L'istòria d'Angòla es mau coneguda avans l'arribada deiPortugués en1482 en causa de la manca de documentsescrichs. Segon lei descubèrtas realizadas per leipaleontològs, laPreïstòria i veguèt l'aparicion deculturas liticas que foguèron a l'origina deipòbles khoisan installats dins la region durant l'Antiquitat. Dins lo corrent dau millenari I ap. JC, deBantos comencèron de migrar dins la region. Sa penetracion foguèt fòrça progressiva e prenguèt l'aspèct de migracions successivas : d'un biais regular, leis abitants d'unvilatge lo quitavan per ne bastir un novèu pus luench. Mai organizats e tecnologicament pus avançats, lei Bantos dominèron lentament la region e assimilèron la màger part dei pòbles khoisan dins de circonstàncias desconegudas.
A la fin dau sègle XV, lo rèiportuguésJoan II lo Perfèct (1481-1495) mandèt una expedicion per establir de relacions ambé loReiaume de Ndongo e per i trobar de minas — inexistentas — d'argent. Situat ausud deKongò, onte lei Portugués èran ja ben presents, aquelestat èra dirigit per un sobeiran dichngola que son títol foguèt a l'origina daumòt « Angòla ». Après aver ocupat l'illa de Loanda, lei Portugués s'installèron en1575 sus locontinent onte fondèron un fòrt a l'origina de la vila deLuanda. Puei, conquistèron la region entre leiriusBengo eCuanza.
Lo comèrci negrier venguèt pauc a pauc l'activitat principala dei comptadors portugués. Per aquò, obtenguèron l'ajuda d'aventurierseuropèus ò mestís (leipombeiros) que menèron d'incursions còntraNdongo. Dins lo corrent deis annadas 1620, la rèinaNzinga (1626-1663[1]) concluguèt una aliança ambé leisOlandés per expulsar lei Portugués daucontinent. En1641, ajudèt leis Olandés de conquistarLuanda e infligiguèt una desfacha ai Portugués tres ans pus tard aNgoleme. Pasmens, mau capitèt d'empachar lo retorn dei Portugués e dei negriers. En revènge, son accion permetèt ai reiaumes locaus de mantenir sonindependéncia.
Bacin de Congò e nòrd d'Angòla a la fin dau sègle XVIII.
Se lei reiaumes deNdongo e deMatamba dirigits perNzinga blocavan la progression portuguesa vèrs l'èst, leis estats situats lòng deCuanza resistiguèron mens. Après la fondacion deBenguela (1617), lei Portugués poguèron ansin formar un pichon territòri centrat sus lei tres vilas deLuanda, deBenguela e deMassangano. Ansin, a partir de la fin dau sègle XVII, la tracha negriera conoguèt un desvolopament important dins la region.
Afeblit per de conflictes intèrnes,Ndongo poguèt plus s'opausar ai trafegs d'esclaus. Despoplat per leis atacas deis esclavagistas, perdiguèt son independéncia en1671. Puei, leis expedicions negrieras s'estendèron a tot lo país. Agantèron rapidament l'Empèri Lunda que venguèt la premiera poissança de la mitat nòrd de l'Angòla actuau gràcias a la tracha e a seis exportacions d'evòri, decoire e desau.
Dins lo corrent dau sègle XIX, Angòla conoguèt de mutacions economicas importantas que destabilizèron l'equilibri de la region. D'efèct, après l'aplant dau comèrci negrier, l'evòri venguèt lo còr dau comèrci regionau avans d'èsser remplaçat per locauchó durant leis annadas 1870. En causa de sa manca de mejans militars,Portugau deguèt laissar d'aventuriers crear de rets comerciaus privats per esplechar lei regions interioras. Se preocupant pas de la subrevida dei societatsafricanas, aqueleis aventuriers foguèron a l'origina d'un descadenament de violéncias liat a la caça deiselefants e la creacion de plantacions privadas. En particular, entraïnèron una resurgéncia de la tracha d'esclaus per provesir la man d'òbra necessàrias ai plantacions.
