitat d'identificar leis elements d'un problema e d'inovar per concebre la solucion son sovent consideradas coma d'elements primordialas. Pasmens, la validacion economica e sociala de l'dièa prepausada es tanben importanta. Ansin, se considèra de còps que l'engenhariá es « una profession scientifica que tròba sa validacion sus lo mercat »[5].
Per facilitar aqueu trabalh, existís de metòdes que permèton de modelizar pus aisament lei problemas e lei solucions consideradas. Una importanta teoria es tanben estada desvolopada per validar la concepcion de causas novèlas e identificar lei riscs associats ai diferenteis elements que lei compausan.
Exemple d'una modelizacion informatica d'un problema complèx.
L'utilizacion deitecnologias de l'informacion a un ròtle important dins l'engenhariá per plusors rasons. La premiera es son ròtle potenciau dins la modelizacion que permet de facilitar l'identificacion d'un problema e l'estudi dei solucions possiblas. Per exemple, a permés la multiplicacion dei detectors e de l'analisi de sei donadas. D'autra part, l'aparicion de l'ordinator a tanben permés de progrès considerables amb l'aparicion d'otís coma laconcepcion assistida per ordinator (CAO). De mai, l'otís informatic permet de realizar rapidament de calculs complèxs. La segonda rason es la facilitat de partejar leis informacions necessàrias a la realizacion d'un projècte. Aqueu partiment es indispensable dins mai d'una etapa coma la validacion d'una solucion ò la susvelhança de sa mesa en òbra. Es sovent integrat dins divèrseis aspèctes de la gestion ò de la realizacion d'un projècte.
Leimatematicas e lafisica constituïsson la basa dei conoissenças d'un engenhaire. Laquimia e, de còps, labiologia i figuran tanben. Aquò varia segon l'especialitat d'un engenhaire donat. Aqueleisciéncias forman lo fondament tecnic necessària au foncionament de l'engenhariá. Permèton la mesa en òbra de tecnicas avançadas , especialament per lei projèctes pus complèxs. Pasmens, es important de nòtar que leisciéncias son pas lo còr de l'engenhariá. En plaça, son puslèu una ajuda per comprendre e resòuvre un problema.
Retrach deThomas Edison, un exemple d'engenhaire aguent fondat una importanta companhiá a partir de sei competéncias tecnicas e economicas.
Lei liames entre l'engenhariá e lei sciéncias socialas son relativament importants. Lei pus simples son basats amb lo comèrci ò la gestion car lei solucions prepausats per un engenhaire dèvon necessiàrament s'adaptar a un contèxte economic donat. Ansin, la màger part deis engenhaires es normalament preparada a ocupar de pòstes de direccion au sen d'una entrepresa.
Pasmens, existís d'autrei liames, mens visibles, que son liats au cambiament sociau engendrat per l'engenhariá. D'efiech, la concepcion de produchs novèus pòu entraïnar de transformacions prefondas de la societat. Leis exemples pus coneguts es laRevolucion Industriala ò la generalizacion deitecnologias de l'informacion. Dins aquò, de fenomèns de transformacion pus reduchs existisson tanben.
Dins certanei domenis, lei consequéncias deis evolucions causadas per l'engenhariá an tanben necessitat la mesa en plaça de reflexions sus la naturaetica de sei transformacions. Lo cas pus famós es probablament aqueu de l'invencion de l'arma nucleara. Pasmens, se pòdon citar d'autreis exemples, generalament dins l'industria de l'armament ò enmedecina.
La plaça de l'art dins l'engenhariá es pas negligibla car mai d'un projècte dèu obeïr a d'imperatius dins aqueu domeni. D'efiech, lei realizacions de l'engenhariá dèvon sovent representar la poissança d'unEstat, lo mestritgetecnic d'una companhiá ò, pus simplament, facilitar lei vendas. Uei, aqueleis aspèctes son de còps tractats per de còrs de tecnicians especializats dins lodesign exterior deis objèctes. Pasmens, l'engenhaire dèu totjorn preveire l'espaci necessari per l'integracion d'aqueleis elementsartistics.
