Article primièr de la Declaracion dels dreches de l'òme enebrieu:
כל בני האדם נולדו בני חורין ושווים בערכם ובזכויותיהם. כולם חוננו בתבונה ובמצפון, לפיכך חובה עליהם לנהוג איש ברעהו ברוח של אחווה
L’ebrèu (var.ebreu)[1] es ualenga semitica parlada peusEbrèus que la soa forma modèrna es lalenga oficiala d'Israèl. Es ua lenga anciana apareishuda enCanaan a la fin deu millenari II avC. L'ebrèu ancian es la lengaliturgicatradicionala de lareligionjudiva. Après la formacion de ladiaspòra, lo son usatge declinè drin a drin dens la vita vitanta. Totun, demorè la lenga de la religion. A partir deu sègle XIX, lo movementsionista s'interessè a la soa renaishença e adoptè los principis definits perEliezer Ben-Yehuda tà crear ua forma de l'ebrèu adaptada a lasocietat modèrna. Uei, es parlada per 9 a 10 milions de locutors dens lo monde.
L'ebrèu es a l'origina d'ua importantaliteratura. Las òbras mei coneishudas son de segur los tèxtes religiós, en particular la part mei vielha de laBíblia e los estudis religiós judius. Totun, despuish lo sègle XIX, l'ebrèu modèrne es tanben lo supòrt d'ua literatura modèrna, principaument legida enIsraèl.
L'ebrèu es dividit en dus ensembles relativament desseparats. Lo prumèr es l'ebrèutradicionau qu'es utilizat dens l'esfèrareligiosa deujudaïsme. Considerat coma ua lenga sacrada, a las caracteristicas d'ualenga mòrta, es a díser que los sonsgramatica evocabulari son calhats e que lo son usatge es reservat a cèrtas situacions particularas. Es tanben la lenga deus estudis judius.
Lo segond ensemble es l'ebrèu modèrne. Es principaument parlat enIsraèl ont èra lalenga mairala de la mieitat de la populacion, sia 4,8 milions de personas, en2008. Totun, coma l'ebrèu es la lenga predominanta de la societat israeliana, i es parlada per 4 milions de personas suplementàrias. L'ebrèu modèrne es ualenga adaptada au monde modèrne dab uagramatica e unvocabulari en evolucion constanta. Lo nombre totau de locutors dens lo monde es estimat a 10 milions. L'ebrèu modèrne a quatedialèctes principaus que corresponden aus modes de prononciacion asquenasita, sefardita, iemenita e iraquian. Au moment de la refondacion de la lenga, la prononciacion espanhòla estó causida coma estandard, mes en realitat, la practicalingüistica es un compromés enter las diferentas prononciacions.
L'ebrèu es lalenga oficiala d'Israèl. En dehòra d'aqueth usatge, es la lenga tradicionau de laliturgia judiva. Totun, la proporcion d'ebrèu emplegat pendent las ceremonias varia segon los corrents deujudaïsme. Es hèra present dens los rites ortodòxes, mes son usatge es mei redusit dens los movements liberaus o reformats.
Lo protoebrèu es probabla ua varietat regionau deufenician ancian parlat enOrient Mejan pendent la segonda mieitat deu millenari II avC. Lasletras d'Amarna, un documentdiplomatic deu sègle XIV, son l'indici principau en favor d'aqueratèsi. Escriutas enakkadian coma la màger part deus corrièrs diplomatics de l'epòca, presentan demots e d'expressions caracteristicas de laslengas semiticas cananèas primitivas[3]. Los elementslingüistics contienguts dens aqueths documents son imprecís, mes permeten d'establir ligams enter lofenician e los parlars semitics de la region.
L'ebrèu ancian estaré atau lo resultat de la diferenciacion de la lenga parlada per las populacions deCanaan. L'ostracon de Khirbet Qeiyafa, datat de1050 a970 avC, es considerat coma la mei anciana inscripcion en ebrèu. Totun, aquera forma primitiu èra enqüèra escriuta en protofenician o en protocanaan e las prumèras formas d'ebrèu escriutas dab un alfabet ebraïc apareishón mei lentament, enter lossègles X eVIII avC.
L'ebrèu biblic es la lenga de laBíblia ebraïca e de la màger part deusmanuscrits de la mar Mòrta[4]. Los tèxtes en ebrèu biblic estón escriuts entre lossègles VIII eII avC. Es ualenga religiosa dab un aspècte formau, un caractèr especializat e un nombre redusit demots. En efèit, l'ebrèu religiós a sonque 500 radicaus e 8 000 mots. En comparason, lo grèc popular deu medish periòde istoric avèva un lexic de 120 000 mots. L'existéncia d'un parlar popular perdut, mei diversificat, es donc probabla.
