Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme
Article 1
All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.
Sa formacion comencèt au sègle VI apC ambé l'invasion de l'archipèla britanic per plusors tribüs germanicas pendent lei Grandeis Invasions. Durant l'Edat Mejana, l'anglés vielh foguèt fòrça influenciat per lonoroèc, per lonormand e per lofrancés. Parlat inicialament per lei classas popularas, comencèt de venir la lenga de l'elèit d'Anglatèrra a partir dau sègle XV. Aprofichant l'expansioncolonialabritanica, se difusèt sus totei leicontinents e formèt d'ensems lingüistics importants en fòra de l'archipèla britanic, aisEstats Units, enCanadà e enAustràlia.
Lo vièlh anglés èra devesit entre quatre grops dedialèctes que correspondián ai parlars deMercia[4], deNorthumbria[5], deKent e dei principats saxons occidentaus. Après divèrsei conflictes, especialament còntra leis invasionsvikingas, loReiaume de Wessex s'impausèt coma la principala poissança, durant lo rèine d'Alfred lo Grand (871-899), e losaxon occidentau venguèt la basa de l'estandardescrich. Pasmens, lei diferents dialèctes subrevisquèron lòngtemps a l'orau, benlèu fins au sègle XIII.
En parallèl d'aquela evolucion, l'anglosaxon adoptèt l'alfabet latin en plaça d'unalfabet runic[6]. Aqueu fenomèn aguèt luòc dins lo corrent dau sègle VI e sembla relativament rapid. D'efiech, leis inscripcions runicas son raras e fòrça ancianas. Dins aquò, en despiech d'aqueu cambiament, lo vièlh anglés èra relativament alunchat de l'anglés dau sègle XXI. Sagramatica èra pròcha de l'alemand actuau e i aviá un sistèma de declinasons per lei noms ò un sistèma de conjugason pus complèx. L'òrdre deimots èra pereu fòrça liure.
Lo tèrme « anglés mejan » designa divèrsei formas de la lenga anglesa, parladas entre lo sègle VIII e lo sègle XVI. Durant aqueu periòde, l'anglés conoguèt mai d'una evolucion importanta en causa de contactes ambé de populacionsvikingas efrancesas (subretotnormandas). L'apòrt dei Nordics aguèt principalament entre lei sègles VIII e IX quand leiVikings conquistèron la mitat d'Anglatèrra e i fondèron un ensems territòriau dichDanelaw. Aqueleis envaïsseires parlavan lonoroèc e influencièron lei dialèctes anglosaxons pus septentrionaus. Aquò entraïnèt la difusion au sen de l'anglosaxon de trachs nordics coma leipronoms començant per th- (they, them, their) que remplacèron seis equivalents anglosaxons (hie, him, hera).
L'invasion normanda aguèt un autre efiech major regardant l'evolucion de l'anglés car permetèt la simplificacion de sagramatica. D'efiech, l'anglosaxon e lonoroèc demorèron d'aqueu temps lalenga dei classas popularas. Òr, aqueleilengas èran morfologicament pròchas. Lo besonh d'una comunicacion aisada entraïnèt donc l'abandon progressiu deis estructuras gramaticalas divergentas. En particular, i aguèt una disparicion dau destriament entrenominatiu eacusatiu. L'instrumentau dispareguèt tanben e l'utilizacion daugenitiu foguèt limitada a la descripcion de la possession. De mai, plusors formas irregularas foguèron suprimidas. En contrapartida de la disparicion dei declinasons, l'òrdre deimots venguèt mens liure.
L'anglés premodèrne designa l'anglés parlat entre1500 e1700. Sei caracteristicas principalas son l'evolucion dei vocalas lòngas de l'anglés mejan, que cambièron de prononciacion, e un esfòrç important d'estandardizacion.
L'evolucion de la prononciacion dei vocalas lòngas, dichgrand cambiament vocalic, comencèt tre lo sègle XIV e durèt fins a la fin dau sègle XVI. Enanglés mejan, lei vocalas lòngas avián la meteissa prononciacion que son equivalent dau baslatin, lei vocalas « puras ». En plaça, en anglés premodèrne, aquelei vocalas lòngas venguèron dediftongs ò veguèron son autor aumentar. Per exemple, lo /aː/ evolucionèt pauc a pauc vèrs [eɪ] (coma dinsmake) ò lo /eː/ venguèt [iː] (coma dinsmice). Aquelei transformacions explican lei diferéncias actualas de prononciacion entre leivocalas anglesas e lei meteissei letras dins d'autreilengas.
