Article primièr de la Declaracion dels dreches de l'òme enarabi estandard[1]
المادة ١
يولد جميع الناس أحرارًا متساوين في الكرامة والحقوق. وقد وهبوا عقلاً وضميرًا وعليهم أن يعاملوا بعضهم بعضًا بروح الإخاء
Mapa
Aquel article conten de simbòlsAFI. Sens presa en carga apropriada de l'apercebut, riscatz de veire de punts d'interrogacion, de las casas o d'autres simbòls en plaça de caractèrs Unicode. Per un guida d'introduccion als simbòls AFI, consultatz Ajuda:AFI.
L’arabi (var.arab;[2] autonim: اللغة العربية, Al-ʻlugha Al-ʻarabiyyaAFI: [ʔalʕaraˈbijːah], عَرَبِيّ, ʻarabiyyAFI: [ʕaraˈbijː]) es unalengasemitica qu'es principalament parlada per leisArabis e dins lei país arabis ò arabizats dins lapeninsula Aràbia, enOrient Mejan e dins lo nòrd d'Africa. Se caracteriza per unadiglossia marcada entre l'arabi literau, forma de referéncia de la lenga, e dedialèctes regionaus ben diferenciats. Amb 274 milions de locutors en2022, l'arabi literau es unalenga importanta dau monde modèrne. Leidialèctes arabis son encara pus parlats car totalizavan au mens 360 milions la meteissa annada. De mai, l'arabi esoficiau ò cooficiau dins 26Estats reconeguts per la comunautat internacionala e es una dei sièis lengas oficialas deiNacions Unidas.
Au nivèuistoric, l'existéncia de parlars arabis es atestada tre l'Antiquitat dins lapeninsula Aràbia. La lenga actuala deriva de l'arabi classic, la forma d'arabi eissida dei trabalhs de redaccion de l'Alcoran dins lo corrent dausègle VII. Foguèt l'objècte de desvolopaments importants de part degramaticians fins ausègle XIII. En parallèl, l'expansion militara e l'importànciacomerciala deis Arabis durant loperiòde medievau permetèron la difusion de la lenga enOrient Mejan, dins lobacin mediterranèu e dins lo nòrd d'Africa. Au sègle XIX, un important movement de renaissença, laNahda, emergiguèt a partir d'Egipte per la modernizar e i integrar leis innovacionstecnicas e socialas originàrias d'Euròpa. Aquò menèt a la creacion de l'arabi estandard modèrne qu'es la forma actuala de l'arabi literau.
L'arabi es parlat dins un espacigeografic estendut que compren laPeninsula Aràbia,Mesopotamia,Siria,Palestina,Malta, leilitoraus de lamar Roja fins au sud deSomalia e lo nòrd dau continentafrican entre lamar Mediterranèa eSahèl. Tanben, es utilizat au sen de ladiaspòra aràbia. Au sen d'aquelei regions, es principalament parlat per leisArabis, mai d'autrei pòbles l'an adoptat comalenga mairala ò coma lenga segondària. Es una lenga majora dau monde actuau. Lo nombre de locutors de l'arabi literau èra estimat a 274 milions de locutors en2022[3] e lo nombre totau de locutors d'un dialècte de l'arabi èra estimat a 362 milions[4].
Aqueu destriament entre « l'arabi literau » (ò « arabi literari ») e leidialèctes regionaus de la lenga es una particularitat de l'arabi. D'efiech, la lenga actuala se caracteriza per unadiglossia importanta entre aqueleis aspèctes. L'arabi literau es la lenga de referéncia. Es relativament unifòrme dins tot l'espaci arabofòn e predomina per leis usatges oficiaus ò considerats coma nobles[5]. Lei formas vernacularas de la lenga son mai que mai utilizadas a l'orau. Lor formacion es lo resultat de la mescla entre l'arabi literau e lei substrats locaus. Certanei dialèctes an fòrça divergit e son desenant pas ò pauc intelligibles entre elei[6].
