Africa es uncontinent que representa 6% de la superficia terrèstra e 20,3% dei tèrras continentalas amb una superficia de 30 415 873 km². Si situa au sud d'Euròpa e au sud-oèst d'Asia e es enviroutada per laMar Mediterranèa au nòrd, laMar Roja au nòrd-èst, l'Ocean Atlantic a l'oèst e l'Ocean Indian a l'èst. En 2013, sa populacion èra de 1,110 miliards d'abitants, ço que representava mai de 15% de la populacion mondiala. Es compausat de 54 estats internacionalament reconeguts.
Aperaquí sèt regions principalas compausan lo continent african. Aqueu nombre es de còps contestat segon lei definicions utilizadas ò lei consideracions politicas. Pasmens, aquela division es la pus frequenta e sei principalei regions son :
l'Africa dau Nòrd gropa la region deMagrèb e de l'Atlàs.
la region de Sodan (inicialament«Bled es Souden» enarabi,«País dei Negres» enlenga nòstra) qu'es la region situada au sud daudesèrt deSahara. La region deSahèl ne'n fa partida. Aquela region es diferenta de l'estat deSodan.
Lei relèus pus frequents sus lo continent african son lei plans d'altitud e leimontanhas. Lo sud e l'èst d'Africa son ansin dominats per de plans que l'altitud mejana es egala a 1 000 m e es rarament inferiora a 600 m. Dins certanei regions, en particular dins lo sud dau continent, la transicion entre aqueu plan e l'ocean es fòrça rapida e forma de còps de bauç d'una autor superiora a 1 000 m. Dins la partida orientala dau continent, aqueu plan fa partida de la region dau Rift African qu'es una dorsala continentala que va d'Eritrèa aMoçambic. Sa region centrala, dicharegion dei Grands Lacs, es ocupada per una tièra de lacs d'una talha importanta. Lei principaus son lolac Victòria, lolac Malawi, loLac Tanganyika, lolac Kivu, lolac Albèrt e lolac Aidoard. Au nòrd d'aquelei lacs, la region etiopiana dau plan d'altitud african presenta l'altitud mejana pus auta dau continent ambé de zònas rarament en dessota de 1 500 m. Existisse tanben de lacs permanents dins aquela region dau plan mai son pus pichons que lei Grands Lacs centraus. La region dau Rift es caracterizada per unvolcanisme actiu generalament detipe efusiu.
Existisse divèrsei regions demontanhas. Lei pus importantas son generalament d'origina volcanica mai d'excepcions existisson coma l'Atlàs. La cima pus auta dau continent es lo montKilimanjaro (5 892 m) qu'es un volcan amorçat. Franc dei montanhas de l'Atlàs e daumont Cameron, lei montanhas d'una altitud superioras a 4 000 m si situan lòng dau Rift, en particular a l'entorn dei Grands Lacs e sus lo plan etiopian. Pasmens, entre lei massís montanhós african, si fau tanben nòtar l'existéncia de montanhas de 3 000 m d'altitud en Sud-Africa e dins lo Sahara. De mai, la region dau Golf de Guinèa a unei regions montanhosas que l'altitud maximala varia entre 1 800 e 2 400 m.
Lei plans africans son situats lòng dau litorau, dins lo desèrt de Sahara e dins certanei bacins idrografics, magerament au nòrd e a l'oèst dau continent. L'idrografia africana es dominada per quatre fluvis majors que sonNil,Nigèr,Còngo,Zambèzi e per l'influéncia de Sahara que limitèt la preséncia de rius importants (levat Nil) dins la màger part dau nòrd dau continent. Lo bacin de Nil s'estend sus lo nòrd-èst dau continent e va d'Egipte a una partida de la region dei Grands Lacs e dau plan etiopian. La longor totala de Nil es estimada entre 6 400 e 6 700 km e es donc lo fluvi pus lòng ambAmazonas. Lo bacin de Nigèr si situa dins l'oèst de Sodan. Constituisse un plan agricòla fòrça important dins la region dau Golf de Guinèa. Lo bacin deCòngo si situa en Africa Centrala dins una region eqütoriala a l'oèst dei Grands Lacs. Ansin, es fòrça similar a l'Amazonas e son debit es lo segond pus important mesurat per lei rius terrèstres. Enfin, lo bacin deZambèzi si situa au sud-oèst dau continent. L'i format un plan litorau dins la region de Moçambic.
En fòra d'aquelei bacins majors, existisse tanben dos bacins de remarca a l'entorn daulac Chad, situat au sud deSahara, e dins la region daudèlta de l'Okavango, situat au centre dau plan d'altitud sud. Aquelei bacins son de bacins interiors que son pas liats a l'ocean (ò fòrça pauc per l'Okavango).
Clima african segon la classificacion de Koppen.Temperatura mejana sus locontinent african.Precipitacions mejanas sus lo continent african.
Loclima sus locontinent african es magerament determinat per tres factors principaus que son la temperatura mejana, lo nivèu mejan dei precipitacions e lo regime dei vents. Coma Africa si situa quasi totalament dins la zòna intertropicala, lei variacions de temperatura son generalament limitadas, compres netre lei sasons pus caudas e pus frejas. Se pòu donc destriar unei faissas caracterizadas per sa temperatura :
la faissa dau desèrt de Sahara presenta lei temperaturas pus importantas, generalament superiora a 25°C.
la faissa eqüatoriala presenta de temperaturas autas, entre 22 e 27°C, que son pasmens sovent inferioras ai temperaturas enregistradas dins loSahara.
una faissa situada au sud de la region eqüatoriala onte la temperatura si situa generalament entre 18 e 25°C sus lo mitat sud dau plan continentau d'altitud.
doas faissas situadas ai ponchas nòrd e sud amb una temperatura mejana inferiora a 22°C.
