2 : negociacions entreRomans eParts a prepaus d'Armenia. Lo sobeiran partFraates V acceptèt de reconeisser la senhoriá romana sus la region. 2 : enChina, creacion d'un sistèma de retirada per lei foncionaris. 4 : conclusion de divèrseis acòrdis de patz entre l'Empèri Roman e divèrsei tribüs germanicas. Regardant sa succession,August adoptèt logenerauTibèri coma eiretier. 4 : assassinat dau rèiFraates V e de sa maire. Foguèt remplaçat perOrodes III (→8). 4 : invasionchinesa dau reiaume deSilla. Foguèt arrestada a l'entorn de lacapitala. 8 : dins l'Empèri Part, assassinat dau rèiOrodes III, probablament en causa de son autoritarisme, que foguèt remplaçat perVonones Ièr (→12).
Extension deChina avans lo còp d'Estat dau regentWang Mang .
9 : còp d'Estat enChina dau regentWang Mang que reversèt ladinastia Han e se proclamèt emperaire (→11). 9-11 de setembre de 9 : importanta desfacha romana aTeutoborg. Lei Germans capitèron de destrurre plusorslegions entraïnant l'aplant dei projèctes romans de conquista d'Alemanha (→15). 11 : vengudas deisaigas grèvas dauFluvi Jaune amb un desplaçament dau fluvi de plusors centenaus de quilomètres vèrs losud. Aquò entraïnèt la destruccion de zònas agricòlas, la mòrt de plusors centenaus de miliers d'abitants e afebliguèt lo poder deWang Mang (→17 e70). 12 : reversament dau rèi partVonones Ièr perArtaban II. 14 :mòrt de l'emperaireAugust que foguèt remplaçat perTibèri. 15-16 : en Germania, de combats opausèron leiRomans a divèrsei pòbles locaus (Marses, Chattes...). Permetèron aRoma de participar tota la riba occidentala deRen e de menar d'incursions vèrs l'èst. Labatalha d'Idistaviso entraïnèt de pèrdas importantas dins leis armadas germanicas. 17 : revòutas enChina causadas per lei recòltas marridas (→23). 17-18 : incursions numidas dins lei províncias africanas de l'Empèri Roman. Foguèron rebutadas (→22). 19 : enebiment dei cultesjudieu e caldèu enItàlia. Lei fidèus foguèron obligats de s'enrotlar dins l'armada ò de quitar la region. De luòcs de culte foguèron cremats. 21 : revòuta deGàllia en causa d'impòsts jutjats tròp importants. Menat per dos Gallés romanizats, lo movement foguèt reprimit. 22-24 : guèrra novèla entreRomans eNumides enAfrica. Lo cap numideTacfarinas i foguèt tuat 23 : desfacha de l'emperaireWang Meng a labatalha de Kunyang. Deguèt se retirar dins sacapitala onte foguèt assassinat. Lo clan Liu nomèt un emperaire fantòche per ocupar lo poder mai poguèt gaire impausar son autoritat en fòra de la capitala (→24).
Representacion de l'emperaireHan Guang Wudi (realizada au sègle VIII).
24-37 : enChina, guèrra civila entre divèrsei clans qu'assaièron de venir independents ò d'obtenir lo poder imperiau. Lo venceire ne'n foguètHan Guang Wudi que capitèt de tornar unificar lo país e de restaurar ladinastia Han (→42). v. 30 : execucion dau capreligiósJèsus de Nazaret. Pasmens, sei partisans subrevisquèron a samòrt e capitèron d'estructurar sa sècta que prenguèt mai e mai d'importància per venir locristianisme.
