622 : tornarmai menaçat en causa de sei tèsis religiosas,Maomet decidèt de s'exiliar dins la vila deMedina (→623). Aquel eveniment marca lo començament de sa presa dau poder dins laPeninsula Aràbia. Es tanben utilizat coma començament daucalendier musulman. 623-628 : a l'iniciativa deMaomet, adopcion de la « constitucion de Medina ». Aqueu tèxte es lo premier còdi que definiguèt lei drechs e lei deures de la comunautatmusulmana. Après aqueu succès,Maomet ataquètLa Mèca (→630).
Representacion bizantina dau sètge de Constantinòble de 626.
626-627 :sètge de Constantinòble per leiSassanidas e leisAvars. Leis asalhidors subiguèron de pèrdas grèvas e deguèron se retirar. En parallèl, l'emperaireHeraclius menèt una ataca dirècta enPèrsia. En627, lei Bizantins, aliats amb leiCazars, i anientèron lei tropas sassanidas (→630). 628-632 : guèrra civila enPèrsia après la mòrt dau rèiCosrau II. Afebliguèt grèvament l'Empèri Sassanida que deguèt faciar una invasion araba. 629 : premiera incursion araba còntra lo territòribizantin. 629 : enMesoamerica, fondacion de la vila deDos Pilas a l'iniciativa deTikal. Permetent de protegir de rotas comercialas importantas, favorizèt lo redreiçament deTikal (→650). 630 : negociacions entreMaomet eLa Mèca. En cambi dau mantenement dau romavatge anuau dins lavila – fònt de revenguts importanta dei marchands locaus – leis abitants acceptèron de se sometre e d'adoptar l'islam comareligion. 630 : afeblits per sa desfacha còntra lei Bizantins en626, leisAvars deguèron faciar la revòuta de divèrsei pòbles eslaus vassalizats (→632 e658). 631 : enAksum,mòrt dau rèiArmah. Aquò marquèt lo començament dau declin dau reiaume que poguèt plus batre de monedas d'aur. Lo procès de sa disparicion es mau conegut e s'acabèt au sègle X.
632-633 : enAràbia, acabament de la premiera definicion dei ritesmusulmans perMaomet que moriguèt dins lo corrent de l'annada. Foguèt remplaçat per localifaAbu Bakr que deguèt reprimir una revòuta generala dei tribüs arabas desirosas de tornar establir sonindependéncia. Lo califa novèu inicièt lo trabalh de fixacion escricha dau dògma – encara relativament fluctuant – fixat perMaomet. 632 : premiera ataca araba còntra l'Empèri Sassanida. 632 : après dos ans de guèrra còntra leisAvars, independéncia dauKhanat Bulgar situat au nòrd de laMar Roja (→668). 634 : premiera predicacioncrestiana enWessex. Entraïnèt la conversion rapida de l'aristocracia. 634 : acabament de la redaccion de la premiera version de l'Alcoran e mòrt dau califa d'Abu Bakr. Foguèt remplaçat perUmar que decidèt de se concentrar sus l'expansion militara de la religion novèla. 634-637 : invasion araba de l'Empèri Sassanida e de l'Empèri Bizantin. Afeblida per sa lònga guèrra còntraConstantinòble,Pèrsia subiguèt plusors desfachas qu'entraïnèron la pèrda e lo pilhatge deCtesifont (→642). De son caire, lei Bizantins foguèron durament batuts a labatalha de Yarmok. L'avançada araba foguèt pasmens blocada per una epidemia depèsta dins laPeninsula Aràbia e enSiria que tuèt au mens 25 000 combatents. 635-638 : guèrra entreTibet eChina. S'acabèt per una victòria tibetana e un maridatge entre lo rèiSongtsen Gampo e una princessa segondària de l'ostau imperiau. Aquò permetèt de difusar la cultura chinesa enTibet. 640 : conquista d'una partida deNepal perTibet.
640-642 : conquista de l'Egipte Bizantina per leis armadas arabas (→645). Avancèron vèrs l'oèst en direccion deLibia. En revènge, vèrs lo sud, leis envaïsseires foguèron batuts per lei reiaumes nubians e per loreiaume d'Aksum. 641 : mòrt de l'emperaire bizantinHeraclius. Foguèt remplaçat per son fiuConstantin III rapidament assassinat au profiech d'una regéncia. 642-651 : conquista dau planiranian per leis armadas arabas. Aquò entraïnèt la disparicion de l'Empèri Sassanida.