Lei variacions de precipitacions entre lei regions son fòrça importantas e representan lo factor climatic principau bòrd que la temperatura evoluciona pauc dins lo corrent de l'annada. Doas regions (Sahara e Kalahari) si caracterizan per la quasi abséncia de precipitacions e son donc deserticas. Dins la region tropicala, lei precipitacions son pus importantas lòng dau litorau de l'Ocean Atlantic e lo maximom es enregistrat dins la region daumont Cameron ambé 9 991 mm. La ò lei sasons umidas varian segon l'endrech. Lòng de l'eqüator, i a sovent doas sasons umidas e doas sasons secas. Se pòu tanben trobar una sason fòrça umida. Pasmens, dins la màger part de la zòna, lei precipitacions son concentradas dins lo corrent de l'estiu qu'es la sason umida.
Enfin, leivents an una importància gròssa dins lei regions deserticas ò vesinas e dins lei regions lòng de l'Ocean Indian. Dins lei premierei, de vents d'ivèrn son la fònt d'un desplaçament important de poussa dempuei lo desèrt. Aquela poussa pòu viatjar en direccion de regions fòrça alunchadas coma va mòstra l'exemple deSiròc que va dauSahara fins au sud d'Euròpa. Sus lei costats sud-èst e èst, lei vents son a l'origina dau fenomèn de mosson e de l'arribada deciclons tropicaus.
L'environa naturala africana presenta d'evolucions similaras ai variacions climaticas. Se pòu donc definir una tièra de faissas que s'estendon d'èst en oèst e presentan un tipe definit d'environa :
lei regions situadas lòng de l'eqüator presentan subretot una vegetacion importanta de tipeselva pluviala.
lei regions tropicalas presentan una vegetacion de savana compausada de plantas bassas e d'aubres dispersats.
lei regions subtropicalas presentan una vegetacion bassa de tipeestèpa. En causa de la preséncia dei desèrts de Sahara e de Kalahari, son tanben sovent de regions secas.
lei regions deserticas an ges de vegetacions franc dei zònas d'oasi e lòng deNil que son aiga a per consequéncia de formar unoasi gigant dins la region orientala de Sahara.
lei faissas au nòrd e au sud dau continent an una vegetacion de tipe mediterranèu.
Enfin, la vegetacion dei regions de montanhas evoluciona segon la localizacion de la montanha. Dins lei regions deserticas, l'i a ges de vegetacions. En revènge, dins leis autreis endrechs, se pòu rescòntrar de vegetacions que van evolucionar ambé l'altitud per formar de zònas vegetalas especifas e diferentas de l'environa dau plan a la basa de la montanha.
Vegetacion de tipe mediterranèa dins la region de l'Atlàs marroquin
La demografia african es un element major de son desvolopament actuau en causa de son aumentacion rapida. De 230 milions d'abitants en 1950 (9,1% de la populacion mondiala), lo continent agantèt 1,110 miliards en 2013 (15,2% de la populacion mondiala) e podriá aver 4 miliards d'abitants a la fin dau sègle XXI (38% de la populacion mondiala supausada). Aquela creissença es sostenguda per un taus de feconditat fòrça importanta que demenisse d'un biais lent. Èra egau a 5,1 en 2004 e a 4,7 en 2012. En revènge, l'esperança de vida es fòrça febla ambé solament 57 ans. La consequéncia d'aquelei fenomèns es donc la formacion d'una populacion africa qu'es fòrça jova amb un temps median egau a 20 ans.
En causa d'aqueleis evolucions, la densitat de populacion a donc fòrça aumentat dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX evolucionant de 8 ab/km² en 1950 a 34 en 2010. Pasmens, aquela valor demorèt encara relativament febla en comparason d'aquela de l'Union Europèa (113 ab/km²). Es tanben inferiora, mai d'un biais mens important, a la densitat mejana mondiala (47 ab/ km²). Sa reparticion es fòrça inegala e lei densitats pus importantas son situadas lòng dei litoraus de Magrèb d'Agadir a Tunis, lòng de la Vau de Nil de la Mediterranèa a Assoan, sus lo plan etiopian, en Africa de l'Oèst au sud d'una linha Dakar-Bamako-Ouagadougou-Abuja e lòng dau litorau de l'Africa Australa entre Lo Cap e Maputo.
Aquela aumentacion de populacion renforcèt tanben l'urbanisme e la talha dei vilas africanas. Per exemple, en 1960, solament doas vilas (Lo Cairo eJohannesburg) passan un milion d'abitant còntra 57 en 2009. Lei cinc vilas pus importantas en 2010 èran Kinshasa (13,9 milions d'abitants), Lo Cairo (12,5), Lagos (10,8), Khartoum (5,2) e Luanda (4,8). Lei país pus poblat en 2013 èranNigèria (177 milions d'abitants),Etiopia (86,5),Egipte (84,6),Republica Democratica de Còngo (74,6) eSud-Africa (53,0).
Familhas principalas dei lengas africanas.Representacion dei lengas oficialas sus lo continent african.
