Localendièr julian es una refòrma delcalendièr roman introducha perJuli Cesar en46 abC. Utilizat dins laRoma antica a partir de45 abC, demòra emplegat fins a son remplaçament pelcalendièr gregorian a partir de la fin del sègle XVI e dins d'unes païses fins al sègle XX. Es encara utilizat pelsBerbèrs, dins losmonastèris delMont Atòs e per mantuna Glèisa nacionalaortodòxa, que la mai nombrosa d'entre elas es la Glèisa Ortodòxa Russa.
Lo calendièr julian es uncalendièr solar. Compta 12meses de 29, 30 o 31jorns que conduson a un total de 365 jorns per unaannada comuna.
Per melhor aproximar la durada de l'annada tropica (environ 365,2422 jorns) e doncas evitar un decalatge progressiu de lassasons, lo calendièr julian emplega unjorn intercalar cada quatre ans ; l'annada correspondenta compta 366 jorns. En mejana, una annada del calendièr julian dura doncas 365,25 jorns.
Lo calendièr julian comportava dotze meses, nomenatsjanuarius,februarius,martius,aprilis,maius,junius,quintilis (mai tard,julius),sextilis (mai tardaugustus),september,october,november edecember, coma localendièr roman anterior.
La refòrma juliana lor balhèt lors longors modèrnas. De per abans, èran respectivament de 29, 28, 31, 29, 31, 29, 31, 29, 29, 31, 29 e 29 jorns. Passèron a 31, 28, 31, 30, 31, 30, 31, 31, 30, 31, 30 e 31. L'ancianmes intercalar de 27 jorns foguèt suprimit e remplaçat per l'adjoncion d'un jorn suplementari afebruarius lasannadas bissextilas.
Al sègle XIII,Sacrobosco emetèt l'ipotèsi que los meses del calendièr roman precedent alternavan 30 e 29 jorns e que la refòrma iniciala de Cesar balhava 29 jorns afebruarius e 30 asextilis,August transferiguèt un jorn defebruarius asextilis aprèp lo cambiament d'aquel mes en son onor. De fonts nombrosas la contredison explicitament.
Divèrses sistèmas d'identificacion de las annadas son estats emplegats amb lo calendièr julian. Pels Romans, lo metòde dominant consistissiá a la nomenar d'aprèp los dosconsulseponims qu'i prenián ofici, çò que s'efectuava lo 1èr de genièr dempuèi-153. Los Romans tanben utilizèron, de còps, l'annada de règne de l'emperaire, e cap a la fin del sègle IV, los documents èran datats segon lo cicle de 15 ans de l'indiccion. En537,Justinian impausèt la mencion del nom de l'emperaire e de son annada de règne en mai de la de l'indiccion e del consul eponim, tot en autorizant l'usatge d'èras localas.
En309 e310, e mai a de datas ulterioras, cap de consul foguèt pas apuntat. Dins aquel cas, la data consulara èra donada en indicant lo nombre d'annadas dempuèi lo darrièr consul (datacion postconsulara). Aprèp541, sol l'emperaire dirigiguèt lo consulat, tipicament pendent una sola annada, e la datacion postconsulara venguèt la nòrma. Lo sistèma, obsolèt, foguèt formalament abolit perLeon VI en888.
L'ab Urbe condita, la datacion « a partir de la fondacion de la vila » (es a dire deRoma), s'utilizèt sonque rarament per designar las annadas. Aquel metòde servissiá als istorians romans per determinar lo nombre d'annadas entre dos eveniments e diferents istorians podián utilizar mantuna data.
L'adopcion del calendièr julian condusiguèt a maitas èras localas, coma l'èra d'Actium o l'èra ispanica, e d'unas s'utilizèron pendent un temps certan. L'èra dels Martiris, tanben nomenadaanno Diocletiani, foguèt utilizada pels crestians d'Alexàndria per datar lorsPascas pendent los sègles IV e V, e contunha d'o èsser per las Glèisascòpta eetiopiana.
