L'archidiocèsi de Narbona (enlatin :Archidioecesis Narbonensis) es una anciana archidiocèsi de laGlèisa Catolica, creada alsègle IV oIII e suprimida pelConcordat de 1801.
Sant Pau Sèrgi[1] foguèt lo primièr avesque deNarbona al sègle III. Las glèisas deBesièrs e deTolosa pareguèron a la meteissa epòca. [Cap a 445], Narbona venguètcapluòc d'una diocèsi metropolitana (una archidiocèsi) qu'agèt per sufragants dins los primièrs momentsTolosa,Besièrs,Nimes,Lodeva eUsèç[2].
Al començament, la juridiccion de l'arquevesque de Narbona s'espandissiá sus laNarbonesa Primièra e laSeptimania, mas tanben sus laMarcha d'Espanha, ont se mantenguèt fins al sègle XI e XII. Per exemple en 638, l'arquevesque de Narbona, Sylva, presidiguèt lo seisen concili deToleda[2]. Pus precisament, la conquèsta musulmana faguèt pèrdre las diocèsis sufragantas del sud delsPirenèus, mes en 785, [pr'amor de la reconquèsta carolingiana,] la diocèsi deGirona tornèt venir sufraganta de Narbona, en 886 foguèt las deBarcelona e deVic e en 956 la deTarragona. Çaquelà, [la presa d'independéncia de Catalonha] tornèt demingar lo nombre de las diocèsis dependents de la metropòli de Narbona : Tarragona e Vic en 1091, Girona en 1097 e Barcelona en 1154[3].
Pendent la dominacionvisigotica, la metropòli de Narbona se desmembrèt. La diocèsi de Tolosa (que compreniá l'oèst de l'Aude), somesa alsFrancs, venguèt sufraganta deBorges. Après la tombada del reialme visigot, Tolosa tornèt venir sufraganta de Narbona, fins a 1318, data queJoan XXII erigiguèt sa diocèsi en arquevescat, ambePàmias,Montalban,Mirapeis,La Vaur,Rius,Lombèrs eSant Pàpol per diocèsis sufragantas. D'autra part, las diocèsisd'Agde,Magalona,Carcassona eEuna èran estats creats e èran venguts sufragants de Narbona[2].
Dins los tempses modèrnes, la metropòli de Narbona aviá per sufragants las diocèsis d'Agde,Alès,Alet,Besièrs,Carcassona, Euna oPerpinhan, deLodeva, deMontpelhièr, deNimes,Sant Ponç de Tomièiras ediocèsi d'Usèç. Sa primacia s'espandissiá sus las metropòlis d'Ais e deTolosa[2].
La creacion de las diocèsis circonvesinas modifiquèt la diocèsi de Narbona. Primitivament la diocèsi compreniá loPagus Narbonensis, loPagus Minarbensis e loPagus Reddensis, aqueste pres dins son accepcion pus larga, siá loPaís de Saut,Donasan,Capcir,Pèirapertusés eFenolhedés, ambeRasés al sens stricte[2].
Quand lo papaJoan XXII, en 1318, per compensar, al profièit de la metropòli de Narbona, la pèrda dels avescats de Tolosa e de Pàmias, erigiguèt las diocèsis deSant Ponç e d'Alet, la novèla diocèsi de Narbona comprenguèt sonque loNarbonés al sens estricte, lo Bas Rasés o oficialitat deLimós e una partida deMenerbés. Lo Naut Rasés (Fenolhedés, País de Saut, Capcir e Donasan) formèt la diocèsi d'Alet, la màger part de Menerbés foguèt incorporada a la diocèsi de Sant Ponç[2].
Dins sos limits novèls, la diocèsi de Narbona foguèt devesida en sièis archipreirats : l'archipreirat de Narbonés, ambeCabestanh percaplòc, l'archipreirat de Menerbés, ambeAsilha percaplòc, l'archipreirat de Bassa Corbièra, ambeRòcafòrt percaplòc, l'archipreirat de Nauta Corbièra, ambeMontbrun percaplòc, l'archipreirat de Termenés, ambeTèrme percaplòc, l'archipreirat de Rasés, ambeAjac percaplòc. Los archipreirats èran eles-meteisses devesits endestreits (districtes) que lor circonscripcion non correspondiá pas totjorn als archipreirats. Per exemple, la parròquia deLa Redòrta, que dependiá de l'archipreirat de Narbonés, respondiá al destreit d'Asilha, qu'èra de l'archipreirat de Menerbés[2].
Pendent los sègles XIII e XIV, los arquevesques de Narbona bastiguèron 18 castèls sus sas tèrras, dont los deMontelhs (Erau) (arroïnat e inscrit en 2012[4]) et deCabestanh (classat en 1995[5]).