Aqueleis evolucions entraïnèron l'afondrament deis estats negriers ancians (Kasange,Matamba...). En revènge, renforcèron lo ròtle deis estats interiors que participavan au comèrci d'evòri e au transpòrt dei marchandisas. Lei beneficiaris principaus dau periòde foguèron leisOvimbundu, pòble marchand de la region de Benguela, e leiChokwe, pòblecaçaire d'elefants dau nòrd-èst. Lei premiers capitèron de formar d'importants rets comerciaus (fins a la vau deZambèzi) e demorèron un actor major de la vida economica de l'Africa Australa fins aisannadas 1890. Lei segonds venguèron d'especialistas de lacaça d'elefants e capitèron d'obtenir un nombre important d'armas de fuòc modèrnas. Ansin, dins lo corrent deis annadas 1860, impausèron son primat aiLunda.
Lei rets marchands angolés deguèron pasmens faciar una concurréncia viva a partir deis annadas 1870 quand de marchandsswahilis comencèron de s'installar dins la region. Originaris de l'èst d'Africa (e generalament liats auSultanat de Zanzibar), desvolopèron de rets comerciaus importants au sen dei pòbles pauc organizats. Aquò agravèt lo declin economic dei reiaumes organizats de la region comaKazembe que foguèt durament desfach per lei tropas deMsiri, rèi marchand deKatanga, en1869.
A partir deis annadas 1850, leis autoritatsportuguesas comencèron la somission dei regions interioras d'Angòla ambé l'objectiu de realizar la joncion entre Angòla eMoçambic. Pasmens, en causa de la manca de mejans, lo projècte avancèt gaire fins ais annadas 1870 e l'acceleracion dau partiment coloniau dau continentafrican. Leis operacions de pacificacion foguèron donc lòngas e durèron fins ais annadas 1920. Lei principalas regardèron la somission deisOvimbundu (1890-1904) e deiLunda (1894-1926). En mai d'aquò, Kongò se revoutèt en1913-1915. Consequéncia d'aquela progression malaisada, la joncion ambéMoçambic poguèt pas èsser realizada e lei Portugués deguèron reconóisser la presénciabritanica enRodèsia en1890.
L'imigracion portuguesa e l'esplecha de la colonia
En despiech dei progrès militars, Angòla interessava pauc la populacion portuguesa e lo nombre de Blancs i èra fòrça limitada au començament dau sègle XX (9 000 personas en1900). L'arribada au poder deSalazar transformèt la situacion : Angòla venguèt una colonia de poblament que son esplecha deviá provesir d'importantei ressorsas naturalas (diamants,cafè...) a sametropòli. LeisAfricans foguèron somes a un estatut d'indigenat inspirat dauservatgemedievau e venguèron una resèrva de man d'òbra fòrçada. Aquela politica assegurèt lo desvolopament economic de lacolonia e lo nombre de colons agantava 172 000 en1960.
LaGuèrra d'Independéncia d'Angòla comencèt en febrier de1961. Pasmens, lei tres movements menacèron gaire l'armada portuguesa car mau capitèron de formar un frònt unit. Ansin, au començament deis annadas 1970, la temptativa dauMPLA se secutar lei soudats portugués gràcias a d'unitats mobilas equipadas demortiers foguèt aisament arrestada e [[Agostinho Neto[Neto]] deguèt s'enfugir en Congò. Dins aquò, après laRevolucion dei Garòfles que reversèt la dictatura portuguesa en1974,Lisbona negocièt la fin de la guèrra. En genier de1975, un acòrd foguèt ansin conclut que fixava l'independéncia angolesa au mes de novembre de1975. Aqueu tractat entraïnèt la partença de la màger part dei colons.
En julhet de1975, loMPLA, sostengut perPortugau, expulsèt loFNLA e l'UNITA deLuanda e proclamèt la formacion de laRepublica Populara d'Angòla.Agostinho Neto ne venguèt president e una lònga guèrra civila comencèt. Opausèt loMPLA sostengut per un còrs expedicionaricuban e per lo blòtsovietic a l'UNITA e a divèrsei guerilhas anticomunistas sostengudas per leisEstats Units e per l'Africa dau Sud. En mai d'aquò, lo país deguèt faciar una situacion economica e administrativa malaisada car la partença dei colons lo privèt de la quasi totalitat de sei quadres.