Lo nombre de lengas africanas es estimat entre 2 100 e 3 000. Son gropadas entre sièis familhas principalas que son :
leilengas afroasiaticas que son parladas per 300 milions de personas dins lo nòrd dau continent, dins la Bana Africana e dins certaneis endrechs de Sahel. D'exemples d'aquelei lengas son l'arabi ò loberbèr.
leilengas indoeuropèas que son pas originàrias d'Africa mai foguèron importadas per la colonizacion. Venguts lengas dau poder e de l'administracion, aquelei lengas, en particular l'anglés (130 milions de locutors) e lofrancés (115 milions de locutors), an gardat un ròtle important dins la màger part deis estats africans coma lenga oficiala, lenga administrativa, lenga d'ensenhament,lenga veïculara, lenga deis afaires comerciaus... etc. Comença tanben de si formar de grops d'Africans natius que la lenga maternala es una lenga europèa. Per exemple, tres milions d'abitants de laRepublica Democratica de Còngo an lofrancés coma premiera lenga.
Existisse tres zònas principalas de reparticion dei religions sus lo continent. Cada zòna es dominada per l'islam au nòrd, lo cristianisme au sud ò per de religions animistas originàrias d'Africa dins certanei regions centralas. Pasmens, l'islam e lo cristianisme son generalament influenciats per de rites locaus e forman donc de sincretismes mai ò mens«africanizats».
Locristianisme apareguèt en Africa au sègle I durant lei regions mediterranèas de l'Empèri Roman. S'estendèt en fòra de l'Empèri a partir dau sègle IV en direccion de l'Africa de l'Èst, especialament sus lei territòris dau Sodan e de l'Etiopia modèrnes. Après una pausa lònga, l'expansion dau cristianisme tornèt començat au sègle XV gràcias ai premiereis installacions e missions de colons europèus. Dins certanei cas coma lo reiuame de Kongo, la conversion foguèt volontària e pacifica. Pasmens, dins la màger part, lei tropas militaras e lei missionaris europèus avancèron d'un biais simultanèu. A la fin dau sègle XIX, la colonizacion quasi totala d'Africa entraïnèt donc l'aparicion dau cristianisme dins totei lei regions dau continent. Si l'islam resistèt au nòrd, lei regions e orientalas son a l'ora d'ara magerament cristianas. Dins aquò, en causa de l'origina diferenta dei poissanças imperialas europèas, divèrsei menas de cristianisme existisson en Africa e lo catolicisme es la religion de solament 22% de la populacion còntra 36% en favor dau protestantisme e 4% per leis autrei glèisas.
L'islam apareguèt en Africa au sègle VII gràcias ai marchands arabis que venguèron dins lo nòrd dau continent après sa conquista militara. Coma lo cristanisme, sa difusion foguèt militara ò volontària. En particular, l'influéncia dei marchands musulmans dau Sahara foguèt fòrça importanta per difusar l'islam dins leis estats africans situats au sud dau desèrt a partir dau sègle VIII. Aquela difusion resistèt a la dominacion coloniala deis Europèus cristians e, a l'ora d'ara, l'islam (subretot sunita) es la religion de 30% de la populacion.
Lei religions tradicionalas africanas foguèron generalament absorbidas au sen dau cristianisme e de l'islam per formar de sincretismes dominats per lei doas religions monoteïstas. La repression per leis autoritats musulmanas ò cristianas de practicas e de rites religiós considerats coma de la mascariá ò dau paganisme agravèt aquela disparicion. Pasmens, certanei regions resistèron a aquelei tendàncias e an totjorn a l'ora d'ara una religion originària dau continent. Aquelei regions son magerament situadas en Africa Centrala e lòng dau Golf de Guinèa. Representan 9% de la populacion.
D'estats organizats apareguèron en Africa tre l'Antiquitat Auta dins la valada deNil[1], en Africa dau Nòrd e dins la region dei montanhasetiopianas.Egipte capitèt de resistir a mai d'una invasion (Pòbles de la Mar,Assirians...) mai lo país foguèt finalament conquistat en -332 per lei Grècs d'Alexandre lo Grand. L'i fondèron ladinastia ptolemaïca que demorèt independenta fins a la conquista romana en -30. En Africa dau Nòrd, l'estat pus important de la region foguèt aqueu deCartage fondat vèrs la fin dau sègle IX avC per de Fenicians[2]. Dominèt laMar Mediterranèa Occidentala fins aiguèrras punicas còntraRoma que si finiguèron per laconquista romana de la vila e sa destruccion en -146. Ansin, l'Empèri Roman s'estendèt lòng dei ribas mediterranèas d'Africa fins a son afondrament. Dins lei regions bizantinas, aquela possession demorèt fins a la conquista aràbia au sègle VII. Lei preséncias romanas e bizantinas aguèron per consequéncia importanta de permetre l'expansion de lareligioncrestiana dins lei vilas ausègle II puei dins lei zònas ruralas ai sègles III-IV.
En fòra de l'Egipte antica, d'autreisestats si desvolopèron dins la valada deNil sus lo territòri dauSodan contemporanèu. Ansin, divèrseis estats si succediguèron en Nubia que lo pus famós es lo reiaume deMeroe. Enfin, enEtiopia, lei plans d'altitud permetèron la formacion d'uneis estats a partir de la fin dau milleni II avC. Formèron de principats pichons fins a l'unificacion de la màger part de la region per lo reiaume d'Axom a partir dausègle I. Ausègle IV, lo comèrci dins laMar Roja l'i permetèt l'introduccion daucristianisme.
