Birmania (enbirman:မြန်မာ,Myǎnma,[ˌmjɑːnˈmɑ]), oficialament laRepublica de l'Union de Birmania (en birman:ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်,Pyidaunzu Thanmăda Myăma Nainngandaw), o transcrich inexactament enanglésMyanmar, es un estat del sud-èst d'Asia que confronta al nòrd-èstChina, a l'èstLaos eTailàndia, al nòrd-oèstBangladèsh eÍndia e a l'oèst lamar d'Andaman e logolf de Bengala.
Dempuèi lo còp d'Estat militar de 1990, lo regim promòu lo nom deMyanmar dins las lengas qu'utilizan l'alfabet latin, en luòc dels noms tradicionals dins las lengas occidentalas comaBirmania en occitan oBurma en anglés. TotunMyanmar es una transcripcion inexacta del real toponim birman qu'esMyǎnma. A mai, la diplomacia internacionala accèpta pas unanimament lo nom de « Myanmar ».
La capitala esNaypyidaw (fins al 2005 èraRangon) e lo gentilici esbirman -a.
Lei traças pus ancianas indicant la preséncia d’Homo sapiens sus lo territòri birman datan d'au mens 11 000 ans. Dins lo corrent dau millenari III av. JC, apareguèt la premiera cultura organizada qu'èra liada au pòble mon. Foguèt benlèu a l'origina de la fondacion dau premierestat de la region,Suvarnabhumi, a l'enton daupòrt deThaton vèrs lo sègle III av. JC. Gràcias au desvolopament dau comèrci, aqueu sègle veguèt tanben l'arribada e la difusion de la culturaindiana. Favorizada per lo mandadís demongesbodistas per lo sobeiranindianAshoka, entraïnèt la naissença d'una cultura pròpria, pròcha d'Índia, dichacivilizacion deDvaravati que dominèt losud de la Birmania actuala fins au sègle IX. La vila deThaton sembla dominar lo periòde mai la manca de documentsescrichs limita lei conóissenças.
Lei Birmans migrèron dempuei lonòrd en direccion dau bacin d'Irrawaddy a partir dau sègle IX. Aprofichant l'afebliment progressiu de lacivilizacion deDvaravati que dispareguèt definitivament entre lei sègles XI e XII, fondèron la vila dePagan en849 onte foguèt installada lacapitala. Venguts pauc a pauc una poissança militara importanta, conquistèron lo territòri mon durant lo rèine d'Anawratha (1044-1077). Au contacte dei populacions localas, adoptèron lobodismetheravada comareligion.
Pasmens, en1253, la conquista deNanzhao per leiMongòls destabilizèt la region. Accelerèt la migracion deiTais vèrs losud puei permetèt aiMongòls d'organizar d'atacas còntra lei reiaumes d'Asia dau Sud-Èst. Dins lo corrent deis annadas 1280,Pagan subiguèt una tiera de desfachas còntra seis armadas e son rèi deguèt acceptar la senhoriámongòla. Afeblit, lo reiaume birman deguèt alora faciar de crisis de succession e de trèbols liats a l'arribada dei Chans, una populaciontai, dins lo bacin d'Irrawaddy. En1299, sacapitala foguèt cremada per leis envaïsseires e loReiaume de Pagan dispareguèt.
Après la casuda dePagan, lo territòri birman se fragmentèt politicament. Dins losud, lei Mons reprenguèron sonindependéncia e fondèron en1287 loReiaume d'Hanthawaddy. Centrats sus lei ciutats deMartaban e dePegu, respectivamentcapitala en1287 e en1369, aquelestat resistiguèt ai temptativas de conquista dauReiaume d'Ava. Fondat en1364 per lei Chans, aqueu reiaume aviá lavila d'Ava comacapitala e èra principalament poblat de Birmans. Assaièt mai d'un còp de conquistar losud mai mau capitèt en causa de la resisténcia dei Mons e de revòutas recurrentas entre lei pòbles chans pus septentrionaus. Enfin, entre aquelei reiaumes, se mantenguèt unestat pichon dirigit creat en1347 per ladinastia Taungoo.
L'unificacion de Birmania foguèt un procès lòng. Ladinastia Taungoo ne'n foguèt lo premier animator a partir dau sègle XVI. D'efèct, en1527,Ava foguèt pilhada per lei Chans dau Nòrd permetent au rèiTabinshweti (1530-1550) d'atacar son vesin septentrionau en1535. Durant lo rèine de son successorBayinnaung (1550-1581), lei Birmans conquistèronAva eChiang Mai,capitala deLanna, e ataquèronSiam. En1564, una partida importanta dau territòrisiamés, compres lacapitalaAyuthia, èra ocupada mai lamòrt deBayinnaung permetèt aiTais de finalament rebutar l'invasion dins lo corrent deisannadas 1590.