En causa d'aquela oposicion entre lenga literala e dialèctes oraus, fòrça tèxtes considèran que l'arabi literau es unicament una lenga escricha e lei dialèctes regionaus de lengas unicament oralas. Pasmens, aquò es una idèa faussa. Una part importanta deis arabofòns utiliza frequentament l'arabi literau per comunicar oralament mentre que deliteraturas en arabi dialectau existisson en mai d'una region. Lei dialèctes deMagrèb, d'Egipte e deLevant son tanben l'objècte de programas d'ensenhamentescolars[7].
Estatut de l'arabi : lenga oficiala unica (verd), lenga cooficiala majoritària (blau sorn) e lenga cooficiala minoritària (blau clar).
En2023, l'arabi literau èra lalenga oficiala de 26Estats, principalament situat enAfrica dau Nòrd, enOrient Mejan e dins laPeninsula Aràbia e, dempuei1973, es una dei sièis lengas oficialas de l'ONU. Èra tanben lo cas deSomaliland, Estat non reconegut per la comunautat internacionala. Enfin, fau nòtar que lomaltés, lenga cooficiala deMalta, es derivat de l'arabi maugrabin[8]. En causa d'aqueu ròtle, l'arabi literau e plusors dialèctes son lo supòrt d'una produccionculturala escientifica importanta.
Organs de regulacion
Dempuei lo començament dau sègle XX, plusorsacadèmias son estadas creadas per regular e codificar l'arabi literau e seis evolucions. La pus anciana esaquela de Damasc que foguèt fondada en1918 a l'iniciativa dau rèiFaisal. La màger part d'aqueleis institucions son modeladas sus l'Acadèmia Francesa[9]. Un burèu d'estandardizacion foguèt tanben creat per laLiga Aràbia en1997. Aqueleis organismes an capitat de metre en plaça una coordinacion entre elei, mai lo desvolopament daunacionalisme a partir deisans 1950 complica de còps lo trabalh. Lo sentiment d'unitat daupòble arabi es tanben un factor poderós de mantenement de l'unitatlingüistica.
L'existéncia de parlars arabis es atestada dins plusors regions de laPeninsula Aràbia tre l'Antiquitat. Pasmens, lei traças datant d'aqueu periòde son raras e limitadas. Lo vestigi pus important es probablament l'inscripcion de Namara que data de328 apC[10][11]. De tèxtes pus vièlhs datant dausègle I apC son estats descubèrts dins laPeninsula Aràbia, mai es rarament possible de destriar entre l'arabi ancian e de lengas pròchas qu'èran parladas dins la region. Per exemple, lei tèxtes trobats sus lo site saudian deQaryat al-Faw, de còps presentats coma d'exemples de tèxtes arabis dausègle I apC, son en realitat escrichs dins unalenga semitica centrala qu'aviá pas adoptat certaneis innovacions de l'arabi[12].
Durant lo periòde preislamic, de formas transdialectalas semblèron d'emergir dins l'espaci arabi a partir dausègle II apC. Lei reiaumes pus septentrionaus, situats lòng dei rotas marchandas entre l'Empèri Roman e l'Empèri Sassanida, aguèron una influéncia dins aqueu fenomèn car sei besonhsadministratius èran propicis a una estructuracion de lalenga. Pasmens, de regions pus alunchadas, comaHetjaz foguèron egalament tocadas. Au sègle VI apC, unakoinè literària es tanben atestada enNejd.
Entre totei lei formas transdialectalas aparegudas durant l'Antiquitat e lo començament de l'Edat Mejana, la pus importanta es aquela d'Hetjaz car es a l'origina de l'arabi classic. D'efiech, après la mòrt deMaomet, se pausèt la question de la preservacion de l'Alcoran. Dins un premier temps, lo tèxte èra memorizat de còr. Mai la màger part dei gardians d'aqueu saber èran tanben combatents dins leis armadas aràbias. Ansin, la multiplicacion dei pèrdas e l'aparicion de diferéncias entre lei diferentei versions venguèron lèu problematicas. Lo califaUmar (634-644) decidèt donc de fixar lo messatge deMaomet per escrich. Òr, coma dins l'islam, l'Alcoran es considerat coma la paraula divina, sa transcripcion requeriá unsistèma d'escritura estable e pauc susceptible d'engendrar d'errors. La codificacion de l'arabi classic (ò arabi coranic) respondèt a aqueu problema.Abu al-Aswad al-Duali (vèrs603-689) foguèt una dei figuras majoras d'aqueu trabalh, mai son òbra foguèt completada durant lei sègles seguents perAl-Khalil ibn Ahmad al-Farahidi (718-786),Al-Akhfash al-Akbar (†793) eAl-Jahiz (776-868).