31 : dins l'Empèri Roman, arrestacion e execucion dauprefècte dau pretòriSejan que dirigissiá l'Empèri perTibèri.Macron lo remplacèt. 33 : crisi economica grèva au sen de l'Empèri Roman.Tibèri deguèt ordonar un important plan de despensas publicas e o completar amb una partida de sa fortuna personala per restablir pauc a pauc la situacion (→36). 34-35 : crisi entreRomans eParts per lo contraròtle d'Armenia.Tibèri liberèt un pretendent au tròne e suscitèt de revòutas dins lo territòri dau rèiArtaban II que deguèt rapidament abandonar seis ambicions sus la region (→38). 36 : crisi economica novèla enItàlia après unincendi que destruguèt una partida deRoma.Tibèri tornèt capitar de redreiçar la situacion amb l'organizacion d'una ajuda alimentària e de despensas publicas novèlas (→42). 37 : mòrt de l'emperaire romanTibèri que laissèt un tesaur de 2,7 miliards desestèrcis. Foguèt remplaçat perCaligula que despensèt aquela sòma en mens de 6 mes e instaurèt un regimdespotic. 38-41 : agravament dei trèbols intèrnes au sen de l'Empèri Part que conoguèt un periòde caòs important amb de revòutas sostengudas per leiRomans. La situacion s'amaisèt après lamòrt d'Artaban II e son remplaçament per son fiuVardanes (→47). 39 : enVietnam, revòuta dei sòrres Trung còntra la preséncia chinesa. Necessitèt la mobilizacion de mejans militars importants per tornar establir lo poder imperiau sus lo país. Per empedir una insureccion novèla, lo govèrn decidiguèt de sinizar leis elèits locaus. 41 :assassinat deCaligula per sa garda personala. Foguèt remplaçat perClaudi. 42 : revòuta dau prince chinésLu Fang. Vencut, foguèt obligat de se retirar dins l'estèpa. Aquò foguèt la darriera temptativa d'usurpar lo poder deHan Guang Wudi. 42 : après lei crisis de33 e de36, l'emperaireClaudi ordonèt la construccion d'unpòrt modèrne aÒstia per melhorar l'avitalhament de lacapitala (→52).
43 : començament de laconquista romana de Britània amb labatalha de Medway que permetèt ai legions de s'installar dins lo sud-èst. 46 : estimant l'Empèri tròp feble per intervenir enAsia Centrala, l'emperairechinésHan Guang Wudi refusèt d'i mandar de tropas. Aquò entraïnèt donc la somission dei principats situats lòng de laRota de la Seda aiXiongnu (→47). 47-48 : aprofichant lamòrt dau cap deiXiongnu, lei Chinés capitèron d'entraïnèron una guèrra civila entre lei pretendents a la succession. Ges de clan s'impausèt. Lei pus pròches de lafrontiera decidiguèron de s'aliar ambChina e lei pus alunchats demomèronindependents. Aquò permetèt donc ai Chinés de renfòrçar la proteccion de sei limits septentrionaus. 47 : enPèrsia, assassinat deVardanes Ièr que foguèt remplaçat perGotarzes II (→49). 48 : recensament generau de l'Empèri Roman que trobèt 5 984 072 ciutadans. 49 : en causa dauproselitismecrestian, expulsion deijudieus deRoma. 49 : revirada d'una temptativa de còp d'Estat, sostenguda per lei Romans, còntraGotarzes II dins l'Empèri Part (→51). 50 : enBritània, victòria romana deCaer Caradoc que permetèt aRoma de pacificar la màger part dau sud de l'illa. 51 : perseguida de l'instabilitat a la tèsta de l'Empèri Part amb lei mòrts deGotarzes II e de son successorVonones II. Foguèron remplaçats perVologés. 52 : acabament de dos aqüaductes (Aqua Claudia eAnio Novus) destinats a melhorar l'avitalhament deRoma. 54 :mòrt de l'emperaireClaudi, probablament unassassinat organizat per sa femnaAgripina, que foguèt remplaçat perNeron. 57 : mòrt de l'emperairechinésHan Guang Wudi que foguèt remplaçat per son fuHan Mingdi. 58-63 : après un lòng periòde tensions, principalament a prepaus dau contraròtle d'Armenia, començament d'una guèrra entreRomans eParts. Après de negociacions, la region demorèt dirigida per un prince part plaçat sotaprotectorat roman. Aquò permetèt de restaurar lapatz dins la region fins a114. 