La disparicion deBayinnaung entraïnèt lo declin de la poissança birmana que conoguèt una crisi intèrna fins au rèine d'Anaukpetlun (1606-1628). Foguèt obligat de tornar conquistar la Birmania Bassa e de tornar sometreChiang Mai. Pasmens, son òbra subrevisquèt pas a samòrt e tre1629, Birmania èra tornarmai en crisi. En1740, lei Mons se revoutèron e proclamèron un rèi aPegu avans d'ocuparAva en1752. Aquò entraïnèt la disparicion de ladinastia Taungoo.
Foguèt remplaçada dins son ròtle unificator en1752 per ladinastia Konbaung. Son fondator,Alaungpaya (1752-1760), capitèt de reconquistar lo territòri mon permetent d'acabar l'unificacion dau país. Puei, sei successors restaurèron la poissança militara birmana que poguèt tornar rivalizar ambéSiam. En particular, en1767,Ayuthia foguèt destrucha per una armada birmana e lei Siamés preferiguèron alunchar sacapitala de lafrontiera e la transferir aBangkòk. Pendent lo rèine deBodawpaya (1781-1819), una capitala novèla,Amarapura, foguèt fondada e lolitorau sud-oèst, dichArakan, foguèt conquistat. Pasmens, aqueu entraïnèt un raprochamentfrontalier ambé l'ÍndiaBritanica e, rapidament, de tensions ambéLondres.
Lei tensions aparegudas entre Birmania e loReiaume Unit a la fin dau sègle XVIII degenerèron en guèrra dins lo corrent de la premiera mitat dau sègle XIX. Aquò foguèt causat per d'intervencions birmana enCachar en1817 e enAssam en1824. Òr, una avançada dins aquela region èra considerada per leiBritanics coma una menaça dirècta per sei possessions enBengala. En1824,Londres decidèt donc d'intervenir militarament còntra Birmania entraïnant laPremiera Guèrra Anglobirmana (1824-1826) que s'acabèt per la cession d'Arakan e deTenasserim e per l'abandon de tota revendicacion susCachar eAssam.
Pasmens, lei tensions s'amaisèron pas e d'incidents entre marchandsbritanics e autoritats birmanas aRangon en1851 entraïnèron una guèrra novèla (Segonda Guèrra Anglobirmana,1852). L'armadabritanica ocupèt la totalitat de la Birmania Bassa que foguèt annexada perLondres. L'annada seguenta, unapatz precària foguèt restablida per lo rèiMindon Min (1853-1878). En1862, l'ensems dei conquistas britanicas foguèt gropat au sen d'una entitat territòriala unica ambéRangon comacapitala.
Mindon Min assaièt de reorganizar lo reiaume ambé la fondacion d'unacapitala novèla,Mandalay e amb un raprochament ambéFrança qu'èra a conquistar lei regions lòng deMekong. En revènge, refusèt de reconóisser leis annexions britanicas de1852. Foguèt remplaçat perThibaw Min (1878-1885) que deguèt faciar de revòutas au sen dei Kachins e dei Chans. En1883, demandèt una ajudafrancesa per obtenir d'armas modèrnas.
Pasmens, en1885, un incident novèu opausèt lo poder birman a una companhiábritanica.Londres prepausèt un arbitratge favorable a seis interès. Foguèt refusat per lo govèrn birman que pensava poder obtenir un sostènfrancés. En fàcia d'aqueu refús, leiBritanis exigiguèron lo contraròtle de ladiplomacia birmana e ataquèronMandalay.Thibaw Min capitulèt sensa combat e la Birmania Auta foguèt annexada a l'Empèri Britanic.
L'administracionbritanica entraïnèt de cambiaments importants au sen de la societat birmana qu'aguèron de consequéncias importantas per la seguida. Premier, lei comunautats deimontanhas obtenguèronde facto un estatut d'autonòmia car foguèron geridas en despart dau rèsta dau país. Venguèron rapidament satisfachas d'aquela situacion. D'autra part, lobodisme perdiguèt sa posicion dereligion d'Estat car lo podercoloniau introduguèt la neutralitat religiosa en vigor dins leisÍndias Britanicas. Pasmens, aquela neutralitat foguèt parciala car de missionscrestianas aguèron lodrech de crear lei sieunasescòlas, especialament au sen dei pòblesanimistas. Enfin, la dubertura de l'economia birmana au comèrci mondiau e lei besonhs de foncionaris per l'administracion novèla entraïnèron l'arribada d'Indians e deChinés. Aquò foguèt fòrça acceptat per lei Birmans e favorizèt l'emergéncia d'un correntnacionalista.