Dins l'èst de la Mediterranèa, los esfòrces dels cronografes crestians comaAnian d'Alexàndria per datar lacreacion del monde d'aprèp laBíblia condusiguèron a l'introduccion d'èras d'Anno Mundi basadas sus aquel eveniment. La mai importanta es l'Etos Kosmou, utilizada dins lo monde bizantin a partir del sègle X e en Russia fins a 1700. A l'oèst, a l'entorn de527,Denys lo Pichon prepausèt lo sistèma de l'anno Domini, es a dire « annada del Senhor », que s'es gradualament espandida dins lo monde crestian : las annadas se numerotavan a partir de la data supausada de l'incarnacion o de l'anonci delCrist, lo25 de març de l'an1 (siá en l'an 753ab Urbe condita).
L'annada consulara del calendièr roman començava lo1r de genièr dempuèi153 abC e aquel punt foguèt pas modificat per la refòrma juliana (d'autres tipes d'annadas podián començar un autre jorn, coma l'annada religiosa o l'annada tradicionala). En revenge, de calendièrs locals alinhats sul calendièr julian poguèron conservar una data de començament d'annada diferenta. EnEgipte, localendièr alexandrin començava lo29 d'agost (lo30 d'agost aprèp una annada bissextila). Maites calendièrs provincials locals l'alinhèron sus l'anniversari d'August, lo23 de setembre. L'indiccion provoquèt l'adopcion del1r de setembre coma començament d'annada dins l'Empèri Bizantin ; aquela data es encara utilizada dins laGlèisa Ortodòxa pel començament de l'annada liturgica. QuandVladimir Ièr de Kiev adoptèt lo calendièr julian en988, l'annada foguèt numerotadaAnno Mundi 6496 e comencèt lo1èr de març, sièis meses aprèp lo començament de l'Anno Mundi bizantina del meteis numèro. En1492 (Anno Mundi 7000),Ivan III tornèt alinhar lo començament d'annada al1r de setembre ; l'Anno Mundi 7000 durèt pas, doncas que sièis meses en Russia, del 1èr de març al 31 d'agost de 1492.
A l'Edat Mejana, dins las regions d'Euròpa de l'Oèst afiliadas a laGlèisa Catolica Romana, los calendièrs contunhèron d'afichar los meses en 12 colomnas de genièr a decembre, en començant al 1èr de genièr. Çaquelà, la màger part d'aqueles païses comencèron la numerotacion de l'annada a una fèsta religiosa importanta, coma al25 de decembre (nativitat deJèsus), al25 de març (incarnacion de Jèsus), o quitament aPascas coma enFrança.
Al sègle IX, s'utilizèt lo 25 de març coma començament d'una annada novèla dins lo sud d'Euròpa. Aquela practica s'espandiguèt en Euròpa a partir del sègle IX e en Anglatèrra a la fin del sègle XII. Per exemple, los archius parlamentaris angleses enregistrèron l'execucion deCarles Ièr lo30 de genièr de1648, quitament se la data correspondriá a çò que seriá actualament considerat coma lo 30 de genièr de1649.
La màger part dels païses d'Euròpa de l'Oèst desplacèron lojorn de l'an al1èr de genièr abans lor adopcion delcalendièr gregorian (tanben quitament abans sa creacion en1582), principalament pendent lo sègle XVI. La lista seguenta ne balha qualques exemples :
Lo calendièr julian prevei l'apondon d'unjorn intercalar cada quatre ans per obténer una annada mejana de 365,25, pròcha de la valor de l'annada tropica de 365,2422. Çaquelà, aquel sistèma apond tròp d'annadas bissextilas e condutz a un descalatge mejan delsequinòccis d'environ 11minutas de mai lèu cada annada, siá un jorn en 134 ans. Es possible qu'aquel problèma siá estat conegut de Cesar a la creacion del calendièr, mas qu'i aja pas acordat d'importància. Aqueste escart condusiguèt, a tèrme, a l'adopcion de larefòrma gregoriana en 1582.