Durant leisègles VII eVIII, l'expansion aràbia dins lobacin mediterranèu e enOrient Mejan favorizèt la difusion de l'arabi classic en defòra de laPeninsula Aràbia. La penetracion de la lenga dins aquelei regions progressèt pauc a cha pauc amb son arabizacion e sonislamizacion. Pasmens, coma aquelei transformacions foguèron pas totjorn encoratjadas per lei podersmusulmans[13], foguèron fòrça lentas e s'acabèron a la fin de l'Edat Mejana. En certanei regions, demorèron parcialas, çò qu'explica la subrevida dauberbèr enMagrèb e l'aparicion rapida de dialèctes multiples. Après l'acabament dei conquistas aràbias, locomèrci foguèt un autre vector de l'expansion de l'arabi, especialament enAfrica dau Nòrd.
LaNahda e l'emergéncia de l'arabi estandard modèrne
Au començament dau sègle XIX, aqueuconservatisme èra vist coma un simbòl dau declin e dau retard arabi sus leisEuropèus[16]. La descomposicion de l'Empèri Otoman favorizèt tanben la reemergéncia de reiaumes arabis poderós, especialament enEgipte ambMehemet Ali. Ansin, se formèt de movements de renaissençapolitica,tecnica eculturala. L'ensemble es dichNahda e se debanèt en doas fasas principalas. La premiera foguèt iniciada perMehemet Ali e songovèrn. Es marcat per la volontat de crear unEstat modèrne inspirat per lo modèl europèu. D'emissaris foguèron mandats enEuròpa, latraduccion d'obratges foguèt encoratjada e l'estampariá foguèt favorizada per permetre la difusion dei sabers[17]. Lo segond periòde foguèt pus politic e veguèt l'importacion deis idèas politicas europèas enOrient Mejan.
L'esfòrç de traduccion de laNahda pausèt pauc a cha pauc la question de l'adapcion dei tèrmes tecnics e politics recents. Ansin, plusors intellectuaus arabis trobèron de solucions per leis integrar dins la lenga. Entre lei pus importants, se pòu citarButrus al-Bustani (1819-1883),Francis Marrash (vèrs1835-1875),Jurji Zaydan (1861-1914) eKhalil Gibran (1883-1931)[18][19][20]. Aquò menèt a la creacion d'unvocabulari modèrne en utilizant de principis d'arabizacion deisemprunts lingüistics en se basant sus de règlas d'analogia. Lo movement permetèt tanben d'afranquir l'arabi daureligiós[21]. Menèt a la definicion de l'arabi estandard modèrne que remplacèt l'arabi classic coma forma de referéncia dins lo monde modèrne.
L'arabi es escrich amb unalfabet de basa que compòrta 28 letras. L'arabi s'escriu de la drecha vèrs la senèstra e nòta principalament leiconsonantas. Leivocalas pòdon aparéisser sota la forma de diacritics en certanei tèxtes didactics (Alcoran,diccionaris, libres d'aprendissatge...). En causa d'aquela caracteristica, unmot escrich en arabi pòu aver mai d'una lectura segon la preséncia ò l'abséncia de certaneis elementsortografics (vocalas, redoblament deconsonantas...). Ansin, l'arabi s'aparenta a l'estenografia : per comprendre un tèxte en arabi, es necessari d'èsser capable de lo legir corrèctament, mai es tanben necessari de lo comprendre corrèctament per lo legir. Aquò es un trach comun a la màger part deilengas semiticas.