Gravadura preïstorica de Hoggar
Piramidas de Giza bastidas per la civilizacion de l'Egpite antica vèrs lo sègle XXVI avC
Piramidas bastidas per lo reiaume de Meroe entre lei sègles VIII e IV avC
Pèças de moneda grègas dau sègle II mostrant lo Far d'Alexàndria
Temple bastit per la civilizacion de l'Egpite antica ais sègles III-II avC
Vestigi d'un temple bastit per la civilizacion punica de Cartage au sègle II avC
Mausolèu de Mauretània (supausat vèrs 100 avC)
Arc de triomf roman aLeptis Magna bastit au sègle II
L'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident a partir de 406 entraïnèt la disparicion de la dominacion romana sus lei ribas dau nòrd-oèst d'Africa. En plaça, si formèt de principats berbèrs e lo reiaume dei Vandals que sa capitala èraCartage[3]. En 533-534, lei Bizantins ataquèron aqueu reiaume e va conquistèron permetent de restablir la dominacion romana dins la region[4]. Pasmens, lei províncias africanas de l'Empèri Bizantin venguèron la buta deis invasions aràbias a partir de la fin deis annadas 630. Leis envaïsseires progressèron lòng dei ribasmediterranèas per ocupar lo litorau fins a l'Ocean Atlantic a la fin dausègle VII. LeiBizantins perdèron lo contraròtle de la region. Lei tribús berbèras s'islamizèron mai refusèron l'autoritat aràbia e si revoutèron regularament. Pasmens, ai sègles VII-VIII, leicalifas omeias pueiabbassidas èran pron poderós per reprimir d'insureccions ò s'assegurar de la fidelitat dei caps locaus.
Dins la valada mejana deNil, tresestats (Nobatia,Makuria eAlodia[5]) succediguèron au reiaume de Meroe disparegut per de rasons mau conegudas ai sègles III-IV[6]. Locrestianisme l'i arribèt ausègle VI dempuei l'Empèri Bizantin[7] e , a la fin dau sègle VII, Makuria e Nobatia fusionèron per formar loreiaume de Nubia[8]. EnEtiopia, loreiaume d'Axom perdèt sei posicions comercialas dins laMar Roja après una desfacha còntra leis Arabis. Leis ambicions etiopianas si dirigèron alora vèrs lo sud onte lo reiaume s'estendèt pauc a pauc.
Enfin, si formèt lei premiereis estats de l'Africa Occidentala ambé l'aparicion de Ghana vèrs 700 e aquela de Takrur vèrs 800 entre lei riusNigèr e Senegal. Aquela formacion foguèt probablament favorizada per l'aumentacion dau comèrci, fòrça vièlh, a travèrs loSahara Occidentau e per l'existéncia de societats localas desvolopadas mestrejant l'utilizacion de fèrre dempuei lo sègle IV avC[9][10].
Monastèri crestian dau reiaume d'Axom bastit au sègle VI
Ribat de Monastir, pichona fortalesa bastida per leis Abassidas a la fin dau sègle VIII
Mosqueta abbassida de Kairouan bastit au sègle IX
Universitat Al Azhar bastida a la fin dau sègle X
Pintura crestiana dau reiaume de Makuria realizada au sègle X ò XI
Carta politica d'Africa vèrs la mitat dau sègle XIV.
L'unitat dau mondemusulman resistèt solament quauquei generacions ai distàncias importantas dau Califat e ais ambicions dedinastias localas. A la fin dausègle IX, sa division èra ja avançada après la fondacion d'unei dinastias independentas dins la region deMagrèb. Puei, ausègle X, lei Fatimidas prenguèron lo poder enEgipte e ausègle XI, leis Almoravides ataquèron Ghana e conquistèron una partida dau nòrd-oèst d'Africa. Totjorn au sègle XI, una tribú aràbia nomada, lei Beni Hilal, s'installèron dins lo Magrèb Orientau e l'i fondèron unei principats.
Durant aqueu periòde, l'islam, d'ara endavant ben implantat lòng dei regionsmediterranèas, aprofichèt lo desvolopament dei cambis comerciaus entre lo nòrd e lo centre d'Africa per s'estendre vèrs lo sud. En particular, lei rèis dau Reiaume de Kanem, estat centrat sus lolac Chad, adoptèron l'islam au sègle XI. De mai, si desvolopèt tanben de cambis comerciaus lòng dei ribas d'Africa Orientala a l'iniciativa de marchands musulmans que fondèron de vilas marchandas maritimas coma Sofala ò Zanzibar.
Au començament dau sègle XII, si formèt a partir de tribús berbèras lo movement religiós deis Almohades que capitèt d'eliminar leis Almoravides e conquistèt tanben lei regions musulmanas de laPeninsula Iberica. Pasmens, aquel empèri èra fragil e lei desfachas militaras còntra leicrestians entraïnèron sa dislocacion e son remplaçament per lei dinastias marinida, zianida e hafsida au sègle XIII. En Egipte, lei Fatimidas en declin foguèron plaçats sota la proteccion de la dinastia zenguida e rapidament eliminats. A la mòrt deNur al-Din, a region passèt sota lo contraròtle deSaladin e de la dinastia aiobida.
Durant aqueu periòde, lo centre d'Africa foguèt dominat per l'Empèri de Mali, format ausègle XIII, que dominava la region gràcias a son contraròtle sus lei cambis comerciaus ambé lo nòrd daucontinent. Pasmens, aquel empèri èra pas l'unic estat de la region car loReiaume de Kanem contunièt son existéncia a l'entorn daulac Chad. De mai, apareguèron lei ciutats-estats haoussas entre loriu Nigèr e lo lac Chad. Au sud, leicivilizacions yoruba e igbo-ukwu fondèron d'estats poderós que son totjorn mau coneguts.