La posicion exacta del jorn bissextil dins lo calendièr julian original es pas coneguda amb certitud. En238,Censorinus declarava qu'èra inserit aprèp lasTerminalas (23 de febrièr)[1]. Éra doncas seguit dels cinc darrièrs jorns de febrièr, es a direa. d. VI,V,IV,III eprid. Kal. Mart. (aqueles jorns correspondon als 24 a 28 de febrièr dins una annada comuna e als 25 a 29 de febrièr dins una annada bissextila). Totes los escrivans ulteriors, comaMacròbe cap a 430[2],Bède en 725[3] e loscomputistas medievals seguiguèron aquesta règla, tot coma localendièr liturgic de la Glèisa Catolica Romana fins a 1970.
Los jorns dels meses foguèron numerotats d'un biais consecutiu sonque a la fin de l'Edat Mejana. Lo jorn bissextil foguèt alara considerat coma lo darrièr jorn de febrièr, es a dire lo29 de febrièr.
Abans la refòrma juliana, localendièr roman possedissiá mantuna règla per lasintercalacions. Unaannada comuna se compausava de 12 meses per un total de 355 jorns. Unmes intercalar de 27 jorns, lomensis intercalars, èra de còps inserit entrefebrièr emarç : èra inserit aprèp los 23 o 24 primièrs jorns de febrièr, los cinc darrièrs jorns de febrièr que venián los cinc darrièrs del mes intercalar. Al total, 22 o 23 jorns èran aponduts per formar una annada intercalara de 377 o 378 jorns.
Segon los escrivans ulteriorsCensorinus[1] eMacròbe[2], lo cicle d'intercalacion ideal consistissiá en annadas comunas de 355 jorns en alternància amb d'annadas intercalaras de 377 o 378 jorns, alternativament. Amb aqueste sistèma, una annada romana possedissiá en mejana 366,25 jorns cada quatre ans, siá un descalatge mejan d'un jorn per an respècte alsolstici o a l'equinòcci. Macròbe descriu un rafinament, per un periòde de uèch ans cada 24 ans, que compreniá pas que tres annadas intercalaras, caduna de 377 jorns. Aquel principi permet de menjenar la longor de l'annada a 365,25 jorns sus 24 ans, la raprochant de la de l'annada tropica. En practica, las intercalacions se produsiguèron pas sistematicament segon aquel sistèma, mas èran determinadas pelspontifes. Los elements istorics mostrèron que foguèron netament mens regularas que dins aquel esquèma ideal, generalament cada dos o tres ans mas de còps omeses pendent pus longtemps, e a l'ocasion utilizadas al moment de doas annadas consecutivas.
S'èra utilizat corrèctament, aquel sistèma permetiá a l'annada romana de demorar grossièrament alinhada sus l'annada tropica. Çaquelà, se tròp d'intercalacions èran omesas, coma al moment de laSegonda Guèrra Punica o de lasGuèrras civilas romanas, lo calendièr se descalava rapidament. Amai, coma las intercalacions èran determinadas pro tardièrament, un ciutadan roman ordinari coneissiá pas la data oficiala, particularament se se trobava luènh deRoma. Per aquelas rasons, las darrièras annadas abans la refòrma juliana foguèron ulteriorament nomenadas « annadas de la confusion ». Pendent las annadas queJuli Cesar exercissiá la carga depontifex maximus abans la refòrma, entre-63 e-46, solas cinc intercalacions foguèron practicadas al luòc de uèch, e cap d'elas se produsiguèt pas entre-51 e -46.
La refòrma juliana aviá doncas per tòca de corregir definitivament aqueste problèma en creant un calendièr que demorava alinhat d'un biais simple amb loSolelh sens intervencion umana.
Comapontifex maximus,Juli Cesar aviá la carga de fixar lo començament de cada annada. La refòrma juliana foguèt introducha a son iniciativa en-46 e dintrèt en vigor en-45, siá en 709ab urbe condita dins localendièr roman. Foguèt causida aprèp consultacion amb l'astronòmSosigèni d'Alexàndria e probablament concebuda per aproximar l'annada tropica, coneguda dempuèi almensIparc.