L'alfabet arabi actuau es eissit de l'alfabet fenician. Se desvolopèt a partir dausègle IV apC e la redaccion de l'Alcoran permetèt de l'estructurar. Lei letras an generalament una forma quand es isolada dins lafrasa e una autra forma quand es integrada dins unmot. Pasmens, en certanei cas, una letra pòu aver tres formas diferentas per precisar una posicion iniciala, intermediària ò finala dins un mot. Lei letras èran tanben associadas a una valor numerica, çò que permetiá de nòtar lei chifras. Lo desvolopament dei « chifras aràbias » a partir dau sègle VII permetèt pauc a cha pauc d'abandonar aquel usatge.
La morfologia de l'arabi fonciona sus lo crosament de racinas, generalament constituïdas de tresconsonantas, amb un nombre de formas determinadas per produrre tota la gamma dauvocabulari. Aqueu sistèma es completat per un ensemble reduch desufixs. Aquela matriça de formas e de racinas es utilizada per exprimir lei concèptes ancians datant dau periòde de l'arabi classic e per tradurre lei nocionssocialas òtecnicas recentas. Per exemple, lo tèrme arabi que designa unordinator es eissit de la racina H/s/b (calcular). Latraduccion de l'adjectiu « interactiu » crosa la seisena forma (aguent lo sens d'agir ensemble) amb la racinaf/ع/l (faire).
En generau, lei racinas son triconsonanticas, mai i a tanben de racinas de doas letras (sovent liadas a de mots elementaris comasang òmaire) e de quatre letras (sovent eissidas d'emprunts ò demots imitant lo son ò lo movement de lanatura). Lei racinas triconsonanticas son dichas « fòrtas » ò « sanas » quand totei sei consonantas son realas. En revènge, son dichas « decifientas » ò « malautas » quand una dei consonantas es una hamza ['] ò unasemivocala ò quand lei doas darrierei consonantas son identificas. Per obtenir un mot complèt, fau aplicar « d'esquèmas » ai consonantas de la racina. Aqueleis esquèmas son compausats d'una seguida devocalas e, sovent, d'autreiconsonantas que vènon se plaçar avans, après e entre lei consonantas de la racina per formar lei diferentei formas dei flexions verbalas e nominalas. Aqueleis esquèmas son a l'origina de grops que permèton de transformar de racinas envèrbe, enadjectiu, ennom d'objècte, en nom d'agent, en nom de luòc, etc. L'arabi actuau còmpta un centenau d'esquèmas e quauquei miliers de racinas. Aqueu sistèma es completat per d'affixs nominaus, adjectivaus e verbaus que permèton de declinar lei noms e d'exprimir lei cas gramaticaus dei vèrbes.
Dins la frasa, l'apondon deis esquèmas e la caractèr flexionau de l'arabi pòdon complicar l'identificacion rapida dei radicaus sensa aver un bòn mestritge de lagramatica. Pasmens, fòrçadiccionaris prepausan un classament fondat sus lei racinas. Per i trobar unmot, es donc necessari de determinar lei consonantas que forman sa racina. Per resòuvre aqueu problema, dediccionaris puramentalfabetics son apareguts. An pereu l'avantatge de permetre l'integracion pus aisada de mots estrangiers que son pas eissits d'una racina.
Enfin, fau nòtar que l'arabi tèn dos tipes defrasas. La premiera es la « frasa nominala » qu'es formada d'un subjècte e d'un atribut portaire d'informacion. Exprimís generalament una constatacion ò una definicion. Lovèrbe i es sosentendut e l'atribut s'acòrda en genre e en nombre quand lo subjècte es au singular, au duau ò quand es un plurau regardant d'èssers umans. En revènge, l'atribut pèrd la marca dau femenin quand es un plurau d'animaus, de causas inanimadas ò quand regarda un nom d'unitat ò un nom collectiu.