644 : assassinat dau califaUmar per un esclau desirós de venjar la conquista dePèrsia. Foguèt remplaçat perUthman. 645-646 : revirada d'una temptativabizantina de reconquistarEgipte, region agricòla majora de l'Empèri. v. 650 : illustracion dau lent declin deTeotihuacan, la populacion de la vila deguèt venir inferiora a 100 000 abitants (còntra 250 000 a son apogèu). Per de rasons desconegudas, aquela crisi s'agravèt durant lo sègle seguent (→750). v. 650 : formacion de l'Empèri Cazar, un empèri nomada, entreCaucàs,Vòlga e laMar Caspiana. Aliat amb leiBizantins, leiCazars venguèron una poissança majora de la region. 650 : enMesoamerica, guèrra novèla entreTikal eCalakmul. La segonda capitèt de mantenir sa dominacion amb la conquista deDos Pilas (→657). 650 : mòrt dau rèitibetanSongtsen Gampo. Durant son rèine, aviá transformatTibet qu'èra vengut una poissança importanta enAsia Centrala. 651 : après plusors desfachas enAnatolia Orientala, leiBizantins obtenguèron unatrèva. Aquò permetèt a l'armada imperiala de se reorganizar. 652 :segonda batalha de Dongola entre una armada araba e lei fòrças dei reiaumes nubians. S'acabèt per una victòria nubiana que bloquèt l'expansionmusulmana vèrs lo sud de la vau deNil durant plusors sègles. 653 : crisi religiosa dins l'Empèri Bizantin a prepaus daumonotelisme. Condamnat per loconcili de Latran de 649, èra estat adoptat per l'emperaireConstant II qu'arrestèt plusors figuras de l'ortodoxia crestiana. 656-657 :assassinat dau califaUthman per de rebèlsegipcians. Sa succession entraïnèt una guèrra civila dins lo Califat car son successor,Ali, foguèt pas acceptat per certanei senhorsmusulmans. Lei rebèls capitèron de se gropar a l'entorn deMuawiyah, governador deDamasc (→658). 657 : ocupacion deTikal perCalakmul. Pasmens, lo sobeiran de la vila capitèt de s'enfugir. 658 : restabliment de la dominacion deisAvars sus una partida dei territòris en revòuta dempuei630. Pasmens, après aquela guèrra, leis Avars se contentèron de nomadizar enPanònia e arrestèron leisincursions còntra sei vesins sedentaris.
658-659 : dins lo Califat, de temptativas d'arbitratge entraïnèron la destitucion d'Ali e l'exclusion deMuawiyah de la succession d'Uthman. Aquel arbritratge mau contentèt totei lei camps, especialament lei partisans d'Ali qu'èran maucontentats de sa decision de sometre a un arbitratge uman la volontat divina de lo nomarcalifa. De combats aguèron luòc entre lei fidèus d'Ali e aquelei dissidents que foguèron batuts e obligats de se retirar vèrs lo sud deMesopotamia eOman. I fondèron un ensems de corrents rigoristas, formant una branca de l'islam qu'es dichakharijisme, e venguèron d'adversaris acarnats deis autreimusulmans durant plusors sègles. 659 : trèva entreBizantins eOmeias (→664). Permetèt ai dos camps de reglar sei problemas intèrnes.