EnAfrica Orientala, la disparicion daureiaume d'Axom au sègle XI entraïnèt l'emergéncia d'Etiopia que foguèt unificada de 1130 a 1270 per la dinastia dei Zagüe. Estat crestian,Etiopia foguèt en lucha ambé leis estats musulmans de la region coma lo reiaume d'Adel. Enfin, lo comèrci maritim lòng de la costat orientala renforcèt la poissança dei vilas marchandas de la region e favorizèt la formacion de reiaumes interiors importants coma aqueu de Grand Zimbabwe fondat gràcias ai revenguts dau comèrci d'aur.
Mosqueta bastida au sègle X per lei Fatimidas
Tor Hassan bastida au sègle XII per leis Almohades
Esculptura de bronze de la civilizacion d'Ife realizada au sègle XII
Glèisa etiopiana de Lalibela bastida au sègle XIII
Vestigis de la vila e Grand Zimbabwe
Carta dau sègle XIV representan lo sobeiran de l'Empèri de Mali
Leis estats africans pus poderós dau periòde medievau conoguèron de crisis importantas a partir de la fin dausègle XV. Dins la partida occidentala dau continent, l'Empèri Malian declinèt e, a partir de 1493, l'Empèri Songai venguèt la poissança dominanta de la region. Lei jaciments d'aur e lo comèrci dins lo desèrt de Sahara demorèron la fònt de sa prosperitat. Menaçat d'invasion vèrs1395, loreiaume de Kanem conoguèt tanben un periòde d'agitacion e de declin. Una partida de sonaristocràcia creèt loreiaume de Borno a l'oèst daulac Chad. Capitèt de conquistar laregion de Kanem ausègle XVI entraïnant la fondacion daureiaume de Kanem Borno. Enfin, entre loriu Nigèr e l'Ocean Atlantic, divèrseis estats apareguèron ò si renforcèron a l'entorn dei vilas d'Oyo, d'Ife e de Benin.
EnEgipte, loSultanat Mameloc declinèt tanben ausègle XV e foguèt finalament destruchs per l'Empèri Otoman en1517. Leis armadas otomanas conquistèron e annexèronEgipte. Au sud d'aquela region, la vau mejana deNil foguèt ocupada per loReiaume Funj fondat en 1504 que remplacèt loreiaume d'Alodia disparegut dins de circonstàncias mau conegudas vèrs la fin dausègle XV. Ladinastia au poder venguètmusulmana en 1523 e l'estat s'islamizèt e s'arabizèt pauc a pauc. Enfin, dins la mitat sud dau continent, l'estat dau Grand Zimbabwe foguèt remplaçat per aqueu de Mutapa durant la premiera mitat dau sègle XV.
En fòra d'aqueleis evolucions intèrnas, acomencèt tanben lei premiereis installacions europèas au nòrd dau continent, dins logolf de Guinèa e lòng dei costats orientalas. LeisEspanhòus si limitèron a d'invasions de pòrts deMagrèb comaOran. En revènge, leiPortugués conquistèron ò creèron de pòrts e de fòrts lòng de la rota maritima vèrs lo continentasiatic.
Capitala de l'estat african crestianizat de Kongo
Fòrt coloniau d'Elmina
Manuscrits malians de la fin de l'Edat Mejana
Mosqueta maliana Djingareyber bastida au sègle XIV
Leisestats africans de la fin de l’Edat Mejana conoguèron de transformacions importantas au començament dau periòde modèrn en causa dau declin d’estats ancians, de l’extension deis invasionseuropèus e de l’expansion dau comèrci d’esclaus a l’iniciativa dei marchands europèus.
La region deMagrèb foguèt la fònt de cambiaments importants dins lo nòrd e l’èst dau continent. D’efèct, au sègle XVI, s’impausèt auMarròc unadinastia novèla, aquela dei Saadians, que foguèt remplaçada au sègle XVII per la dinastia actuala deis Alaoitas. Totjorn au sègle XVI, una expedicion millitara organizada per Marròc entraïnèt la disparicion de l’Empèri Songai en 1591. Leis autrei regions dau nòrd d’Africa foguèron ocupadas per l’Empèri Otoman e organizada segon tres regéncias basadas aArgièr,Tunis eTripòl.
Lo centre d’Africa, en particular lei ciutats haossas e loreiaume de Borno, aprofichèt la disparicion de l’Empèri Songai per renfòrçar son influéncia sus lo comèrci ambé leiregions mediterranèas. Si formèron tanben dos estats novèus : Oaddaï e Darfor.
Dins lo sud daucontinent, la situacion èra variada. Lei reiaumes pròches l’ocean intrèron en declin e foguèron somes a l’influéncia dei Portugués coma lo reiaume de Congo e mai d’una ciutat marchanda lòng de la costat indiana. Pasmens, a l’interior dau continent, apareguèron divèrsei reiaumes dins la region dei Grands Lacs e tanben lòng dau riu Còngo.
Portugal èra lo país pus actiu per conquistar de territòris e fondar de fòrts per establir de liames comerciaus ambé d’estats africans ò en direccion d’Asia. Vèrs 1700, ocupavan de vilas en Marròc, dins loGolf de Guinèa e lòng de la costat orientala dau continent (Sofala, Moçambic, Kilwa, Zanzibar, Mombasa). Pasmens, perdèron Zanzibar e Mombasa vèrs la fin dau sègle au profiech dausultanat d’Oman. En fòra deiPortugués, leisOlandés, leiFrancés e leisAnglés participèron a la conquista e a la fondacion de vilas lòng dei costats. En particular, lei Francés s’installèron auSenegal e leisOlandés enAfrica dau Sud ont foguèt fondada la colonia dauCap.