La primièra etapa de la refòrma foguèt lo realinhament del començament de l'annada romana amb l'annada tropica. Del fach de las intercalacions absentas, lo calendièr roman aviá acumulat 90 jorns de retard. L'annada -46 aguèt doncas 445 jorns. Aquela annada ja èra estada espandida de 355 a 378 jorns per l'insercion d'un mes intercalar regular en febrièr. Quand Cesar decretèt la refòrma, probablament aprèp son retorn de la campanha africana a la fin dequintilis (julhet), apondèt 67 autres jorns en intercalant dos meses intercalars excepcionals entre novembre e decembre.Ciceron nomena aqueles mesesintercalaris prior eintercalaris posterior dins una letra escricha a aquela epòca ; lor longor individuala es desconeguda, tot coma la posicion delsnones e delsides a l'interior. L'annada -45 foguèt la primièra annada d'operacion del calendièr novèl.
Los meses julians foguèron formats en apondent dètz jorns a una annada romana comuna prejuliana de 355 jorns, condusent a una annada de 365 jorns : dos jorns foguèron aponduts ajanuarius (genièr),sextilis (agost) edecember (decembre), un aaprilis (abril),junius (junh),september (setembre) enovember (novembre). Los meses prenguèron las longors qu'an actualament dins lo calendièr gregorian.
Macròbe pretend qu'aqueles jorns addicionals foguèron aponduts immediatament aprèp lo darrièr jorn de cadun d'aqueles meses per evitar de desplaçar de las fèstas establidas[2]. Çaquelà, coma las datas romanas aprèp losides d'un mes èrancomptadas a rebors relativament al començament del mes seguent, aqueles jorns suplementaris aguèron per efièch d'aumentar lo compte inicial del jorn situat just aprèp los Ides. Los Romans de l'epòca nascuts aprèp los Ides d'un tal mes reagiguèron diferentament a aquel cambiament de lor data d'anniversari.Marc Antòni lo conservèt al 14en jorn dejanuarius, çò que lo faguèt passar dea.d. XVII Kal. Feb. aa.d. XIX Kal. Feb., una data qu'existissiá pas de per abans.Livi la conservèt aa.d. III Kal. Feb., çò que la descalèt del 28en al 30en jorn d'januarius, un jorn que lai encara existissiá pas abans.August conservèt la seuna al 23en jorn deseptember, mas las doas datas, l'ancianaa.d. VIII Kal. Oct. e la novèlaa.d. IX Kal. Oct., èran celebradas dins qualques endreches.
L'ancianintercalaris, mes intercalar, foguèt abolit. Lo jorn intercalar novèl foguèt nomenatante diem bis sextum Kalendas Martias, generalament abreujat ena.d. bis VI Kal. Mart. ; l'annada que lo conteniá,annus bissextus.
Quitament se l'intercalacion juliana èra mai simpla que la del calendièr roman precedent, foguèt aparentament mal aplicada al començament. Lospontifs — lo grop de preires encargat de manténer lo calendièr dins la societat romana e responsable de l'aplicacion del calendièr novèl — comprenguèron aparentament mal l'algoritme e apondèron un jorn intercalar cada tres ans, e non pas cada quatre ans.August corregiguèt aquel problèma aprèp 36 ans en sautant mantun jorn intercalar per tornar alinhar l'annada, puèi en aplicant la frequéncia corrècta.
La seguida de las annadas bissextilas d'aquel periòde es pas balhada explicitament per cap de font anciana, quitament se l'existéncia d'un cicle triannadièr es confirmada per una inscripcion datant de-9 o-8. Lo cronologistaJoseph Scaliger establiguèt en1583 que la refòrma d'August foguèt instituida en -8 e ne dedusiguèt que las annadas bissextilas foguèron-42,-39,-36,-33,-30,-27,-24,-21,-18,-15,-12,-9,8,12, etc. Aquela proposicion es encara la mai acceptada. De còps, s'es suggerit que la primièra annada de la refòrma juliana,-45, tanben èra bissextila.