Durant aqueu periòde, lo prestigi de l'anglés aumentèt fòrtament e, ambé lo declin de l'usatge de l'anglonormand e daufrancés a la Cort, la lenga foguèt tornarmai parlada per leis elèits. Aquò permetèt l'emergéncia d'un estandard novèu que se desvolopèt a partir de divèrsei fònts :
una origina administrativa, centrada sus lei dialèctes deLondres e deis East Midlands, utilizada tre leis ans 1430 per lacancelariá deWestminster. En1476, aquela nòrma foguèt adoptada perWilliam Caxton, qu'introduguèt l'estampariá enAnglatèrra, çò que ne favorizèt la difusion[8].
una origina religiosa ambé divèrsei traduccions de laBíblia ordonadas per leis autoritats, especialament aquela demandada per lo rèiJaume Stuart (1604-1625).
L'anglés modèrne apareguèt dins lo corrent dau sègle XVIII. A respèct de la forma premodèrna de la lenga, l'usatge de l'auxiliardo se generalizèt, aqueu dei cas se limitèt a solament quauqueipronoms (she,he,her'...) e l'òrdre SVO foguèt adoptat. Regardant la conjugason, lei formas progressivas en-ing foguèron a l'origina de construccions novèlas e la demenicion dau nombre devèrbes irregulars contunièt de demenir.
Percentatges de locutors primaris de l'anglés.Percentatges de locutors de l'anglés au sen dei diferents país.
L'anglés fa partida dei lengas pus difusadas dins lo mond amb, en2006, 400 milions de locutors primaris e 1,1 miliards de locutors segondaris[9][10]. Pasmens, aqueleis estimacions varian fòrça segon lo biais d'estimar lo nivèu requist per èsser considerat coma locutor.
Pasmens, l'anglés eslenga oficiala dins plusors autrei país ont es mestrejat solament per una pichona partida de la populacion. Dins aqueu cas, pòu tanben tenir lo ròtle delenga veïculara, de lenga d'ensenhament ò de lenga marchanda. Es sovent lo cas de territòris que faguèron partida de l'Empèri Britanic sensa conóisser un poblamenteuropèu important e que gardèron una partida de seis institucions pròprias[17]. D'exemples caracteristics sonÍndia eNigèria[18].
Enfin, en causa de l'influéncia internacionala actuala deisEstats Units dins lei domenisscientifics eeconomics, l'anglés es parlat per la màger part deis elèits mondiaus. En mai d'un país, comaFrança, son ensenhament es vengut obligatòri e certanei populacions, coma aquelei dei regionsescandinavas, an desenant l'anglés coma lenga segonda de la vida vidanta.
En causa de la difusion mondiala, l'anglés es una lenga que presenta un gròs nombre dedialèctes. Segon seis originas e seis influéncias, es possible de lei classar dins cinc ensems principaus que son lei dialèctes deisIllas Britanicas, dialèctes d'America dau Nòrd, lei dialèctes d'Oceania, l'ensems dei dialèctescaribs,africans e sud-asiatics e lei dialèctesfilipins.
LeisIllas Britanicas presentan de variacions basadas sus la region e sus la classa sociala dau locutaire. Lo pus prestigiós es lo dialècte dichReceived prononciation (RP) qu'es utilizat per l'elèit dau sud-èst d'Anglatèrra e, normalament, per lei mèdias nacionaus coma laBBC[19]. Dins aquò, son usatge vertadier es limitat a 3% de la populacion.
Per lo rèsta, i a quatre dialèctes principaus enAnglatèrra (nòrd, centrau, sud-oèst e sud-èst), dos enIrlanda (anglés d'Ulster e anglés irlandés), un auPaís de Galas e un enEscòcia. Totei an mai d'un sosdialècte. Lei parlars pus septentrionaus presentan de trachs eissits daunoroèc (per lei dialèctes nòrd, escocés e d'Ulster) e dauscòts (enEscòcia e enUlster). AuPaís de Galas, lei parlars utilizan plusorsmots cèltas coma « cwm » en plaça de « coombe » (« vau » enoccitan). Enfin, lei dialèctes irlandés an gardat de formas gramaticalas disparegudas dins leis autrei dialèctes e presentan plusors variacions de prononciacions.
A respèct de l'archipèla britanic, l'America dau Nòrd presenta una certana omogeneïtat dialectala. D'efiech, lei transicions entre dialèctes son continuas, lei diferéncias relativament feblas e lei trachs principaus identics. Lo parlar nòrd-american estandard es dich « General American » (GA). Un aspèct major dei dialèctesamericaas es la prononciacion dau son /r/ qu'es generalament realizada, au contrari dei dialèctes britanics que l'an abandonada. L'anglés american, especialament aisEstats Units, a tanben un ensems demots que li son pròpri. Certanei son passats dins l'anglés internacionau coma « O.K. », « human resources » ò « blizzard ».