59 : assassinat d'Agripina a l'iniciativa de l'emperaireNeron. Aquò li permetèt de venir l'unic cap de l'Empèri Roman mai minèt grèvament sa popularitat. 60-61 : enBritània,revòuta de la rèine Budicca còntraRoma. Pasmens, maugrat quauquei succès iniciaus, lo movement foguèt esquichat per lo generauGaius Suetonius Paullinus e la repression saunósa. 62: trèbols populars importants dins lacapitalaromana en causa de la repudicacion de sa femna,Claudi Octàvia, perNeron. Òr, Claudia Octàvia, èra populara e sostenguda per la populacion. Sa mòrt sobda (9 de junh) foguèt donc la causa d'esmogudas. 64 :incendi de Roma. 65-66 : aRoma, descubèrta de laconjuracion de Pison, un complòt organizat per una partida de l'elèit roman per eliminarNeron. Entraïnèt una repression murtriera (→68). 65 : per mantenir la division entre leiXiongnu dau Nòrd (enemics de l'Empèri) e aquelei dau Sud (aliats de l'Empèri), l'emperairechinésHan Mingdi decidèt d'establir unagarnison a Duliao, a la frontiera entre lei doas confederacions. L'an seguent, durbiguèt una escòla de foncionaris superiors duberèta ai Xiongnu dau Sud. 66-69 : après de trèbols opausantpagans ejudieus aAlexàndria eJerusalèm, revòuta generala enJudèa. Lei Romans i mandèron una importanta armada, comandada perVespasian, que ganhèt plusors combats malaisats e deguèt arrestar son ataca après la mòrt deNeron (→68 e70). 67 : expedicion chinesa en direccion d'Afganistan per i trobar de tèxtesbodistas comprenent de paraulas supausadas deBoda. Aguèt un ròtle important dins la difusion daubodisme enChina. 68 : après una revòuta militara dirigida per lo generauVindex, l'emperaireNeron ordonèt l'execucion de plusors caps militars. Aquò entraïnèt d'insureccions militaras dins tot l'Empèri. Gràcias a l'ajuda de la garda personala deNeron, lo generauGalba capitèt de prendre lo poder mai demorèt contestat per d'autrei rivaus (→69).Neron se suicidiguèt. 69 : au sen de l'Empèri Roman, crisi militara amb de combats entre lei quatre pretendents au tròne imperiau (annada dei quatre emperaires).Vespasian ne foguèt lo venceire definitiu en decembre. 70 : mau estabilizadas après la catastròfa de11 apC, lei levadas dauFluvi Jaune foguèron rompudas un còp de mai per una venguda deis aigas. Lo corrent d'aiga tornèt trobar son liech au nòrd de laPeninsula de Shandong entraïnant de destruccions considerablas dins lei zònasagricòlas. 70-73 : represa de la guèrra enJudèa. Menats per lo generauTitus, lei Romans prenguèronJerusalèm que foguèt pilhada. LoTemple foguèt destruch. Puei, lei legions eliminèron lei darrierei pòchis de resisténcia coma lafortalesa de Messara que resistiguèt fins a73. 73 : illustrant lo redreiçament de sa poissança, ladinastia Han ordonèt de menar una campanha còntra leiXiongnu dau Nòrd que foguèron batuts aYiwulu. Aquò permetèt pauc a pauc ai Chinés de restaurar pauc a pauc son influéncia sus lei principats de laRota de la Seda (→76). 74 : extension daudrech latin e dauciutadanatge roman a l'ensemble deis abitants de laPeninsula Iberica. 75 : mòrt de l'emperaireHan Mingdi que son rèine marca l'apogèu de la segonda partida de ladinastia Han. Foguèt remplaçat per son fiuHan Zhangdi que contunièt la politica de son paire. 75-80 : construccion dauColisèu. 76 : important desacòrdi a la cort chinesa entre lei partisans de l'aplant deis operacions enAsia Centrala e aquelei desirós de lei perseguir. L'emperaire sostenguèt lo premier grop mai logenerauBan Chao refusèt d'arrestar seis operacions e foguèt finalament autorizat de menar de campanhas novèlas per protegir mai laRota de la Seda. 77-84 : campanhas romans dins lo nòrd deBritània. Enregistrèron plusors victòrias mai mau capitèron de sometre lei pòbles locaus. Pauc a pauc, la situacion s'estabilizèt amb un sud e un centre roman e un nòrd demorat cèlta.