L’arribada deisEuropèus sus lo continent african entraïnèt un desvolopament fòrça important dau comèrci d’esclaus negres a partir de la segonda mitat dausègle XV. Aquela mena d’esclavatgisme èra ja conegut sus lo continent african dempuei l’introduccion daucrestianisme mai demorèt limitada dins lo corrent de l’existéncia de l’Empèri Roman. Conoguèt un premier vam après l’introduccion de l’islam dins lo nòrd d’Africa ai sègles VIII-IX. D’estats, coma loCalifat Fatimida, formèron d’unitats militaras d’elèit formada solament de soudats esclaus negres. Dins aquò, lei besonhs europèus de man d’òbra dins leicoloniasamericanas modifiquèron prefondament aquelei cambis en causa de l’importància novèla dau nombre d’esclaus necessaris. Ansin, aquò entraïnèt una division economica novèla au sen dau continent entre estats au contact dei marchands europèus per li vendre de presoniers coma esclaus e estats interiors que venguèron la buta d’expedicions militaras per capturer d’esclaus supplementaris per avitalhar lei mercats de la costat. Aquò entraïnèt tanben lo declin d’estats opausats au comèrci negrier coma loreiaume de Còngo. Lo comèrci europèu dins l’Ocean Atlantic èra lo comèrci pus important (au mens 12 milions d’esclaus) mai d’itineraris en direccion d’estats arabis d’Orient Mejan (2 milions ?) ò en direccion de territòrisasiatics dominats per d’Europèus (0,5 milions d’esclaus) existèron egalament.
Illa de Gorée, plaça majora dau comèrci d'esclaus africans
Plan d'un naviri negrièr
Vestigis d'un castèu defensiu d'un estat maritim somalian ai sègles XIV-XVII
Quatre zònas principalas conoguèron d’evolucions importantas dins lo corrent dau sègle XVIII. Premier, l’Empèri Otoman declinèt pauc a pauc e lei tres regéncias d’Argier, de Tunis e de Tripòl venguèron independentas en causa de l’alunchament ambé lo govèrn centrau.
Entre lei riusNigèr eSenegal e lo Golf de Guinèa, una tièra d’estats novèus si formèron. Lei principaus foguèron lei reiaumes Kaarta, Segou, Ashanti e Mossi. Lo reiaume d’Oyo, principat pus ancian de la region, comencèt de declinar e foguèt pas capable de defugir l’aparicion daureiaume de Dahomey sus sa frontiera orientala. Totei leis estats novèus d’aqueu periòde adoptèron pas l’islam comareligion oficiala entraïnant de tensions importantas dins certaneis endrechs entre musulmans e non musulmans.
Au sud-èst deSahara, lei reiaumes dau sègle XVI contunièron d’existir e la poissança dauSultanat de Darfor agantèt son apogèu. En revènge, après una revòuta de l’aristocràcia,Etiopia conoguèt un afebliment important de l’autoritat centrala au profiech de la noblesa locala. Enfin, lo sud èra d’ara endavant prefondament transformat per lo comèrci d’esclaus. Aquò permetèt l’emergéncia d’estats novèus coma Lozi ò Butua en relacion ambé leiPortugués.
Après lei guèrras revolucionàrias, leisEuropèus comencèron d’enebir lo comèrci negrier e s’interessèron d’ara endavant a la conquista decolonias en Africa. En parallèl, l’aumentacion dau comèrci e dau nivèu tecnologic sus locontinent entraïnèt l’aparicion d’uneis estats novèus. Durant aqueu periòde, si pòu devesir locontinent entre sièis zònasgeograficas diferentas.
Au nòrd, lo declinotoman si confirmèt dins lo corrent dausègle XIX. Aquò permetèt la formacion d’un estat egiptosodanés lòng deNil après la revòuta de Mehemet Ali còntra lo califa deConstantinòble. Puei, sei successors conquistèron unei territòris en direccion dau sud. Au limit d’aqueu domeni, l’autoritat dau govèrn centrau etiopian foguèt restaurada vèrs 1850. Aqueu declin de la poissança otomana – e franc d’Egipte, deis estats successors – foguèt aprofichat perFrança que conquistèt laregéncia d’Argièr dins leis annadas 1830-1840 (rediccion d’Abd el Kader en 1847).
Dins la region de Senegal e de Nigèr, la costat èra d’ara endavant ben tenguts per leis Europèus, magerament Francés, Portugués e Britanics, mai d’estats africans poderós si formèron lòng dei rius. Lei pus importants èran l’Empèri Tocolor lòng de la vau superiora deNigèr, lei reiaumes Mossi, loreiaume Ashanti au nòrd dau territòri britanic de la Costat de l’Aur e loreiaume de Dahomey. Si fau tanben notar la creacion de Liberia, estat destinat a d’esclaus estatsunidenc liberats, fondat a l’iniciativa deis Estats Units d’America en 1847.
Au centre d’Africa, l’abséncia deisEuropèus permetèt l’emergéncia dauCalifat de Sokoto format a partir dei ciutats estats haoussas. Aquel estat menacèt loreiaume de Borno dins la region sud-oèst daulac Chad.