D'autras solucions son estadas prepausadas. En 1614,Kepler emetèt l'ipotèsi que la seguida corrècta èra-43,-40,-37,-34,-31,-28,-25,-22,-19,-16,-13,-10, 8, 12, etc. En1883, lo cronologista alemand Matzat prepausèt-44,-41,-38,-35,-32,-29,-26,-23,-20,-17,-14,-11,4, 8, 12, etc., sus la basa d'un passatge deDio Cassius mencionant un jorn intercalar en -41 supausadament « contrària a la règla [de Cesar] ». Dins lesannadas 1960, Radke argumentèt que la refòrma foguèt instituida quand August venguètpontifex maximus en -12, suggerent la seguida-45, -42, -39, -36, -33, -30, -27, -24, -21, -18, -15, -12, 4, 8, 12, etc. Dins totes los cases, lo calendièr roman foguèt alinhat tornarmai amb lo calendièr julian a partir del 26 de febrièr4 ; amb la solucion de Radke, tre lo 26 febrièr-1.
En1999 foguèt descobèrt unpapir egipcian que balhava un efemerid de l'annada -24 per las datas romanas e egipcianas, suggerent la sequéncia -44, -41, -38, -35, -32, -29, -26, -23, -20, -17, -14, -11, -8, 4, 8, 12, etc, pròcha de la prepausada per Matzat.
En rason de la contribucion importanta de Juli Cesar e d'August al calendièr,quintilis foguèt renomenatjulius en-44 esextilis,augustus en-8.Quintilis foguèt rebatejat en onor de Cesar perque s'agissiá del mes de sa naissença. Segon un senatus consult citat perMacròbe,sextilis foguèt renomenat en onor d'August perque d'eveniments nombroses de son accession al poder se produsiguèron en aquel mes.
D'autres meses foguèron renomenats per d'autres emperaires, mas cap de cambiament sembla pas d'aver subreviscut a lor mòrt.Caligula nomenètseptember engermanicus.Neron nomenètaprilis enneroneus,maius enclaudius ejunius engermanicus.Domician nomenètseptember engermanicus eoctober endomitianus.September tanben foguèt nomenatantoninus (en onor d'Antonin lo Piós) etacitus (perMarcus Claudius Tacite),november enfaustina (Faustina l'Anciana) eromanus.Comòde rebategèt la totalitat dels dotze meses per sos noms e designacions :amazonius,invictus,felix,pius,lucius,aelius,aurelius,commodus,augustus,herculeus,romanus eexsuperatorius.
Carlesmanhe renomenèt tanben los meses envièlh naut alemand, mas aquela operacion foguèt pus perena que la dels emperaires romans. Aqueles noms foguèron utilizats fins al sègle XV enAlemanha e alsPaïses Basses, e fins al sègle XVIII amb qualques modificacions. De genièr a decembre :Wintarmanoth,Hornung,Lentzinmanoth,Ostarmanoth,Wonnemanoth,Brachmanoth,Heuvimanoth,Aranmanoth,Witumanoth,Windumemanoth,Herbistmanoth eHeilagmanoth.
Lo descompte delsides e de lascalendas, que compreniá unasetmana de uèch jorns onundines, foguèt remplaçat per la setmana de sèt jorns a l'entorn del sègle III.Constantin introduguèt en312 lodimenge comajorn feriat dins aquelasetmana.
Lo calendièr julian foguèt d'utilizacion comuna en Euròpa e enAfrica del Nòrd de l'epòca de l'Empèri Roman fins a1582, quand lopapaGregòri XIII promulguèt localendièr gregorian. Aquela refòrma èra renduda necessària per l'excès de jorns intercalars del sistèma julian per rapòrt a lassasons astronomicas. En mejana, lossolsticis e losequinòccis avançan d'11 minutas per an per rapòrt a l'annada juliana.Iparc e benlèuSosigèni ja avián pres consciéncia d'aquel problèma, mas, visiblament, foguèt pas jutjat important a l'epòca de la refòrma juliana. Çaquelà, lo calendièr julian se descala d'un jorn en 134 ans. En 1582, èra descalat de dètz jorns a respècte dels fenomèns astronomics, una complicacion problematica pel calcul de la data dePascas, la quala es fondamentala dins localendièr liturgic crestian e que se deu produire aprèp l'equinòcci vernal.