L'ebrèu mishnaïc correspond a un periòde mei tardiu situat enter lossègles I eIV apC, es a díser lo periòde de redaccion deuTalmud[5]. Es tanben aperat ebrèu rabinic. Èra ua lenga mei viventa que l'ebrèu biblic. En particular, existeish ua importantaliteratura escriuta en ebrèu mishnaïc. Per rapòrt a l'ebrèu biblic, presenta innovacions dens los domenis de lasintaxi e deuvocabulari. Per exemple, los emprunts a las lengas culturaument o politicament dominantas de l'Antiquitat (aramèu,grèc,latin epersan) son nombrós.
A partir de la fin de l'Antiquitat, las diferentas comunautatsjudivas dispersadas dens lo monde adoptèn la lenga de lor país coma lenga de la vita vitanta. L'ebrèu demorè la lenga de laliturgia e de l'estudi de lareligion. Èra tanben utilizat tad escriure letras enter las comunautats, tà redigir e fixar documents importants o coma supòrt d'ua literatura judiva. Totun, lo son usatge declinè lentament dab la secularizacion progressiva de la societat judiva.
LaHaskalah es un movementfilosofic inspirat peusègle de las Lutz. Iniciat enAlemanha perMoses Mendelssohn (1729-1786), avèva per objectiu de melhorar l'integracion deus judius dens la societat en encoratjant l'adopcion d'uaeducacion « modèrna », la participacion aus débats filosofics escientifics e l'integracion aus circuitseconomics de l'epòca. Ua part deu movement s'interessè a la renaishença de l'usatge de la lenga ebraïca dens un encastre laïc. En1793, un prumèrjornau en ebrèu estó atau fondat aKönigsberg. Tractava detraduccion, defilologia, de creacion literària modèrna e d'actualitats. Aquò menè a la reapareishuda d'ua literatura en pròsa ebraïca illustrada peu succès deu romanL'Amor de Sion en1853. Aqueth interès per l'ebrèu se difusè enEuròpa Centrala en despieit de la resisténcia creishenta deustradicionalistas. Totun, aquera difusion pausè la question de la praubetat deu lexic ebraïc biblic, en particular tad evocar lo monde modèrne. Duas causas estón rapidament identificadas : l'origina antica deus mots e lo son usatge rar en dehòra deu domeni religiós. Atau, a l'iniciativa d'autors comaMendele Moich Sforim (1836-1917), un prumèr tribalh de creacion lexicau comencè sus basas ebraïcas earabas.
Naishut en1858,Eliezer Ben-Yehuda (1858-1922) èra hòra interessat per la literatura en ebrèu. Simpatizant deu movementsionista, s'installè aJerusalèm en1881 e venó un defensor ahuecat de l'usatge de l'ebrèu dens la vita vivanta. En1894, comencè la redaccion d'unGran Diccionari de la Lenga Ebraïca Anciana e Modèrna en amassant las informacions contiengudas dens de milèrs d'obratges. A partir de l'ebrèu ancian e deus tribalhs començats peus lexicografs deu sègle XIX, creè losneologismes necessaris a la descripcion deu monde modèrne e prepausè un sistèma de prononciacion, basat suu parlar sefardita, destinat a restaurar una sonoritat fidèla a l'ebrèu antic.
Lo prumèr tòme deu son tribalh estó publicat en1909 e la seria completa estó acabada en1959, 37 ans après la soamòrt. Aquò permetó de definir un metòde permetent de crear un radical navèth a partir d'ua racina ebraïca anciana o d'una racina araba. De mei, per totas las entradas, uatraduccion enalemand, enrus, enfrancés e enanglés es sistematicament prepausada. Aqueth tribalh perlongè l'òbra començada pendant laHaskalah e permetó una renaishença vertadèra de l'ebrèu.