661 : assassinat daucalifaAli per un partisan daukharijisme. Son fiu li succediguèt brèvament avans de laissar lo poder aMuawiyah. Aqueu darrier fondèt loCalifat Omeia. Una partida dei partisans d'Ali refusèt de reconoisser son poder, çò que foguèt a l'origina de l'emergéncia dauchiisme, autra branca importanta de l'islam. 664 : represa de la guèrra entreBizantins eOmeias. Pasmens, leisOmeias deguèron mandar de fòrças per reprimir de trèbols enPèrsia. D'efiech, en causa de son relèu malaisat, la region venguèt una basa persistenta de trèbols. 665 : arribada d'una expedicion aràbia enBactriana. 668 : somesa a una pression militara importanta de part d'autreipòbles nomadas, la « Granda Bulgaria » se fragmentèt. Una partida dei subrevivents migrèt vèrsDanubi onte foguèron a l'origina de laBulgaria actuala. Lo rèsta s'installèt lòng deVòlga e i fondèron loKhanat Bulgar de Vòlga. 670 : enPanònia, leisAvars aculhiguèron divèrsei pòbles nomadas en fugida vèrs l'oèst après l'avançada deiCazars dins l'estèpa. Aqueleis arribadas permetèron aisAvars de mantenir sa poissança dins lo bacin occidentau deDanubi. 671 : enInsulíndia, formacion d'una dinastia poderosa dins la vila deSrivijaya. Eissida d'una aliança entre de pòbles nomadas maritims e d'abitants de l'illa deSumatra, venguèt unatalassocracia importanta dins lo Sud-Èst Asiatic. 680 : mòrt dau califa omeiaMuawiya (661-680) que foguèt remplaçat per son fiuYazid (680-683). Aquò illustra la capitada de la politica de construccion d'un Estat modèrne per lo poder omeia per remplaçar lateocracia eissida dau periòde deMaomet[1]. Aquela succession foguèt unicament contestada per lei partisans de lafamilha d'Ali. Dins aquò, poguèron pas recampar una armada importanta. Foguèron chaplats a labatalha de Kerbala que s'acabèt per la mòrt d'Al-Hussayn ibn Ali, fiu d'Ali. Aquò marquèt una etapa importanta dins la formacion dauchiisme e renforcèt tanben mai lo poder omeia amb l'eliminacion de l'eiretier principau d'Ali. 683-685 : importantaguèrra civila dins loCalifat Omeia amb la proclamacion d'un califa rivau,Abd Allah ibn az-Zubayr, aLa Mèca. L'armada omeia prenguèt l'avantatge a labatalha de Marj Rahit en684 mai deguèt faciar d'atacas importantas fins a685[2]. En mai d'aquò,Ibn az-Zubayr gardèt lo contraròtle deLa Mèca fins a692. 685-687 : combats importants entreWessex eKent. S'acabèron per de negociacions que permetèron de compilar leislèis en vigor e de publicar lo premier còdi juridic anglosaxon en694. 695 : importanta victòria deTikal còntraCalakmul. S'acabèt per la mòrt probabla dau rèi deCalakmul que perdiguèt sa posicion dominanta dins lei regions maias[3]. 695-698 : presa deCartage per leis Arabes. LeiBizantins la reconquistèron en697 mai mau capitèron de la gardar. Lei venceires chausiguèron de desmantelar la vila au profiech deTunis. Aquela desfacha entraïnèt de trèbols grèus dins l'Empèri amb lo reversament de l'emperaireLeonci II perTibèri III. 700 : importanta ataca araba enAnatolia Orientala onte lei defensas bizantinas foguèron submergidas (→701). 700 : arribada d'una armada araba enMarròc.
605 : premiera utilizacion d'un timpan dins l'arquitectura d'un pònt enChina. Dins lo meteis país, acabament de la premiera partida dauGrand Canau. 628 : publicacion de l'òbra principala, intituladaBrahmasphutasiddhanta, dau sabentindianBrahmagupta (598-668). I presentèt de resultats que foguèron d'avançadas importantas regardant la comprenença de la cifrazèro, lei reglas per manipular denombres negatius e positius, un metòde de calcul dei racinas carradas, un metòde permetent de resòuvre d'eqüacions linearas e quadraticas e dei reglas regardant lei serias. I demostrèt tanben l'Identitat e loTeorèma de Brahmagupta. 644 : enPèrsia, mencion pus anciana coneguda a l'ora d'ara d'un molin de vent verticau. v. 695 : concepcion daufuòc grèc per leiBizantins. v. 700 : premiera mencion – enChina – de l'utilizacion de derivas lateralas e centralas per estabilizar leinaviris. Pasmens, l'invencion sembla ja ben difusada e l'invencion es donc probablament anteriora.
↑(en) Hugh Nigel Kennedy,The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century, Routledge, 2004, p. 82.
↑(en) Hugh Nigel Kennedy,The Prophet and the Age of the Caliphates : The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century, Routledge, 2004, p. 91.
↑(en) Simon Martin e Nikolai Grube,Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya, Thames & Hudson, 2008, p. 111.
↑(en) Joseph van Ess, « ‘Abd al-Malik and the Dome of the Rock », dins Julian Raby e Jeremy Johns (dir.),Bayt al-Maqdis: `Abd al-Malik's Jerusalem, vol. 1, Oxford University Press, 1992.
↑(fr) Michel Écochard,Filiation des monuments grecs, byzantins et islamiques : une question de géométrie, Geuthner, 1977.
.png)
