Danemarc (endanés:Danmark), oficialament loReialme de Danemarc (en danés:Kongeriget Danmark), es unpaís escandinau de l'Euròpa septentrionala localizat dins la peninsula deJutlàndia e que compren los territòris autonòms deGroenlàndia e lasIllas Feròe. Sa capitala esCopenaga.
Danemarc es unamonarquia constitucionala amb unsistèma parlamentari de govèrn. En mai del govèrn central i a de govèrns locals dins 98 municipalitats. Danemarc es membre de laUnion Europèa dempuèi 1973, mas pas fa partit de l'Eurozòna, l'union monetària dels estats membres de l'Union qu'an adoptat l'Èuro coma moneda oficiala. Danemarc es membre fondator de l'OTAN.
Bandièra
Dempuèi 2016 la bandièra de Danemarc es remplaçada dos còps l’an per aquelas de Groenlàndia (lo 21 de junh) e de las illas Feròe (lo 29 de julhet).
Bandièra del 1èr de genièr al 20 de junh, del 22 de junh al 28 de julhet e del 30 de julhet al 31 de decembre
De traças umanas datant dau periòde interglaciari de l'Edat de Pèire existisson sus lo territòri danés. Entre 10 000 e 8 400 av. JC, la region foguèt dominada per lacultura de Bromme qu'èra formada de caçaires culheires. Foguèron seguits per leiMaglemosians (8 400-6 000 av. JC), lacultura de Kongemose (6 000-5 200 av. JC) e lacultura d'Ertebolle (5 200-4 000 av. JC). Aqueu periòde foguèt caracterizat per una diversificacion progressiva de l'alimentacion. L'agricultura sembla d'aparéisser vèrs 3 900 av. JC.
L'Antiquitat
L'Edat dau Bronze danés se situa entre 1 400 e450 av. JC e se debanèt en parallèl de la formacion de comunautats ruralas. L'Edat dau Fèrre acomencèt a partir dau sègle V av. JC e foguèt marcat per un cambiament dauclima que venguèt pus fresc e pus umid. Coma dins una partida importanta d'Euròpa, de pòbles cèltas s'installèron dins la region mai la cultura cèlta venguèt pas dominanta en fòra d'emprunts tecnics. Lacultura de Jastorf que dominètJutlàndia dau sègle IV av. JC au sègle I ap. JC gardèt ansin d'importants trachs pròpris e sembla de tenir un ròtle important dins la formacion de la cultura escandinava antica e medievala.
En113 av. JC foguèt escrich la premiera descripcion dei pòbles establits enJutlàndia (deCimbres e deTeutons). Dins lo corrent dau sègle I av. JC, se difusèt dins la region laterralhamediterranèu que foguèt rapidament adoptada. Durant loperiòde roman, de relacions comercialas existián ambé l'Empèri coma lo mostra la descubèrta de pèças demoneda romanas dins lo país. A partir dau sègle II ap. JC, aquelei liames marchands semblan de favorizar l'emergéncia dei premiers centres urbans.
Segon la legenda, lei Danés son eissits de la tribü dei Daners qu'es originària dau sud deSuècia. Desbarquèron enJutlàndia au sègle V e rebutèron pauc a pauc lei pòbles germanics vèrs lo sud. Au sègle VI, lo tèrme danés designava clarament leis abitants non germanics qu'avián pres lo contraròtle de la region e l'existéncia dau pòble danés es attestada dins de documents gòts, francs ebizantins.
Au començament de l'Edat Mejana, Danemarc fasiá partida de l'espaciviking e partejava alora una cultura comuna ambé lo rèsta d'Escandinàvia. Navigators audaciós e combatents disciplinats, leiVikings organizavan d'incursions còntra leisestatseuropèus pus rics qu'entraïnavan sovent lo pilhatge deis endrechs mau defenduts.