Après l'eliminacion dauFNLA en1978, la guèrra opausèt principalament lo govèrn dauMPLA e l'UNITA. Après lamòrt deNeto en1979, remplaçat perJosé Eduardo dos Santos, lo conflicte se generalizèt dins l'encastre dei guèrras multiplas que menavan lo regime sud-african d'apartheid per eliminar seis adversaris enAfrica Australa. Ansin, Angòla sostenguèt laOrganizacion dei Pòbles dau Sud-Oèst African (SWAPO) que luchava per son independéncia còntraPretoria. De son caire, l'Africa dau Sud engatjèt sei tropas dins lo sud d'Angòla. Aquò permetèt a l'UNITA de dispausar d'una basa solida dins lei regions sud e de prendre lo contraròtle dei minas dediamants dau nòrd-èst qu'alimentèron son esfòrç de guèrra.
En1987-1988, de combats fòrça violents opausèron lei dos camps dins lo sud-èst dau país, especialament a l'entorn deCuito Cuanavale. Indecís, entraïnèron de negociacions que preveguèron l'independéncia deNamibia e lo retirament dei tropas estrangieras d'Angòla. Puei, en1991, un segond acòrd permetèt de conclure una alta-au-fuòc entre loMPLA e l'UNITA.
Leis acòrds de 1991 instaurèron lo multipartisme e l'UNITA acceptèt d'intrar dins lo jòc politic angolés. Pasmens, durant l'eleccion presidenciala de setembre de1992, l'UNITA accusèt lo MPLA de fraudas. Après una crisi politica de dos mes,Dos Santos ordonèt d'atacar lei militants de l'UNITA deLuanda, çò qu'entraïnèt una represa de la guèrra civila.
Gràcias au sostèn deZaire, l'UNITA aguèt inicialament l'avantatge e ocupèt 70% dau país en1993. Pasmens, lo govèrn deLuanda, sostengut per la comunautat internacionala, capitèt de tornar conquistar divèrsei territòris a partir de1994. En1995, leiNacions Unidas assaièron d'impausar de negociacions entre lei dos camps e mandèron una fòrça internacionala (laMONUA) per arrestar lei combats. Dins aquò, de1996 a1997, totei lei temptativas de formar un govèrn d'union nacionala mau capitèron eSavimbi reprenguèt la guèrra en1999. Dins aquò, aviá perdut la màger part de sei sostèns e foguèt finalament tuat en febrier de2002. L'UNITA arrestèt alora lei combats e se transformèt enpartit politic classic.
De1975 a2002, aperaquí 500 000 combatents èran estats tuats. Lei pèrdas civilas son desconegudas mai estimadas a plusors centenaus de miliers de personas au minimom. Enfin, la guèrra aviá causat lo desplaçament de 4,3 milions d'abitants (dins un país de 14 milions d'abitants en2002).
Dempuei2003, Angòla es totjorn dirigit perJosé Eduardo dos Santos e per loMPLA que ganhèron leis eleccions de2008 e de2012. L'UNITA, maugrat la denonciacion de fraudas, acceptèt cada còp de participar au jòc politic e reprenguèt pas la guèrra. Ansin, franc dau territòri deCabinda ont una guerilha contunia de combatre per l'independéncia, lapatz demòra en Angòla. Aquò a permes de començar la reconstruccion qu'es menada gràcias a l'esplecha dei ressorsas naturalas angolesas (petròli principalament) e ai ajudas de la comunautat internacionala. Pasmens, l'aumentacion de la corrupcion e deis inegalitats menaçan aqueu procès.
↑Lo començament de son rèine es malaisat de fixar carNzinga aguèt una influéncia fòrça importanta sus la politica dau reiaume tre la fin deis annadas 1610 e n'assegurèt laregéncia oficialament la regéncia entre1624 e1626.
1parcialament african 2país insular 3non membre de l'Union Africana4pas reconegut per l'ensemble de la comunitat internacionala mas membre de l'Union Africana
.svg)