D'un biais generau, es possible de destriar sièis ensems dialectaus enAmerica dau Nòrd que son lei cinc parlars estatsunidencs principaus (nòrd, interior, sud e oèst), l'anglés african vernacular (parlat per lei populacions d'origina africana) e l'anglés canadenc. Lei pus marcats son lo dialècte estatsunidenc meridionau, l'anglés african vernacular e l'anglés canadenc. A respèct dau GA, presentan sustot de diferéncias dins la prononciacion deivocalas.
Oceania foguètcolonizada per leiBritanics a partir de1788. Inicialament, i mandèron de presoniers, de foncionaris e de militars. Pasmens, pauc a pauc, i aguèt tanben un movement d'imigracion, especialament après la descubèrta de jaciments demetaus preciós dins lo corrent dau sègle XIX. Ansin, lei dos dialèctes anglés principaus de la region, aquelei d'Austràlia e deNòva Zelanda, son relativament pròches e son demorats similars a l'anglés sud-african – egalament un anglés d'origina coloniala – e a l'anglés dau sud-èst d'Anglatèrra (pròche dau GA). Son marcats per un contrast marcat entre vocalas lòngas e cortas. Au nivèugramaticau, l'anglés australian imita l'anglés estatsunidenc en conjugant lei subjèctes pluraus collectius a la tresena persona dau singular.
Lei dialèctes caribs, africans e sud-asiatics de l'anglés fòrman ges d'ensems omogenèu. Lei dialèctes estandardssud-african eindian son basats sus lagramatica dau RPbritanic. Pasmens, lo premier a tendància de prononciar certanei sons sensa aspiracion (/p, t, t͡ʃ, k/) e lei r son sovent prononciats [ɾ] en plaça dau r fricatiu present dins lo RP. Lo segond presenta de diferéncias dins la prononciacion dei consonantas /t/, /d/, /θ/ e /ð/. De còps, lei locutors de l'anglés indian utilizan de prononciacions que marcan la preséncia d'un h mut (per exemple, dins « ghost »).
Dins leis autrei regions anglofònas africanas e sud-asiaticas e dins leiCaribas, l'anglés tèn generalament un estandard locau, basat sus lo RP, qu'es concurrenciat per un creòl, generalament parlat per la màger part deis abitants. Lo cas pus caracteristic esJamaica onte la populacion utiliza tant l'anglés jamaïcan que lo creòl jamaïcan. L'usatge d'aquelei parlars despend dau contèxte : lo creòl es sovent adoptat per la vida vidanta e l'anglés locau per leis eveniments pus formaus.
AiFilipinas, lo dialècte principau es l'anglés filipin qu'es basat sus l'anglésestatsunidenc generau en causa de lacolonizacion de l'archipèla perWashington. En causa d'aquela influéncia, totei lei /r/ son prononciats e l'accent dei Filipins educats presenta de similaritats amb aqueu deCalifòrnia. Pasmens, l'anglés filipin presenta de diferéncias importantas de prononciacion de plusors autrei sons. Son liadas ai lengas mairalas (tagalòg,cebuano...) deis abitants dau país. Regardant lagramatica, l'anglés filipin seguís aquela de l'anglés estatsunidenc mai a adoptat de manieras pròprias de notar lei datas e leis enumeracions.
De mai, dempuei la segonda mitat dau sègle, l'anglés s'es impausat coma la lenga principala deisciéncias e deitecnicas. Ansin, uei, totei lei publicacions pus prestigiosas, comaNature, son anglofònas e la quasi totalitat deis articles scientifics importants son traduchs en anglés. Dins lo camp tecnic, l'usatge de l'anglés es preponderant dins la quasi totalitat dei domenis novèus coma l'informatica ò l'aviacion[20].
Enfin, la lenga a una influénciaculturala majora, especialament dins locinèma, en causa de l'importància culturala deisEstats Units d'America dins lo mond actuau. Aquò contribuís fòrtament a la difusion de la lenga, generalament dins sa forma nòrd-americana.
L'anglés utiliza l'alfabetlatin de 26letras. Utiliza de còps dediacritics per escriure demots d'origina estrangiera, especialament per leis emprunts daufrancés (fiancé,à la carte,soupçon...).
L'anglés destria pas lo genre de sei substantius franc d'aqueu deis individús, dei país e deinaviris (considerats coma femenins) e, dins certanei cas, deisanimaus. Lo plurau es generalament marcat per l'apondon d'un -s a la fin daumot. Dins certanei cas, aquò entraïna una transformacion limitada de la fin dau substantiu coma, per exemple,process que vènprocesses,church que vènchurches òstory que vènstories. I a tanben quauqueis excepcions, sustot de tèrmes eissits daulatin, qu'an un plurau pròpri comafungus que vènfungi.
Se, dins lo corrent de son evolucion, l'anglés a abandonat la quasi totalitat de son sistèma de cas, n'a gardat una traça per marcar la possession. D'efiech, logenitiu es totjorn utilizat dins aqueu cas. Se fòrma ambé l'apondon de l'ensems « 's » ò d'unapostròf après l'objècte tengut. Per exemple,the cat's ball (« la bala dau cat ») òJames' ball (« la bala de James »).