Au sègle IX, lei Danés se concentrèron principalament còntraAnglatèrra e lonòrd deFrança. I conquistèron de territòris importants coma loDanelaw (nòrd-oèst d'Anglatèrra) eNormàndia. Un nombre important de Danés s'i installèron e adoptèron pauc a pauc lei costumas d'aquelei regions (lengas,cristianisme... etc.). A la fin dau sègle X, acomencèt un segond periòde d'invasions que foguèt subretot dirigit còntraAnglatèrra. Se transformèt rapidament en movement de conquista mai leis Anglosaxons prenguèron l'avantatge a partir deis annadas 1040. Puei, a partir de la fin dau sègle XI, lei progrès de l'evangelizacion d'Escandinàvia e la formacion d'estats pus poderós dins la region entraïnèt la fin dei grandeis invasions nòrdicas.
Fins au sègle IX, lei populacions d'Escandinàvia son relativament mau conegudas. Au començament dau sègle, de combats se debanèron au sud deJutlàndia entreFrancs eDanés fins a la conclusion d'un acòrd depatz en811. La formacion d'un reiaume en Danemarc sembla de començar vèrs la mitat dau sègle X quand lo rèiHarald Blatang (958-986) capitèt de sometre lei difentei tribüs localas a son autoritat e d'impausar locristianisme. Sei successorsSven Tveskæg (986-1014) eCnut lo Grand (1016-1035) i apondiguèronAnglatèrra eNorvègia. Pasmens, aqueu reiaume subreviquèt pas a lamòrt de Cnut e Danemarc perdiguèron sei despendéncias.
En1104, la creacion de l'arquevescat de Lund enEscània permetèt a la Glèisa Danesa de venir independenta dei prelatsalemands. Durant lo rèine deValdemar Ièr (1157-1182), lamonarquia venguèt ereditària. Puei, au sègle XIII, lei Danés s'interessèron a lamar Baltica e assaièron de conquistar lei regions balticas. En particular, en1219, fondèron lavila deReval (ueiTallinn). Dins aquò, deguèron tanben faciar la concurréncia crescuda dei marchands de laLiga Anseatica militarament sostenguts per leichivaliers de l'Espasa e leichivaliers teutonics. Aquela pression reduguèt pauc a pauc lei Danés a la defensiva e afebliguèt la monarquia.
Lo declin dau sègle XIV
Au sègle XIV, Danemarc conoguèt un periòde de dificultats liadas a la concurréncia dei marchands anseactics e au còst de la colonizacion d'Estònia. En1282, lanoblesa foguèt ansin en estat d'impausar una Carta au rèi que restaurèt en particular lo caractèr electiu de lamonarquia. Puei, en1332,Suècia ocupètEscània que foguèt reconquistada perValdemar IV lo Restauraire (1340-1375). Pasmens, l'organizacion d'aquela campanha necessitèt la venda d'Estònia en1346 aichivaliers teutonics.
A la mòrt sensa eiretier deValdemar IV, sa filhaMargarida qu'èra la frema dau rèiHaakon VI de Norvègia, faguèt designar son fiuOluf coma rèi e obtenguèt laregéncia. Après lamòrt de son marit, venguèt tanben regenta deNorvègia. Òr, gràcias ai liames tescuts entre lei diferentei dinastias escandinavas,Oluf èra tanben pretendent a la coronasuedesa. Après sa disparicion prematura en1387,Margarida gardèt lo contraròtle de Danemarc e deNorvègia e se portèt candidat a la corona deSuècia. Lo rèiAlbèrt de Mecklembourg foguèt reversat per sonaristocracia eMargarida dirigiguèt lei tres reiaumes nòrdics fins a sa mòrt en1412. En1397, chausiguèt son nebòtEric coma successor e una assemblada de senhors danés, norvegians e suedès definiguèt aKalmar lei modalitats de l'union entre lei tres estats.
