Pèrsia (engrèc ancian ἡ Περσίς /hê Persis’) es lo nom metonimic[1] eritat delsGrècs de l'Antiquitat per designar lo territòri governat pels reisaquemenidas. L'apogèu de la Pèrsia antica foguèt jos la dinastia aquemenida que los conquerentsDàrius Ièr eXèrxes Ier espandiguèron lor territòri fins a venir lo mai grand territòri alara conegut .
Cobejada, aquela region foguèt conquerida entre autres perAlexandre lo Grand al sègle IV, pelsParts dins la segonda mitat del sègle II abC, per lastropas musulmanas al sègle VII, perGenghis Khan al sègle XIII, perBarlan a sègle XIV. Los Iranians pasmens contunhan de parlarpersan. La relacion de Pèrsia al monde arabi fa pensar a aquela deGrècia e regard deRoma: conquistada militarament, balhèt lacultura a son vencedor coma mejans los pensairesOmar Khayyam,Avicena,Al-Khawarizmi, etc...
Al sègle III, jos la dinastiasassanida, apareis lo motĒrān oĒrānšahr, que significa « país delsArians », tradusit tanben per « país dels Iranians ». Al sègle VII, aprèp la casuda dels sassanidas, lo país torna prendre a l'estrangièr le nom de « Pèrsia », qu'èra utilizat fins a 1934, quandReza Pahlavi demandèt a las representacions diplomaticas de nomenar lo paísIran, coma los iranians totjorn nomenèron lor país.
-522 : Aprèp la mòrt deCambís, lo magueSmerdis usurpèt lo poder ne se fasent passar per Bardiya, fraire d'un mòrt; foguèt assassinat per de generals capitanejats per Dàrius. Començament del reialme deDàrius Ier, rei de Pèrsia. (fins en 486 abC.)
-518 : LaVia reiala de 2683 km foguèt bastida per tot l'Empèri Pèrsa.
-490 : Los Pèrsas del rei Dàrius foguèron vencits per una coalicion de Grècs a Maraton; es l'episòdi pus marcant de laPremiera Guèrra Medica.
-486 : Mòrt deDàrius Ièr, rei de Pèrsia. Començament del reialme deXèrxes, rei de Pèrsia. (fins en 465 abC.)
-386 : Esparta e Grècia signèron un tractat, lapatz d'Antalcidas o patz del Rei, reconeissent los dreches de la Pèrsia d'Antaxèrxes susAsia eChipre e los dreches d'Atenas sus las illas deSkiròs, d'Imbròs e deLemnos.
-370 : Los satrapas de l'Empèri Pèrsa dintrèron en revòlta contra lo poder central, en seguida de l'independéncia d'Egipte en -404.
-338 : Decès d'Antaxèrxes, rei de Pèrsia assassinat per son eunuc favorit.
561 : L'emperaire bizantinJustinian signèt un novèl tractat avecKhosro Ièr, lo rei dels Pèrsas tornèt establir la frontièra entre Pèrsia e l'Empèri Roman d'Orient. L'emperaire bizantin Justinian acceptèt de pagar un tribut annal a Pèrsia. Pèrsia garantís a Bizanci 50 ans de patz.
589 : Lo rei de PèrsiaKhosro Ier es depausat per una revòlta militara e fugiguèt aConstantinòble per demandar d'ajuda.
590 : Començament del reialme deKhosro II, rei de Pèrsia. (fins en 628)
591 : L'emperaire bizantinMaurici tornèt establir sul tròn lo rei de Pèrsia Khosro II. En retorn, recebèt de concessions territorialas importantas. La patz torna entre ambedós empèris.
1736 : Començament del reialme deNâdir Shâh, chah de Pèrsia, fondador de la dinastia afshar, qu'espandiguèt l'influéncia persana en Índia. (fins en 1747)
1737 : Començament de l'ocupacion persana d'Afganistan. (fins en 1747)
1794 :Agha Mohammad Khan fondèt la dinastia Qajar (Kajar) que regnèt sus Pèrsia fins a 1925.
1811 : Guèrra entre Pèrsia eRussia que remportèron de victòria dins lo Caucàs.
Collectif,De la Mésopotamie à la Perse, Encyclopædia Universalis et Grand Livre du Mois, coll. « La grande histoire des civilisations », 1999.
Philip Huyse,La Perse antique, Belles Lettres, coll. « Guide Belles Lettres des civilisations », Paris, 2005(ISBN 2-251-41031-7).
La Danse de l'âme, recueil d'odes et de quatrains d'auteurs persans traduits par les orientalistes duJournal asiatique, éditions InTexte, Toulouse, 2006,ISBN 2-9514986-7-5.