Lo calendièr gregorian foguèt lèu adoptat pels païses majoritàriamentcatolics (Espanha, França, Polonha, Portugal, la màger part d'Itàlia, etc.) : en França, per exemple,Enric III faguèt seguir lo dimenge 9 de decembre de 1582 pel diluns 20 de decembre de 1582. Los païsesprotestants seguiguèron mai tard e los païses ortodòxes encara aprèp. Dins l'Empèri Britanic, lo 2 de setembre de 1752 foguèt seguit pel 14 de setembre de 1752. Entre 1700 e1712,Suècia utilizèt uncalendièr julian modificat, e adoptèt lo calendièr gregorian en1753.Russia utilizèt lo calendièr julian fins a 1918 (als tèrmes d’un decret del Conselh dels Comissaris del Pòble del 24 de genièr de 1918 e conformament al qual un escart de 13 jorns sul calendièr tradicional julian, èra decretat. Atal, lo 31 de genièr de 1918 foguèt seguit non pas pel 1èr mas pel 14 de febrièr), aprèp laRevolucion Bolchevica eGrècia fins a1923. Los dos calendièrs contunhèron de s'escartar pendent aquel periòde : en 1700, la diferéncia passèt a 11 jorns, a 12 en 1800, e 13 en 1900, valor que conservarà fins a 2100.
Se totes los païses ortodòxes (la màger part en Euròpa de l'Èst e del Sud-Èst) an adoptat lo calendièr gregorian abans 1927, es pas lo cas de lors Glèisas nacionalas. En mai de 1923, un sinòde aIstambol prepausèt uncalendièr julian revisat, constituit d'una partida solara identica al calendièr gregorian (e qu'o demorarà fins a 2800) e d'una partida lunara calculant la data de Pascas per observacion astronomica aJerusalèm. Totas las Glèisas Ortodòxas refusèron la partida lunara ; gaireben totas las Glèisas Ortodòxas actualas contunhan de celebrar Pascas segon lo calendièr julian (laGlèisa Ortodòxa de Finlàndia utiliza lo calendièr gregorian).
La partida solara del calendièr julian revisada foguèt acceptada sonque per qualques Glèisas Ortodòxas, dins l'esper d'un dialòg melhor amb la Glèisa d'Occident : loPatriarcat Ecumenic de Constantinòple, los patriarcats d'Alexàndria e d'Antiòquia, las Glèisas Ortodòxas deGrècia,Chipre,Romania,Polonha,Bulgaria (en 1963) eAmerica (de parròquias d'aquesta darrièra an encara drech d'utilizar lo calendièr julian). Las Glèisas Ortodòxas deJerusalèm,Russia,Macedònia,Serbia,Georgia eUcraïna contunhan d'utilizar lo calendièr julian (e mai qualques Glèisas esquismaticas,vièlhas calendaristas). Festejan per exemple laNativitat lo25 de decembre julian, es a dire lo7 de genièr gregorian fins a 2100. De parròquias occidentalas de laGlèisa Ortodòxa Russa celèbran la Nativitat lo 25 de decembre georgian, e mai las delDiocèsi ortodòxe bulgar en America, abans e aprèp lo transferiment en 1976 d'aquel diocèsi de laGlèisa Ortodòxa Russa fòra frontièras a laGlèisa Ortodòxa en America.
En defòra d'unas Glèisas Ortodòxas, lo calendièr julian es encara utilizat enAfrica del Nòrd, çò losBerbèrs. Localendièr berbèr es utilizat dins una tòca agricòla. Lo primièr jorn de l'annada correspond actualament al 14 genièr del calendièr gregorian.
- ↑1,0 et1,1Censorinus. De Die Natali (en latin).
- ↑2,02,1 et2,2Macròbe. Les Saturnales.
- ↑Bède. Sur le Décompte du temps.