Pr'amor delConcordat de 1801, la residéncia archiepiscopala foguèt suprimida e lo territòri de l'archidiocèsi foguèt despartit entre ladiocèsi de Carcassona, que cobriá alara los departaments d'Aude e delsPirenèus Orientals, e ladiocèsi de Montpelhièr, que cobriá alaraErau eTarn.
Per la bullaPaternae caritatis del 6 d'octobre de1822, l'arquevesque de Tolosa foguèt autorizat a relevar lo títol d'arquevesque de Narbona.
[Abans larevolucion de 1789], la diocèsi compreniá 203 parròquias e 14 annèxas. La lista es per archipreirat e loscaplòcs de destreit son en italicas.
41 parròquias :Narbona (cinc parròquias),Cabestanh,Argelièrs,Argenç,Armissan,Aubian,Bisa,Celeiran,Corçan,Crèissa (identificacion probabla),Cucçac,Ginestars,Grussan,La Redòrta,Malhac,Marmolièiras (nom supausat),Mirapeisset,Montelhs,Niça,Auvelhan,Parasan,Perinhan, ara Fluris,Pòlhas,Posòls,Puègserguièr,Cranta,Robian,Salièrs,Santa Valièira,Sant Marcèl,Sant Nazari,Salèlas,Salas,Savinhac,Trulhars,Ventenac,Vinaçan[2].
15 parròquias :Asilha (doás parròquias),Buadèla o Biadèla,Castanhvièlh,Caunas,Sitor,Olms,Lòura,L'Espinacièra,Pepius,Tròuça,Vilanava dels Canonges,Vilarambèrt[2].
36 parròquias :Montbrun,Bisanet,Botenac,Camplong,Canet,Castèlnau d'Aude,Caumont,Conilhac de las Corbièras,Cruscadas,Escalas,Fabresan,Ferrals,Fontcobèrta,Gasparets (nom probablament deformat),Lesinhan,Luc,Marcorinhan,Montrabeg,Montredond,Moçan,Mos,Nevian,Ornasons,Raissac,Ribauta,Ròcacorba,Sant Laurenç de la Cabrerissa,Sant Martin de Tòca,Sant Pèire dels Camps,Serama,Talairan,Tornissan,Torosèla,Vedilhan,Viladanha,Vilaroja la Panosa[2].
23 parròquias :Ròcafòrt,Albàs,Bajas,Caçcastèl,Castelmaur,Costoja,Dònas,Durban,Fitor,Fontjoncosa,Fraisse,Jonquièras,Lo Lac,La Pauma,Laucata,Montseret,Peiriac de la Sal,Portèl,Sant Andrieu de Ròcalonga,Sijan,Tesan,Trelhas,Vilaseca[2].
35 parròquias :Tèrme,Albièras,Auriac,Boissa,La Cauneta,Cubièra,Cucunhan,Davejan,Darnaculheta,Dulhac,Durfòrt,Fasta,Felinas,Forton,Larièra,Lanet,La Ròca de Fan,Maisons,Maçac,Montgalhard,Montjòi,Motomet,Novèlas,Padèrn,Palairac,Pasiòls o Pasuòls,Quentilhan,Sant Martin dels Poses,Salzan,Solatge,Talteüll,Tuissan,Vinhavièlha,Vilaroja de Termenés,Vingrau[2].
53 parròquias :Limós,Ajac,Alanha,Bèlcastèl,Bèlagarda,Bèlvéser,La Vesòla,Bresilhac,Brugairòlas,Calhau,Calhavèl,Cambiure,Castèlrenc,Cépia,La Corteta,Donasac,Esculhens,Fenolhet,Gajan,Gramàsia,Grefuèlh,Onós,Ladinha d'Aval,Ladinha d'Amont,La Sèrra,Lauraguèl,Lopian,Magria,Marlàs,Malvièrs,Maseròlas,Missegre,Montgalhard (Aude),Montgradalh,Montaut,Paulinha,Puègsalamon,Pèirafita,Piuça,Pomir,Rotièr,Sant Andrieu de Vilaromieu,Sant Just de Forèst o Belengard,Sant Martin de Vilareclam,Sant Policarpi, Salas (localitat despareguda, comuna deLimós),Torrelhas,Valmigièra,Vilardebèla,Le Vilar de Monsenh Ancel,Vilarzèl,Vilalonga,Vilamartin[2].
14 annèxas :Pujòl de Bòsc (Menerbés),Vilanava de las Corbièras,Sant Joan de Barro,Fulhan (Bassa Corbièra),Camps,Rofian,Las Ègas,Maironas,Domnòva (Termenés),Buc,Ferran,Clarmont,Le Maset,Raoux, nom absent del diccionari del'abat Savartés (Rasés)[2].