Segon lo tèxte adoptat a Kalmar, l'Union èra limitada ais afaires estrangiers e a la defensa, especialament còntra leisAlemands. Dins lei fachs, Danemarc dirigiguèt l'ensems.Norvègia ne'n venguèt rapidament una despendéncia. En revènge,Suècia resistiguèt e se dotèt dins lo corrent dau sègle XV de regents mai ò mens ostils au poder danés. De son caire, Danemarc aprofichèt sa poissança novèla per afeblir laLiga Anseatica que declinava dempuei l'acomençament dau sègle XV. En1429, un peatge foguèt instaurat per leinaviris passant loSund e en1460, la crompa dau ducat deHolstein permetèt de menaçarAmborg eLubeck. En parallèl, l'administracion foguèt melhorada eCopenaga venguèt lacapitala en1443.
Pasmens, lo conflicte entre Danés e Suedès s'agravèt e entraïnèt l'abdicacion d'Eric de Pomerània en1439.Cristian d'Oldenborg restaurèt l'Union mai enSuècia, la realitat dau poder passèt pauc a pauc a de regents. Son fiuJoan Ièr foguèt elegit rèi de Danemarc sensa dificultat (1483) mai deguèt luchar per sometreSuècia (1497). Son successorCristian II decidèt d'assassinar seis adversaris au sen de l'aristocraciasuedesa (chaple d'Estocòlme en1520), çò que precipitèt la fin de l'Union.Dalarna se revoutèt sota la direccion deGustav Vasa. Leis insurgents capitèron de caçar lei Danés fòra deSuècia en1523.
LaReforma protestanta conoguèt un acuelh favorable de part de la populacion danesa e lei conversions foguèron nombrosas au sen de lanoblesa e de laborgesiá. Aquò permetèt au rèiCristian III d'impausar per fòrça loluterianisme comareligion d'Estat en1536. Aquela decision s'apliquèt tanben aNorvègia. Aquela decision s'acompanhèt de la publicacion de traduccion de laBíblia endanés qu'aguèron un ròtle important dins la creacion de la lenga modèrna.
De la Guèrra de Trenta Ans a la Patz dau Nòrd
Expansion suedesa e reculament danés ai sègles XVI e XVII.
Danemarc participèt a laGuèrra de Trenta Ans ambé l'esperança d'obtenir lei principats eclesiastics secularizats deBrema e deVerden. Pasmens, sei tropas foguèron batudas per l'armadaimperiala e lo país se retirèt dau conflicte en1629. Aquò donèt l'ocasion aSuècia de participar d'un biais decisiu a la guèrra. Lei victòrias suedesas entraïnèron una desgradacion novèla dei relacions ambé Danemarc e una guèrra novèla acomencèt en1643. S'acabèt per una victòria d'Estocòlme que ganhètJamtland,Gotland eOsel. De mai, leinaviris suedès foguèron desenant dispensats dau pagament dau peatge deSund.
En1654, una guèrra novèla opausèt tornarmai Danemarc, aliat aPolonha-Lituània, aSuècia. S'acabèt quatre ans pus tard per una revirada novèla e per la pèrda dei territòris a l'èst deSund (Escània,Blekinge,Halland eBohus). Aquela desfacha entraïnèt una crisi grèva dins lo reiaume. Lo rèiFrederic III, sostengut per loclergat e laborgesiá, poguèt abrogar la Carta de1282 e restaurar lo caractèr absolut e ereditari de la monarquia. Lanoblesa, descreditada per sei desfachas militaras, deguèt se clinar.
De1675 a1679, Danemarc intrèt encara en guèrra còntraSuècia dins l'encastre de laGuèrra d'Olanda. Aliat ambéBrandeborg, capitèt d'infligir una tiera de desfachas a son vesin mai poguèt pas gardar sei conquistas carLoís XIV refusèt d'acceptar la mendre pèrda territòriala per son aliat suedès auTractat de Nimega. Enfin, en1700, Danemarc participèt a laGranda Guèrra dau Nòrd. Rapidament vencut, foguèt obligat de se retirar de la guèrra tre lo començament de la guèrra. Pasmens, declarèt tornarmai la guèrra ai Suedès en1709. Subiguèt una desfacha grèva aHelsingborg (1710) mai faguèt pasmens partida dei venceires en1721. Aquò li permetèt de sometre tornarmai lei naviris au peatge de Sund mai pas reprendre lo contraròtle de la riba orientala de l'estrech.