Vocabulari
Lovocabulari arabi es generalament d'origina aràbia. D'efiech, l'arabi dispausa d'un ensemble de règlas que li permet de crear unaterminologia aràbia quand es necessari d'integrar unmot estrangier dins la lenga. Au mens quatre règlas son aplicadas per crear aqueu lexic :
la particularizacion que consistís a chausir un mot dau vocabulari generau e a l'utilizar dins un sens tecnic pus reduch.
l'emprunt intèrne que consistís a seleccionar un tèrme utilizat dins un autre domeni amb un sens mai ò mens pròche au mot cercat.
lo transferiment semantic que consistís a donar un sens novèu a un mot dau vocabulari generau, generalament en utilizant un sens figurat.
laparafrasa, la definicion ò l'explicacion. Aquò mena a d'expressions lòngas que son sovent pauc a cha pauc abreujadas per l'usatge.
Pasmens, aqueu sistèma empacha pas l'intrada dirècta de mots estrangiers sota la forma d'emprunts. Per exemple, es lo cas defûnîm (« fonèma ») ò demûrfîm (« morfèma »). De mai, lo vocabulari de basa de l'arabi modèrne es largament eissit de l'arabi classic que teniá un nombre important de mots eissits d'autreilengas semiticas (aramèu,gueez, etc.), delengas iranianas (persan,part, etc.) e daugrèc[23][24].
↑La descripcion d'aquelei variacions es complèxa. Lei pus simplas son basadas sus lei diferéncias de prononciacion de certanei letras. Pasmens, i a tanben de cas pus complicats. Per exemple, leijornalistas de la cadena televizada Al Jazeera dèvon mesclar de prononiacions eissidas de plusors regions diferentas.
↑Aquela fragmentacion es similara a aquela daulatin après laconquista romana. Ansin, uei, l'escart entre l'arabi dialectau deMarròc e l'arabi dialectau d'Iemèn es comparable a l'escart entre l'occitan e l'espanhòu.
↑Per exemple, Michel Quitout,Parlons l'arabe dialectal marocain, L'Harmattan, 2003.
↑(fr) Rachad Hamzaoui,L’Académie Arabe de Damas et le problème de la modernisation de la langue arabe, Leiden, Brill, 1965.
↑(en) Irfan Shahîd,Byzantium and the Arabs in the Fourth Century, Dumbarton Oaks, 2006, p. 31.
↑(en) Kees Versteegh e C. H. M. Versteegh,The Arabic Language, Columbia University Press, 1997, p. 31.
↑(en) Ahmad Al-Jallad, « Al-Jallad. 2014. On the genetic background of the Rbbl bn Hfʿm grave inscription at Qaryat al-Fāw »,BSOAS, vol. 77, n° 3, genier de 2014, pp. 445-465.
↑En particular, lei conversions foguèron lòngtemps frenadas per de rasons fiscalas car lei musulmans pagavan pas d'impòsts dirèctes.
↑(en) « Ibn Maḍâ' and the refutation of the grammarians »,Landmarks in linguistic thought III, Abingdon, Taylor & Francis, pp. 140–152, 1997.
↑(en) Ramzi Baalbaki,The Arabic Lexicographical Tradition: From the 2nd/8th to the 12th/18th Century, Brill, 2014.
↑(fr) Florian Louis,Incertain Orient : le Moyen-Orient de 1876 à 1980, París, Presses Universitaires de France, 2016.
↑(en) Matti Moosa,The Origins of Modern Arabic Fiction, Lynne Rienner Publishers, 1997.
↑(fr) Anne-Laure Dupont,Ğurğī Zaydān (1861-1914), Ecrivain réformiste et témoin de la Renaissance arabe, Damasc, Institut Français du Proche-Orient, 2006.
↑(en) Shmuel Moreh,Modern Arabic Poetry 1800-1970 : the Development of its Forms and Themes under the Influence of Western Literature, Brill, 1976,
↑(fr) Edward Said, « Faut-il préférer le classique au dialectal ? La langue arabe, la Rolls et la Volkswagen »,Le Monde diplomatique, aost de 2004.
↑La Wikipèdia en occitan seguís normalament aqueu sistèma.
↑(fr) Roger Dachez,Histoire de la Médecine de l'Antiquité au XXe siècle, Tallandier, 2008, p. 251.
↑(fr) Alfred-Louis de Prémare,Foundations of Islam, Seuil, L'Univers Historique, 2002.
%2c_Flag_of_Syria_(1980%25E2%2580%25932024).svg)