L'emergéncia daunacionalisme birman se debanèt dins lo corrent deis annadas 1920. L'ostilitat deimonastèrisbodistas au podercoloniau e l'influéncia importanta deis estrangiers dins leis afaires economics ne'n foguèron lei dos factors principaus. Per ne'n tenir còmpte, leiBritanics fondèron un conseu legislatiu e decidèron de separar Birmania d'Índia en1937. Puei, unaconstitucion foguèt adoptada creant un regime parlamentari amb un governador totjorn dotat de poders importants. Aquò suscitèt la fondacion de divèrseipartits politicsnacionalistas coma loSinyetha deBa Maw e loThakin deBa Sein. Lo premier ganhèt leis eleccions de1937 e son cap venguèt cap dau govèrn de la colonia. En1938, d'esmogudas antiestrangieras aguèron luòc causant la partença de plusorsChinés eIndians.
Birmania foguèt un teatre de combats de laSegonda Guèrra Mondiala opausant principalament lei fòrças de l'Empèri Britanic a aquelei deJapon. De movements birmans jonhèron lei dos camps. LeiJaponés ataquèron la region a la fin de decembre de1941 e prenguèronRangon tre lo mes de març. Dos mes pus tard, ocupavan la màger part dau territòri birman mai l'armadabritanica s'afondrèt pas totalament. Gràcias au renfòrç de soudats mobilizats enÍndia, capitèt d'estabilizar un frònt dins lo nòrd-oèst dau país. Lei regions ocupadas foguèron plaçadas sota administracion militarajaponesa fins a1943 e la proclamacion de l'independéncia. Ungovèrn birman fantòche foguèt alora installat perTòquio, sostengut per loThakin qu'organizèt l'Armada de l'Independéncia Birmana comandada perAung San.
Après laguèrra, Birmania, largament destrucha per quatreannadas de combats, foguèt dirigit per ungovèrn format perAung San, en1946, que revendiquèt l'independéncia. Un an pus tard, una assemblada constituenta dominada per l'AFPFL, foguèt elegida.U Nu (Thakin) remplacètAung San assassinat a l'instigacion de l'èx-Premier MinistreU Saw per de rasons mau conegudas. Birmania foguèt dotada d'institucions federalas laissant una certana autonòmia ai diferentei minoritats etnicas e venguètindependenta en genier de1948.
U Nu mau capitèt de gardar l'unitat nacionala qu'inspiravaAung San. Tre1948, lei Karens se revoutèron rapidament imitats per d'autrei pòbles maugrat la repression de l'armada dau generauNe Win. En revènge, lo pòble birman eu meme contunièt de sostenirU Nu qu'adoptèt divèrsei mesuras eissidas dau programa de « socialisme bodista ». Pasmens, aquò permetèt pas de redreiçar l'economia minada per la partença de la màger part dei foncionariscoloniaus e per lei despensas militaras liadas ai conflictes intèrnes. A partir de1958, lei trèbols economics favorizèron leicomunistas eU Nu deguèt proclamar l'estat d'urgéncia per restablir l'òrdre. Puei, acomencèt de negociacions ambé leis insurgents ambé la possibilitat d'establir un regime pusfederau. Mau acceptat per lei militars, aquò entraïnèt un còp d'estat en1962 e la presa dau poder per lo generauNe Win.
LogenerauNe Win instaurèt unadictatura militara ambé la suspension de laconstitucion e la dissolucion dau Parlament. Lo regime novèu decidiguèt d'adoptar una « via birmana vèrs lo socialisme » e fondèt loPartit dau Programa Socialista Birman (BSPP), partit unic a partir de1964. Pasmens, se turtèt a l'ostilitat deicomunistas, de la borgesiá e dei minoritats etnicas e ai dificultats liadas a l'organizacion marrida dau socialisme birman (inflacion, manca de certanei bens... etc.). Per assegurar son poder, la junta organizèt la repression dei diferenteis oposicions aprofichant leis interès divergents de seis adversaris.
Ansin, dins leis annadas 1960, lei comunistas, sostenguts perChina, èran poderós dins lo centre dau país. Leis insureccions dei minoritats èran fòrtas dins lei regions perifericas onte trobavan de ressorsas gràcias a lacòntrabanda ambéTailàndia (Karens, Mons, Kayahs), la produccion d'òpi (Chans) ò un sostènchinés (Kachins). A partir deis annadas 1970, la situacion militara se melhorèt per lo regime que capitèt de desgatjar lei regions centralas. Menaçats a son torn, leis insureccions etnicas se reüniguèron au sen dauFrònt Nacionau Democratic (NDF) en1975. En1980, una temptativa de negociacions ambéNe Win mau capitèt. En1985, lei Karens subiguèron una desfacha grèva mentre que lei comunistas, raliats aufederalisme, foguèron acceptats au sen dauNDF. En parallèl, lo desvolopament de la criminalitat organizada liada au narcotrafec venguèt una fònt de trèbols au sen dei Chans.