LaGranda Guèrra dau Nòrd foguèt lo darrier conflicte entre Danemarc eSuècia fins ai guèrras napoleonencas. En1751, de negociacions permetèron de definir pacificament lo traçat de lafrontiera enLapònia. D'ara endavant,Copenaga se preocupèt principalament d'expansion comerciala e de desvolopament economic. Ansin, lo país participèt a la formacion dei ligas de neutralitat creadas a partir de1780 per protegir lo comèrci maritim dei drechs de regardbritanic efrancés. Lei Danés s'interessèron tanben a l'otramar e establiguèron decolonias dins leisAntilhas coma leisIllas Verges (vendudas en1917 aisEstats Units e aiBritanics), enÍndia (Tranquebar eSerampore, venduts en1845 ai Britanics) e lòng deGhana (divèrsei fòrts venduts en1850 ai Britanics).
Lei guèrras napoleonencas
Au començament deiguèrras revolucionàrias, Danemarc chausiguèt la neutralitat e assaièt de formar ambéRussia,Suècia ePrússia una liga dei neutres per defendre la libertat de circulacion de sei naviris. En1801, una premiera expedicionbritanica obliguètCopenaga de laissar un drech de visita de sei naviris ai Britanics. Pasmens, aquò reglèt pas la situacion que s'agravèt ambé l'instauracion dauBlocus Continentau perNapoleon Ièr. D'efèct, Danemarc teniá encara una flòta importanta que representava una menaça potenciala per leis Illas Britanicas. En1807, una segonda expedicion britanica ataquètCopenaga e capturèt la màger part dei vaissèus danés.
Après aquela agression, Danemarc s'alièt oficialament ambéFrança e lo demorèt fins a1814. Menèt una guèrra navalas d'escaramochas còntra la flòta britanica (guèrra dei Canonieras). En1814, perdiguètNorvègia au profiech deSuècia auTractat de Kiel. Lo prince eiretierCristian Frederic reüniguèt una assemblada norvegiana que votèt unaconstitucion e lo proclamèt rèi. Pasmens, una brèva guèrra còntraSuècia enterinèt la pèrda deNorvègia e lei Norvegians acceptèron son annexion a condicion que lei Suedès mantenguèsson la constitucion.
Danemarc dempuei 1814
La question dei Ducats
Escandinàvia en 1815.Pèrda dei Ducats per Danemarc entre 1864 e 1866.
Tre1830, leinacionalistas eliberaus danés demandèron la fin de l'absolutisme e l'integracion deHolstein e deSchleswig au sen dau reiaume. Dins l'encastre dei movements revolucionaris de1848, lo rèiFrederic IV deguèt cedir e acceptar la creacion d'unamonarquia constitucionala en març. Lei nacionaus liberaus prenguèron alora lo poder, çò qu'entraïnèt una revòuta dei populacions alemandas deHolstein. Leis insurgents recebèron lo sostèn dei nacionalistasalemands dauParlament de Francfòrt que demandèt una intervencion dePrússia. Lei soudats prussians agantèron aisamentJutlàndia mai leis aliats de Danemarc (Reiaume Unit,Russia eSuècia) impausèron de negociacions que s'acabèron per lo restabliment daustatu quo ante bellum en 1852. Lo rèi danés gardèt lo contraròtle dei ducats que devián demorar d'entitats distintas dau Reiaume de Danemarc.