La conjugason anglesa se caracteriza per un nombre limitat de formasverbalas que son usatge despend principalament de l'aspèct de l'accion. Conoís tres personas ausingular e auplurau, cinc mòdes (indicatiu,participi,infinitiu,condicionau esubjonctiu) e doas votz (activa e passiva). Logenre es portat per lopronom ò per lo contèxte. Es jamai marcat dins la forma verbala.
L'anglés utiliza diferenteis auxiliars comabe (èsser),have (aver),do,shall/will (marca d'una accion futura),should/would (marca dau conditionau)... etc. Son mestritge precís deis auxiliars es important que permèton d'exprimir tota la subtilitat de la conjugason anglesa. En aparéncia, la conjugason anglesa es relativament simpla car leivèrbes regulars i an solament quatre formas. Pasmens, i a plusorsvèrbes irregulars, especialament au sen dau vocabulari de la vida vidanta.
L'anglés a ges d'institucion que recensa oficialament lo lexic e i a ansin ges de lista complèta dau vocabulari anglés. L'ensems dei diccionaris pus importants, coma l’Oxford English Dictionary (600 000 intradas) ò loWebster's Third New International (450 000 intrada), permet d'agantar un totau d'au mens 750 000mots mai de tèrmes novèus son creats cada jorn, especialament dins lo domeniscientific[21]. Aquò constituís lo lexic pus important entre leilenga actualas.
Aquela basa lexicala fòrça larga a tres originas principalas que son lalenga d'oïl (28,3%), lolatin (28,2%) e l'ensemsanglosaxon/noroèc (25%). La premiera es liada ais apòrts entraïnats per la conquistanormanda d'Anglatèrra. La segonda regarda subretot demotsscientifics etecnics d'aparicion recenta. Enfin, la tresena representa lei parlars ancians deis envaïsseiresgermanics evikings.
En fòra d'aquelei basas majoras, se tròban doas fònts menoras que logrèc (5,3%) e lei mots derivats denoms pròpris (3,3%). Aperaquí 4% dau lexic a una originaetimologica desconeguda ò pas clara e 1% es format d'emprunts divèrs.
↑Combley, Roz (2011). Cambridge Business English Dictionary. Cambridge University Press, p. 943.ISBN 9780521122504.
↑A partir de406, l'Empèri Roman d'Occident foguèt envaït per plusors pòbles barbars germans e, per faciar aquela crisi, retirèt totei sei fòrças deis Illas Britanicas en410.
↑Lobritonic èra la lenga dei populacions urbanas durant lo periòde roman, dau sègle I au sègle V apC. A partir dau sègle VI, comencèt d'evolucionar per formar leilengas cèltas actualas e dispareguèt probable dins lo corrent dau sègle VII.
↑LoReiaume de Mercia, fondat au començament dau sègle VI, ocupava lo centre de l'Anglatèrra actuala. Agantèt son apogèu durant lo sègle VIII mai declinèt après labatalha d'Ellendun perduda en825 còntraWessex. Dispareguèt finalament en919.
↑LoReiaume de Northumbria foguèt fondat au començament dau sègle VII dins lo nòrd de l'Anglatèrra actuala. Foguèt ocupat per deVikings dins lo corrent dau sègle IX e dispareguèt en951.
↑H. Gneuss,"Chapter 2: The Old English Language", inThe Cambridge companion to Old English literature (Second ed.), Cambridge University Press, p. 29.
↑L'anglonormand es lo dialècte dau vièlh normand parlat par l'aristocracia de la Cort d'Anglatèrra.
↑T. Nevalainen e I. Tieken-Boon,"Chapter 5: Standardization", inA History of the English language, Cambridge University Press, 2006, pp. 274-279.
↑David Crystal,« English worldwide », dins David Denison e Richard M. A Hog,History of the English language, Cambridge University Press, 2006, pp. 420–439.
↑En 2016, en fòra daumandarin e de l'espanhòu, i a ges de lenga qu'aviá mai de locutors.
↑The World Factbook, article « United States », consultat lo 7 de mai de2018,[1]
↑The World Factbook, article « Canada », consultat lo 7 de mai de2018,[2]
↑The World Factbook, article « Australia », consultat lo 7 de mai de2018,[3]
↑The World Factbook, article « New Zealand », consultat lo 7 de mai de2018,[4]
↑The World Factbook, article « South Africa », consultat lo 7 de mai de2018,[5].
↑Dins lei fachs, dins aquelei país, la lenga pus parlada es sovent uncreòl de l'anglés.
.svg%26amp%3blang%3doc)
.png)
.jpg)