Dins lo corrent deis annadas 1980, la situacion economica contunièt de s'agravar en causa de la guèrra civila e dei carestiás. En març de1988, aquò entraïnèt de manifestacions d'estudiants. Maugrat la repression dei militars, lei tensions demorèron vivas eNe Win foguèt obligat de demissionar en julhet. Puei, en fàcia de l'extension de la contestacion, la junta fisèt lo poder a un civiu dichMaung Maung. Pasmens, aquò contentèt pas l'oposicion que formèt laLiga Nacionala per la Democracia (NLD) dirigida perU Nu eAung San Suu Kyi, filha d'Aung San.U Nu assaièt de formar ungovèrn provisòri mai lo 18 de setembre, l'armada reagiguèt e dispersèt lei manifestacions.
Un Comitat d'Estat per la Restauracion de la Lèi e de l'Òrdre (SLORC) foguèt creat per lei militars. Arrestèt plusors caps de l'oposicion comaAung San Suu Kyi e afirmèt sonnacionalisme mai deguèt prometre l'organizacion d'eleccions liuras. En particular, cambièt lo nom dau país en Myanmar, tèrme eissit daubirman ancian. En1990, perdiguèt largament leis eleccions (392 deputats sus 485 per laLiga Nacionala per la Democracia) e proclamèt lalèi marciala per se mantenir au poder. Intensifiquèt alora la repression còntra la Liga.
Lo SLORC dirigiguèt lo país fins a1997 avans son remplaçament per lo Conseu d'Estat per la Patz e lo Desvolopament (SPDC) que gardèt lo poder fins a2011. Dins lei fachs, lei militars gardèron la direccion dau país. Tocats per de sancions internacionalas a partir de1996, la junta capitèt d'obtenir l'ajuda deChina, deTailàndia e finalament de l'ASEAN per ne'n limitar lei consequéncias. En revènge, lo govèrn birman deguèt pauc a pauc alinhar sadiplomacia sus aquela dePequin. Regardant leis afaires interiors, la junta assaièt de liberalizar l'economia dau país mai la situacion evolucionèt gaire. Sei succès principaus foguèron finalament obtenguts còntra leis insureccions ambé de victòrias còntra lei Karens e lei Chans que sei guerilhas foguèron fòrça afeblidas. En2005, lacapitala foguèt transferida deRangon aNaypyidaw.
En2007, la desgradacion de la situacion economica s'agravèt amb una aumentacion dau pretz de l'essença. Aquò entraïnèt una insureccion novèla de la populacion que manifestèt per carrieras. Durament reprimidas, foguèron pasmens a l'origina d'una dubertura politica dau regime ambé l'adopcion d'unaconstitucion novèla en2008. Lo tèxte organiza un regime ibrid permetent ai militars d'obtenir un nombre minimom de parlamentaris e organizant liurament l'eleccion dau rèsta. En2010, laLiga Nacionala per la Democracia refusèt de participar a aqueleis eleccions avans de participar a un escrutinh parciau en2012.Aung San Suu Kyi e son partit i ganhèron 41 deputats mai lei militars gardan lo contraròtle de 80% dau Parlament.
L'estat de Birmania es dirigit per una dictatura militara dempuèi lo còp d'Estat de setembre de1988. Lo generalThan Shwe, president de la junta e cap de las fòrças armadas, daissa la plaça de president aThein Sein en març de2011. Lo partit d'oposicion menat perAung San Suu Kyi (Liga Nacionala per la Democracia o NLD) aviá ganhat las eleccions de mai1990 amb mai de 80% de las voses, mas la junta invalidèt las eleccions prenguèt lo poder. Lo NLD lucha per far tornar la democracia dins lo país.Aung San Suu Kyi, que foguètPrèmi Nobel de la Patz en1991, es sempre detenguda per la junta militara.
En setembre de2007, de manifestacions popularas apareisson contra lo regim militar, a l'iniciativa dels monges bodistas, per protestar contra l'auça dels prèses e las dificultats de la vida vidanta.
Birmania es lo pus grand país de l'Asia del Sud-Èst continentala, e lo 40en del mond ensuperfícia. Al nòrd del país la frontièra amb laRepublica Populara de China es bordada per las montanhas Hengduan Shan. Lo punt mai naut del país es la montanha Hkakabo Razi, amb 5881 m.
.svg)