Pasmens, aquel acòrd maucontentèt leinacionalistas dei dos camps. En1863, lo parlament danés adoptèt unaconstitucion comuna per Danemarc eSchleswig. Aquò èra una rompedura de l'acòrd de1852 que foguèt aprovada per lo rèiCristian IX (1863-1906). A l'iniciativa deBismarck, la reaccion de laConfederacion Germanica foguèt rapida e una fòrçaaustro-prussiana ocupèt lei ducats. Danemarc trobèt ges de sostèn internacionau e deguèt abandonar aquelei territòris en1864 e un tèrç de sa populacion. Après una guèrra novèla entreÀustria ePrússia, lei ducats foguèron annexats per lei Prussians en1866.
La Premiera Guèrra Mondiala
Modificacion territòriala de Danemarc après lo plebiscit de 1920.
La pèrda dei ducats laissèt Danemarc en fòra deis afaires principaus d'Euròpa. Lo país contunièt de se liberalizar e adoptèt una posicion neutra en1914. En causa de sa posicion estrategica aunòrd d'Alemanha, lo mantenement d'aquela posicion necessitèt la mobilizacion de fòrças militaras importantas e de contorsions diplomaticas malaisadas qu'aguèron de consequéncias nefastas sus l'economia car lei dos camps exigiguèron una neutralitat favorabla a seis interès.
A l'eissida de la guèrra, leis Aliats decidèron de restituir una partida deSchleswig e un vòte foguèt organizat per definir lafrontiera. Aunòrd deFlensborg, 75% dei sufragis foguèron favorables au retorn dins la fauda de Danemarc. En revènge, ausud e dins lavila, 80% dei vòtes exprimits demandèron un mantenement au sen d'Alemanha. Aquò permetèt de fixar lo limit actuau entre lei dos país.
La Segonda Guèrra Mondiala
Au començament de laSegonda Guèrra Mondiala, Danemarc proclamèt tornarmai sa neutralitat. Pasmens, per assegurar leis itineraris comerciaus ambéSuècia eNorvègia que permetián ais Alemands de se procurar lofèrre indispensable a la perseguida de la guèrra,Hitler decidèt d'envaïr Danemarc eNorvègia en abriu de1940. Au contrari de1914, logovèrn danés aviá pas renfòrçat sei fòrças armadas per protegir sa neutralitat e resistiguèt pas a l'ocupacion. Fins a1943, un govèrn danés foguèt mantengut laissant una autonòmia certana au país. Pasmens, lo desvolopament de movements de resisténcia entraïnèt una presa de contraròtle dirècte perAlemanha a partir de1943. Aquò durèt fins a la fin de la guèrra e la màger part dau territòri danés èra totjorn tengut per leis Alemands en mai de1945. Aprofichant aquela situacion,Islàndia, encoratjada per leis Aliats, proclamèt son independéncia en1944.
L'integracion de Danemarc au sen de l'Union Europèa
Malgrat que Danemarc se tròba situada entre doas mars, lo Baltica e la mar del Nòrd, laspluèjas annalas son moderadas, d'entre 700 e 800 mm a l'oèst e d'entre 500 e 600 mm a l'èst. Las temperaturas son equilibradas, al mes dejulhet i a una mejana de 16 °C dins la zòna de la mar del Nòrd e a l'èst, a Sjælland, pòt arribar a 18 °C. Las temperaturas diürnas son suls 20 °C del temps que las nocturnas son a l'entorn dels 13 °C . A l'ivèrn l'influéncia delcorrent del Golf e de lo sieu derivat, lo corrent de l'Atlantic Nòrd, se fa notar en fasent que las temperaturas davalen pas excessivament, dins tot lo país las temperaturas se mantenon près del punt de congelacion, unes 2 °C durant lo jorn e a l'entorn de -3 °C a la nuèit. La temperatura de l'aiga a la còsta vària dempuèi lo 3 °C a l'ivèrn fins los 17 °C a l'estiu.
Dempuèi lo primièr de genièr de2007, la division administrativa principala de Danemarc es laregion.
.png)
.png)