Dins la region dei Grands Lacs, si formèt una tièra d’estats independents a l’entorn daulac Victòria. Fòrça pichons, aqueleis estats demorèron pron estables. D’estats pus importants si formèron vèrs loriu Congo e lo lac Tanganyika mai dispareguèron rapidament.
Lòng dei costats de l’Ocean Indian, leisOmanés renforcèron sei preséncias dins lei ciutats swahili au començament dau sègle. Pasmens, après una scission, losultanat de Zanzibar venguèt independent en 1861. Èra inicialament pron poderós per resistir ais Europèus mai declinèt rapidament. LeiPortugués estendèron la colonia deMoçambic. Sus l’illa deMadagascar, lei sobeirans merinas capitèron d’estendre son reiaume dins lo centre e lo nòrd de l’illa.
Enfin, dins lo sud dau continent, d’evolucions importantas foguèron creadas per la rivalitat entreBritanics e Afrikaners. Premier, leis ancians colonsolandés, minoritaris en fàcia dei colons britanics, quitèron la colonia dau Cap per fondar dosestats afrikaners dins lo nòrd de l’Africa dau Sud actuala. Puei, Britanics eAfrikaners, d’ara endavant dichs Boers, acomencèron de si disputir lo contraròtle dei tèrras vesinas pobladas per d’Africans. Si turtèron ansin aureiaume Zolo que foguèt destruch en 1879 per lei Britanics.
Inauguracion d'una flòta egipciana modèrna per Mehemet Ali
Africa en 1875 avans la creacion deis empèris coloniaus europèus a la fin dau sègle XIX.
Dins lo corrent de la fin dausègle XIX, lei poissançaseuropèas comencèron lacolonizacion sistematica d’Africa. Militarament inferiors, leis estats africans foguèron esquichats per leis armadas europèas levatEtiopia que capitèt de demorar independenta après savictòria d’Adoa sus l’armada italiana.
Segonda poissança coloniala mondiala,França conquistèt l’empèri europèu african pus important magerament a partir d’Argièr, deSenegal, dePorto Novo e dau Congo Francés. Ocupèt lei vaus deSenegal e deNigèr e lei regions occidentalas e centralas de Sahara après la destruccion de l’Empèri de Samory, de l’Empèri de Rabah e dau reiaume d’Oaddaï. En 1895, aquò foguèt completat per la conquista deMadagascar. En 1899, un acòrd de partiment foguèt conclut ambé lei Britanics per demenir lei tensions ambéLondres.
D’efèct, l’Empèri Britanic, premiera poissança coloniala mondiala, èra pas demorada inactiu. Au contrari, conquistèt tanben un empèri coloniau african important dins la mitat orientala daucontinent. A partir d’Egipte, conquistèt la region deSodan onte l’estat madista foguèt destruch en 1899. Ocupèt tanben lo nòrd daulac Victòria a partir de sa colonia deKenya. A partir d’Africa dau Sud, fondèt divèrsei colonias fins auCòngo Bèlga. Puei, de 1899 a 1902, una guèrra saunosa li permetèt de conquistar leis estats boers e de fondar l’Union Sud-Africana que venguèt undominion. Leicolonias deGolf de Guinèa foguèron tanben aumentadas après lei destruccions daureiaume Ashanti e dau Califat de Sokoto de 1900 a 1905.
Leis autrei poissanças europèas foguèron pas capablas de rivalizar ambéParís eLondres. LeiPortugués s’avancèron dins lo continent a partir dei colonias d’Angòla e deMoçambic. LeiBèlgas, a l’iniciativa dau rèi Leopold II conquistèron un empèri fòrça important dins lo bacin de Còngo. LeisAlemands s’installèron dins la region deCameron, dau Sud-Oèst African e d’Africa Orientala Alemanda (uei Tanzania). Trobèron un acòrd de partiment dausultanat de Zanzibar ambé leiBritanics. LeisItalians conquistèronLibia en 1911 après una guèrra victoriosa còntra leis Otomans e una partida deSomalia. En revènge, foguèron desfachs per leisEtiopians e l’ambicion italiana de fondar unaAfrica Orientala Italiana mau capitèt fins a 1935-1936. Enfin,Espanha participèt au partiment deMarròc ambéFrança. Conquistèt tanben loSahara Occidentau.
Pintura etiopiana depintant la batalha d'Adoa que permetèt a Etiopia de demorar l'unic estat d'origina africana independent a la fin dau sègle XIX
Vila coloniala portuguesa de Luanda durant la segonda mitat dau sègle XIX
Victòria francesa de Dogba durant la conquista dau reiaume de Dahomey
Aficha de propaganda britanica après la conquista de la màger part de l'Africa Orientala
Empèris coloniaus en Africa en 1945 e descolonizacion fins a 1991.
LaPremiera Guèrra Mondiala si debanèt tanben en Africa entre lei colonias de l’Entenduda e aquelei deis Empèris Centraus. Pasmens, en causa de la superiotat numerica francobritanica, leicolonias alemandas foguèron rapidament ocupadas. Pasmens, lei fòrças alemandas de la colonia d’Africa Orientala Alemanda capitèron de s’escapar e menèron una guèrra de secutament dins tota la region fins a la fin de laguèrra.
Après la desfacha d’Alemanha, son empèri coloniau foguèt devesit entre lei venceires :França obtenguètCameron e la mitat orientala deTògo, loReiaume Unit obtenguèt l’Africa Orientala Alemanda e la mitat occidentala de Tògo,Belgica aguèt la region nòrd-oèst de l’Africa Orientala Alemanda fins aulac Victòria e l’Africa dau Sud prenguèt lo contraròtle dau Sud-Oèst African. Aquelei territòris èran de mandats de laSDN mai, en realitat foguèron administrats coma de colonias. Puei, en 1935-1936,Itàlia conquistètEtiopia e, en 1936,Egipte venguèt oficialament independenta maugrat lo mantenement d’una influéncia britanica fòrça importanta.
