Enèas portant Anquises, enocoè de figuras negras, v. 520-510 AbC.,lovre (F 118)
Enèas[1] oEneàs (en grèc ancianΑἰνείας /Aineías, enlatinAeneas significant « coivrat » (derivat del motAeris designant locoire), filh del mortal Anquises e de la divesaAfrodita (Vènus), es un dels eròi de laguèrra de Tròia. Es cantat perVirgili dins l’Eneïda, que n'es lo personatge central.
Paire d'Ascani (o Iul), es lo fondator mitic de Lavinium a l'origina deRoma, puèi de sa Monarquia.
Anquises èra de la parentat de la familha reiala deTròia. Èra d'una branca eissida d'Assaracos, filh de Tros (que balhèt son nom a Tròia) e fraire d'Ilos (fondator mitic de Tròia, vila tanben coneguda jol nom d'Ilion).
Alara qu'Anquises gardava los seus tropèls sul Mont Ida, près de Tròia,Afrodita l'encontrèt e s'enamorèt, tocada per sa beutat. S'uniguèt a ela e li donèt un filh, Enèas.
Afrodita ordona a Anquises de revelar jamai lor union. Per l'aver fa un ser d'embriaguesa, lo castiguèt Zèus, folzejat demorèt garrèl (o cèc segon las versions) fins a sa mòrt.
Causasada pel raubament d'Elena, esposa del rei d'Esparta, Menelas, laguèrra de Tròia fa s'afontar d'illustres d'eròis troians, coma Ector, e grècs coma Ajax lo grand, Aquiles o encara lo celèbreUlisses, filh de Laèrta e rei d'Itaca.
Enèas i participa: foguèt gravament ferrit per Diomedes, mas sa maire Afrodita lo salva. Ela tanben foguèt ferrida per Diomedes e fugiguèt sulMont Olimp.Apollon amaguèt Enèas dins un nivol e lo transpòrta a Pergama ontArtèmis lo sonha. De retorn al combat, Enèas se mòstra coma un guerrièr dels melhors troians, Tua entre autres Orsiloc e Creton, Afare, Jas e Medon. Al punt d'èsser ferrit per Aquiles, encara un còp foguèt salvat per un dieu,Poséidon. A la mòrt d'Ector, venguèt lo principal empara dels Troians. Al moment del sèti de Tròia, Enèas fugiguèt portant son paire, Anquises, acompanhat de son filh Ascani (o Iul).
Denièr batuda jos Juli Cesar celebrant lo mite d'Enèu e d'Anquises.Descripcion envèrs: Enèas nud caminat cap esquèrra, tenent en la man drecha lo palladium e portant, sus l'espatla, son paire Anquises.Enèas fugissent Tròia, portant son paire Anquises. Estatua de Pierre Lepautre, commençada en 1697 e acabada en 1716, Love, ParísVènus abandona Enèas sus las ribas de Libia, per Tiepolo (1757)
L'Éneïda es lo pèma mai long de l'antiquitat latina, l'escriguèt Virgilli. Aquel poèma es inacabat car Virgili morriguèt abas d'aver podut l'acabar. Es divisat en doas grandas partidas. conta l'istòria d’Enèu, un semidieu, filh d'Afrodita (Vènus en latin). Vaquí lo resumit de l'Eneïda:
Quand Tròia tomba dins la mans dels Aquèus mercé a la celèbra engana d'Ulisses, Enèas fugís amb sos amics Misen, Achates, Sergèst, Gias e Acmon, lo mètge Iapix, la noiriça Caieta, son paire Anquises, sa femna Creusa (que deguèt ailàs abandonar coma l'ordonan los dieus e Afrodita subretot, o que se perdèt, segon las diferentas tradicions) e son filh Ascani, tanben nomenat Iul (Iul seriá puslèu lo filh qu'aguèt amb la filha del rei del Latium d'Itàlia, Ascani qu'aguèt pas de filh, Iul es l'aujòl dels patricians romans), los Lars e las Penatas e tanben Mimas per fondar segon los vòts dels Dieus la novèla Tròia en Esperia (l'actualaItàlia).
Partits del pòrt d'Antandros, arribèron aCartage ont la reina Didon s'enamora d'Enèu. Pasmens s'anèt sus l'òrdre d'Ermès, çò que provòca lo suicidi de la reina. Alara Enèas davala dins los Infèrns a Cumas per parlar a son paire Anquises, lo fantasma de Didon refusa de li perdonar. Las imprecacions que formula Didon, a la partença d'Enèu, prefiguran l'arribada d'Annibal e de lasguèrras Punicas.
Près de las còstas de Basilicata, un dels òmes d'Enèu, Palinur, s'endormiguèt e cai dins l'aiga. Nada fins a la plaja, mas fuguèt tuat pels Lucanians. Lo mont Palinuro coma lo vilatge de Palinuro son nommenats se remembrant lo personatge. EnSicília, Enèas fuguèt aculhit per Acestes e reculhiguèt un dels marins de l'Odissèa d'Ulisses, Aquemenides.
A son arribada enItàlia, la pichona tropa faguèt la guèrra contra la vila de Falerii.
Latinus, lo rei delsLatins, aculhiguèt Enèas e los companhs, e lor permetèt de s'installar dins loLatium. Alara que sa filha Lavinia èra promena à Turnus, rei de Rutulia, Latinus volgava la maridar a Enèas. A la demanda insistenta d'Èra (Junon), Turnus declara la guèrra a Enèas mas la perdèt: lo rei dels Rutuls fuguèt tuat. Ascani, lo filh d'Enèu que l'autor roman Virgili nomenavaIule, fondèt alara Alba Longa que ne venguèt rei.
Enèas e Lavinia aguèron un filh, Silvi. Aculhiguèron la sòrra de Didon, Anna Perenna que se suicida al aprener la jelosiá de Lavinia. Enèas fonda fin finala la vila de Lavinium en onor de sa femna Lavinia e venguèt lo dieuIndiges après sa mòrt.
Segon lo recit de Virgili,Romul e Rème serián los descendents d'Enèu per lor maire Rea Silvia, e filh del dieu de laguèrraMart.
La familha delsJulii (lagens Julia en latin) deRoma traça son originagenealogica dempuèi Iul, filh d'Enèu. Lo membre de la familha mai celèbre èraJuli Cesar (Caius Julius Caesar). Los Romans consideravan Enèas coma lo paire fondator de lor civilizacion.
Jacques Perret,Les Origines de la légende troyenne de Rome, 281-31 (« Collection d'études anciennes »), Paris, Les Belles Lettres, 1942, XXX-678 p.
(en) G. K. Galinsky (en),Aeneas, Sicily, and Rome (« Princeton Monographs in Art and Archaeology »), Princeton, Princeton University Press, 1969, XXVI-278 p., 88 pl. (2en éd., 1971).
(it)Enea nel Lazio. Archeologia e Mito, Rome, 1981, 273 p.
Geneviève Dury-Moyaers,Énée et Lavinium. À propos des découvertes archéologiques récentes (coll. Latomus, 174), Bruxelles, 1981, 252 p.
(it) Ferdinando Castagnoli, « La leggenda di Enea nel Lazio »,StudRom, 30, 1982,p. 1-15.