L'engèni quimic (òengèni dei procès fisicoquimics) es l'aplicacion de laquimia fisica a l'industria (metallurgia,petroquimia,industria agroalimentària,industria farmaceutica... etc.). A per objectiu la transformacion de la matèria e necessita de concebre e de dimensionar lo foncionament de procès que compòrtan una ò plusors etapas de transformacionsquimicas òfisicas. D'efiech, lei metòdes utilizats dins unlaboratòri son rarament adaptats a una produccion de massa, çò qu'a menat a l'aparicion d'una especialitat destinada a assegurar lo transferiment dei tecnics entre lei dos mondes. Per aquò, leis engenhaires especializats dins aquela disciplina dispausan de conoissenças importantas sus lo foncionament d'una installacionindustriala (quimia,fisica, transferiments, relacions entre paramètres, captors...), sus lareglementacion (seguretat, environament... etc.) e sus leis imperatius economics dau sector.
l'engèni civiu representa l'ensemble dei tecnicas de construccions civilas. Leis engenhaires especializats dins aqueu camp s'ocupan de la concepcion, de la realizacion, de l'esplecha e de la mantenança d'infrastructuras dins lei sectors deis estructuras, de lageotecnica, de l'idraulica, dau transpòrt e de l'environament. Necessitan de conoissenças enmatematicas, enfisica ò engeologia e dins de disciplinas coma lagestion de projècte ò l'arquitectura. Leis imperatiuseconomics i an tanben una plaça importanta car certanei realizacions pòdon mobilizar de ressorsas e de budgets fòrça importants. Enfin, lei dimensions artisticas son sovent presentas.
L’electrotecnica es l'ensemble deis aplicacions de l'electricitat. En particular, compren sa produccion, son transpòrt, sa distribucion, son tractament, sa transformacion, sa gestion e son utilizacion. Sei brancas pus importantas regardan lei tecnologias de l'energia, l'electronica, lamicroelectronica, l'automatisme ò leitelecomunicacions. Lafisica es la disciplina de basa de l'activitat mai la màger part dei diferentei sosbrancas necessitan de conoissenças dins de domenis especifics coma leimatematicas ò laquimia.
L'engèni mecanic designa l'ensemble dei conoissenças liadas a lamecanica au sensfisic etecnic. Leis engenhaires especializats dins aqueu domeni son generalament cargats de la concepcion d'un produch mecanic de la cèrca de sei compausants a la definicion de son procès dereciclatge. Aquò necessita un espèctre de sabers fòrça larg tant au nivèu tecnic qu'economic. L'aspècte artistic pòu i èsser important.
L'engenhariá es un domeni en evolucion constanta qu'a conegut una multiplicacion dei brancas especializadas dempuei laRevolucion Industriala. Ansin, se lei quatre domenis precedents ocupan totjorn una plaça majora dins l'engenhariá modèrna, existís de desenaus d'autreis especialitats :
(fr) Jean-Claude Baudet,Histoire des techniques. De l'outil au système, Vuibert, 2016.
(en) Y. C. Chiu,A History of Ancient Project Management : From Mesopotamia to the Roman Empire, Eburon Academic Publishers, 2011.
(en) J. Dewey,Human Nature and Conduct, Modern Library, 1930.
(fr) Antonio Dias de Figueiredo, « De la nature historique des pratiques d'ingénierie »,Revue d'anthropologie des connaissances, vol. 8, n°20, pp. 245-278.
(en) Edwin T. Layton,The Revolt of the Engineers: Social Responsibility and the American Engineering Profession, Johns Hopkins University Press, 1986.
(en) R. S. Kirby, S. Withington, A. B. Darling e F. G. Kilgour,Engineering in History Dover Publications Inc., 1990.
(fr) Dominique Pestre (dir.),Histoire des sciences et des savoirs, Éditions du Seuil, 2015.
(en) R. Williams,Retooling : A Historian Confronts Technological Change, MIT Press, 2002.
↑D'efiech, leisarqueològs dispausan desenant de tecnicas avançadas que permèton de detectar de vestigis de talha pichona coma de fibras detextil datant dauPaleolitic. Pòdon tanben comparar seis ipotèsis ai practicas dei societats actualas qu'an gardat l'usatge detecnicas datant de l'Edat de la Pèira. Pasmens, en l'abséncia d'enregistraments escrichs, pòdon pasdemostrar sei teorias d'un biais definitiu.
↑En particular, se fau nòtar lo nivèu fòrça avançat agantat per leis engenhaireschinés que dominèron largament leisciéncias e leitecnicas entre l'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident e lo sègle XVIII.
↑Pasmens, i aguèt quauqueis excepcions de remarca comaArquimèdes (287-212 avC) qu'aviá de sabers teorics importants e qu'èra capable de desvolopar d'aplicacions destinadas a resòuvre un problema concrèt a partir d'aquelei conoissenças.
↑Relativament precisas per lo periòde, aqueleis especificacions laissavan pasmens unalibertat importanta per leisarquitèctes e leis engenhaires encargats de la construccion.
↑(en) Edwin T. Layton,The Revolt of the Engineers: Social Responsibility and the American Engineering Profession, Johns Hopkins University Press, 1986.
_-_Right_side_and_front.jpg)