LaSegonda Guèrra Mondiala si debanèt tanben a partir de 1939 sus lo continent african. Etiopia foguèt rapidament liberada per leis Aliats e lo país èra tornarmai independent en 1941. L’Empèri Francés foguèt la fònt de rivalitat entre lo regim de Vichy e laFrança Liura. Pasmens, lo frònt principau si situèt lòng de la costat nòrd entre lei fòrças de l’Empèri Britanic e lei tropas de l’Axe.
Après la guèrra, l’afebliment dei poissanças colonialas e la desfacha francesa enIndochina marquèron lo començament de la descolonizacion. Franc dei colonias portuguesas, dei colonias francesas d’Argiera e deCameron e dau mandat sud-african deNamibia, lo movement foguèt relativament pacific. Leis estats arabis venguèron independents dins lo corrent deis annadas 1950 e leis estats d’Africa Negra dins lo corrent deis annadas 1960. Demorèron quauqueis excepcions que venguèron pauc a pauc independentas dins leis annadas 1970 ò 1980. Lei guèrras colonialas opausèron de guerilhas generalament sostengudas per de país dau blòtsovietic a d’armadas europèas modèrnas que foguèron gaire menaçadas. Pasmens, la durada lònga d’aquelei conflictes entraïnèt de tensions politicas e economicas importantas au sen deis estats coloniaus que deguèron finalament acceptar l’independéncia (en 1962 perArgeria, en 1974 per lei colonias portuguesas).
Drapèu d'un batalhon d'infantariá coloniala francesa ambé l'inscripcion«Douaumont»
Tropas colonialas alemandas utilizadas durant lei combats en Africa
Après la fin dei doas premiereis ondas d’independéncia, leis estats africans venguèron un enjòc de laGuèrra Freja (conflictes d’Angòla,de Moçambic...). Deguèron tanben faciar la dificultat d’unificar de pòbles diferents au sen de país novèus car lo mantenement dei frontieras colonialas venguèt un principi fondamentau de la diplomàcia africana fins au començament dau sègle XXI ambé l’independéncia dauSodan dau Sud. De mai, la màger part deis estats novèus deguèron tanben faciar la dificultat de trobar de personaus competents per formar d’administracions estatics ò aquela de la manca de vida politica activa avans l’independéncia.
S’impausèt donc sovent de modèls departits unics, supausats favorizar la fusion d’elèits d’origina diferenta, que si transformèron mai ò mens rapidament en regime autoritari. D’aqueu periòde, si desvolopèt tanben una corrupcion importanta. Conjugada ambé deconflictes regulars còntra l’autoritat centrala, entraïnèt lo declin de divèrseis estats d’Africa Centrala que sa sobeiranetat es a l’ora d’ara menaçada per de movements de revòuta intèrna ò l’influéncia d’actors estrangiers (país, companhiá…). Dins lo sud daucontinent, s’impausèt tanben de modèlsracistas basats sus l’apartheidsud-african. Maugrat l’adopcion de sancions internacionalas, lo caractèr anticomunista d’aqueleis estats, especialamentAfrica dau Sud, li permetèt de contornejar aquelei dificultats gràcias au sostèn d’estats occidentaus. Pasmens, après l’afondrament de l’URSS, la disparicion d’aqueleis ajudas entraïnèron l’abandon progressiu dei sistèmas d’apartheid.
Au començament dau sègle XXI, la manca d'estabilitat e lei problemas de desvolopament son de problemas majors per la màger part dei país africans. L'aumentacion rapida de la populacion e l'aparicion d'una agricultura destinat a l'exportacion contunian tanben d'aumentar lei tensions agricòlas e sociaus. Aquela situacion constituisse donc una zòna fòrça favorabla ai conflictes etnics, especialament quand lo partiment dei revenguts d'un país es fòrça mau partejat ò quand una ressorsa interessa divèrsei companhiás ò país estrangiers lèsts a destabilizar una region per s'assegurar lo contraròtle de sei ressorsas. L'autoritat de mai d'un estat african, comaSomalia ò laRepublica Democratica de Còngo dins lei cas pus extrèms, demenisse sus de partidas importantas de son territòri e certanei regions son d'ara endavant independentas ò dirigidas per de senhors de guèrra.
Monument marcat lo raprochament entre Etiopia e l'URSS durant laGuèrra Freja
Mobutu Sese Seko que foguèt lo dictator de Zaire e qu'es sospichat dau destornament de 5 miliards de dolars
Explicacion dau foncionament d'un vòte durant una eleccion en Etiopia en 1992
Rescòntre entre Frederik de Klerk e Nelson Mandela durant lei negociacions marcant la fin de l'apartheid
↑Existisse d'autrei datas per la fondacion deGhana medievau que van dau sègle IV avC ausègle VIII. Losègle VIII corresponde a l'expulsion dei Berbèrs de la region e a l'unificacion de divèrsei principats soninkes de la region per lo rèi (legendari) Kaya Magan Cissé
1parcialament african 2país insular 3non membre de l'Union Africana4pas reconegut per l'ensemble de la comunitat internacionala mas membre de l'Union Africana
.svg)
.jpg)
_2006.jpg)
%2c_Astley_1745.jpg)
.png)