79 : mòrt deVespasian que foguèt remplaçat per son fiuTitus. Brèu, lo rèine de l'emperaire novèu foguèt marcat per de catastròfas grèvas coma la destruccion de Pompei perVesuvi (24 d'aost). 80 :incendi de Roma e epidemia de « pèsta » dins la vila (→81). 81 : mòrt de l'emperaireTitus que foguèt remplaçat per son fraireDomician. Aqueu darrier contunièt lapolitica de sei dos predecessors mai li donèt un aspècte pus autoritari car demandèt mens l'ajuda dau Senat. 85 : crisi economica dins l'Empèri Roman. Foguèt lentament reglada per una demenicion dau taus d'argent dins lodenier (de 98% a 93,5%). 88 : enChina, decès de l'emperaireHan Han Zhangdi que foguèt remplaçat per son fiuHan Hedi. Encara enfant, aqueu darrier foguèt plaçat sota lo contraròtle d'una regéncia formada per sa maire e de seis onclesDou Xian,Dou Du,Dou Jing eDou Gui. Franc dau darrier, lei regents èran corromputs e autoritaris, çò qu'agravèt lo declin de ladinastia Han, perceptible dempuei la fin deis ans 70 (→76). 89 :importanta victòria d'una armada menada per lo regentDou Xian que capitèt de destrurre lo darrierestatxiongnu menaçantChina. Dos ans pus tard, lo regent completèt son succès amb una segonda victòria còntra de tribüs assaiant de formar una confederacion. 90 : tensions grèvas entre l'Empèri de China e l'Empèri koshan que son cap voliá negociar un maridatge amb una princessa chinesa. Après un refús, assaièt d'atacar lei Chinés dins loBacin de Tarim onte foguèt batut per lo generauBan Chao. Deguèt donc acceptar de restaurar de relacions bònas ambChina. 92 : enChina, còp d'Estat organizat per l'emperaireHan Hedi per restaurar son autoritat. Ordonèt losuicidi de la màger part dei regents e assaièt de luchar còntra lacorrupcion au sen de l'administracion. Pasmens, mancava d'autoritat per impausar sa volontat. 96 : assassinat deDomician per un grop de pretorians (18 de setembre). Foguèt remplaçat perNerva, proclamat emperaire per lo Senat. Per estabilizar son poder e melhorar sa popularitat dins l'armada, l'emperaire autorizèt l'execucion deis assassinats deDomician. 97 : a l'iniciativa dau generauBan Chao, una missiondiplomatica chinesa foguèt mandada vèrs l'Empèri Roman. Mau capitèt d'arribar fins aRoma mai visitèt l'Asia Occidentala e l'Euròpa Orientala. 98 : mòrt de l'emperaireNerva que foguèt remplaçat perTrajan.
v. 1 : premiera extraccion desau gràcias a de procès d'ebullicion e d'injeccion d'aiga. 20 : en China, descripcion pus anciana coneguda a l'ora d'ara d'unmolin d'aiga. En revènge, coma lo tèxte sembla d'indicar una utilizacion ja importanta d'aquelatecnologia, sa data d'invencion per leis engenhaires chinés es totalament desconeguda. v. 25-50 : redaccion de l'enciclopedia medicalaDe arte medica per lomètgeromanCels. Resumís lei conoissenças medicalas dau periòde. v. 45 : escritura per lo sabentromanColumella dau premier tractat sus leimalautiás animalas. v. 50 : aparicion de naviris de ramas enChina. v. 50 : enChina, premier tractat sus lanavegacion. v. 50 : enChina, aparicion de l'aviron autooscillant. v. 50 : descripcion de la premiera grua d'engranatges perEron d'Alexàndria. v. 50-70 : premiera compilacion de lafarmacopèa grècoromana per lomètgeDioscorid. v. 70 : dins l'Empèri Roman, remplaçament dau vèire colorat per lo vèire incolòr. v. 75 : per facilitar la pesada, invencion de la bascula per lei Romans. v. 75 : premier tractat d'oftalmologia escrich perDemostèn Filalèl. 77 : acabament de l’Istòria Naturala dePlini l'Ancian. Èra una compilacion dau saber dau periòde dins lei domenis deimatematicas, de lafisica, de lageografia, de l'etnografia, de l'antropologia, de lafisiologia, de lazoologia, de labotanica, de lafarmacologia, de l'esplecha miniera e de lamineralogia. v. 80 : premiera descripcion d'unamaquina de vapor perEron d'Alexàndria (eolipil).