A la fin deu sègle XIX, la màger part deus movementssionistas avèvan adoptat l'ebrèu coma lenga. Seguín drin a drin las preconizacions d'Eliezer Ben-Yehuda, mes tres factors principaus expliquèn la renaishença de l'ebrèu e la soa adopcion per la societat israeliana. Lo prumèr estó la formacion progressiva d'ua populacion parlant ebrèu enPalestina. En efèit, los sionistas financèn l'installacion de judius que, generaurament, parlavan ebrèu. La lenga venó atau lengaoficiala de laPalestina Mandatària en1922 e d'Israèl en1948. Lo segond factor estó logenocidi deus judius d'Euròpa Centrala durant laDusau Guèrra Mondiau. Aquò eliminè la màger part deus locutors deuyiddish, lenga concurrenta de l'ebrèu au miei de ladiaspòra. Enfin, los judius ortodòxes acceptèn drin a drin l'usatge de la lenga en dehòra de la vita religiosa[6].
L'ebrèu es escriut dab unalfabetconsonantic (abjad) de 22letras. Lo sonsistèma d'escritura actuau es aperat « escritura carrada » (o ancianament « escritura assiriana »). S'escriu de cap a esquèrra. Los tèxtes ebrèus ancians èran escriuts dab un sistèma aperat « escritura ebraïca » (o « escritura paleoebraïca »). Lo cambiament de sistèmas data deu periòde de redaccion deuTalmud. Pendent l'Antiquitat, coma las autaslengas semiticas, l'ebrèu ne notava pas lasvocalas. Totun, ausègle VII, un prumèr sistèma de notacion de las vocalas estó creat per un grop de savis deTiberiàs. Inspirat per las règlas de recitacion de laTorah, èra basat sus un sistèma de trèits e de punts hornits a lasconsonantas. La soa evolucion es a l'origina daus diacritics actuaus de l'ebrèu.
Lagramatica de l'ebrèu presenta de similituds importantas dab las autaslengas semiticas. Losmots son compausats d'unesquèma e d'unradicau. Los radicaus son generaument constituïts de tresconsonantas, mes l'ebrèu a tanben de radicaus de duas e quate consonantas. Representan los concèptes e idèas de basa. En2010, l'Academia de la Lenga Ebraïca avèva identificat 4 056 radicaus. Losesquèmas son mensh nombrós. Permeten de formar un mot portaire d'un sens (nom,adjectiu,vèrbe, etc.) a partir d'un radicau. L'organizacion de lafrasa es normalament de tipe SVO dab ua diferéncia marcada enter lo subjècte e l'objècte.
Lovocabulari de l'ebrèu es gessit deu parlar ebraïc ancian. Ua prumiera partida correspond aus lexics emplegats peus Ebrèus de l'Antiquitat e peus judius de l'Edat Mejana. Ua part importanta d'aqueths mots èra constituida demanlèus a lengas d'Orient Mejan o d'Euròpa. Totun, aqueth vocabulari n'es pas adaptat a la societat modèrna. L'ebrèu modèrne compren donc fòrçamots navèths introdusits per l'Academia de la Lenga Ebraïca. Per hargar aqueth vocabulari, l'Academia utiliza preferenciaument formas ancianas. Las formas ebraïcas son preferidas, mes a l'imatge d'Eliezer Ben-Yehuda, autas lengas pòden estar utilizadas. Dens los domenistecnics, los manlèus a las lengas estrangèras son comuns[7].
(fr) Moshe Bar-Asher,L'hébreu mishnique : études linguistiques, Peeters, 1999, 306 p.
(fr) Sophie Kessler-Mesguich,La langue des Sages : matériaux pour une étude linguistique de l'hébreu de la Mishna, Louvain, Peeters, coll. « Revue des études juives » (n° 27), 2003, 267 p.
(en) Ghil'ad Zuckermann,Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew, Palgrave Macmillan, 2003.
↑(en) Ghil'ad Zuckermann, « Realistic Prescriptivism: The Academy of the Hebrew Language, its Campaign of "Good Grammar" and Lexpionage, and the Native Israeli Speakers »,Israel Studies in Language and Society, n° 1, 2008, pp. 135-154.
↑(en) Eva von Dassow, « Canaanite in Cuneiform »,Journal of the American Oriental Society, vol. 124, n° 4, 2004, pp. 641-674.
↑La màger part deuslibes apocrifs son escriuts enaramèu. Totun, quauques manuscrits son escriuts enaramèu o engrèc.
↑(en) James Barr, « Hebrew, Aramaic and Greek in the Hellenistic age », densThe Cambridge History of Judaism : The Hellenistic Age, vol. 2, Cambridge University Press, 2007, pp. 79-114.
↑Judius ultraortodòxes contèstan enqüèra l'usatge de l'ebrèu en dehòra de las ceremonias religiosas. Totun, son d'ara enlà hèra minoritaris.
↑(en) Ghil'ad Zuckermann,Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew, Palgrave Macmillan, 2003.
