Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Vejatz lo contengut
Wikipèdial'enciclopèdia liura
Recercar

Sègle V apC

Aqueste article es redigit en provençau.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
(Redirigit dempuèi420)

../.. |Sègle III apC |Sègle IV apC |Sègle V apC |Sègle VI |Sègle VII |../..

Istòria

[modificar |Modificar lo còdi]
Article detalhat:Grandeis invasions.

406 : menaçats per l'avançada deiHuns, divèrsei pòbles « barbars » (Vandals,Burgonds,Alans,Sueus...) passèron lolimes dins la region deRen. Afeblit, l'Empèri Roman d'Occident poguèt pas s'i opausar e l'eveniment marquèt lo començament deiGrandeis invasions. Dins lo corrent deis ans seguents, leis envaïsseires avancèron enGàllia, enHispania e enAfrica.

Fotografia d'una partida restaurada de laMuralha de Teodòsi.

413 : enConstantinòble, acabament de la premiera partida de laMuralha de Teodòsi. Venguèt la basa deiMuralhas de Constantinòble, important sistèma defortificacions que foguèt una causa majora de la subrevida de l'Empèri Roman d'Orient fins au sègle XV.
418-419 : combats dins laPeninsula Iberica entreVisigòts,Vandals,Alans eSueus. Leis operacions s'acabèron a l'avantatge deiVisigòts qu'ocupèron la màger part de lapeninsula. Pasmens, leiSueus capitèron de se mantenir dins lo nòrd-oèst. LeiVandals se retirèron enBetica (→429).
425 : creacion de l'Universitat de Constantinòble per l'emperaireTeodòsi II. Formèt lei foncionaris de l'administracion imperiala superiora fins au sègle XV.
426 : per de rasons desconegudas, conquista deiciutats-estatsmaias deCopán e deQuiriguá per de fòrças favorablas aTeotihuacan.
429 : totjorn menaçats per leiVisigòts, leiVandals e leisAlans dau rèiGenseric decidèron de passar enAfrica. I fondèron loReiaume Vandal d'Africa.
v. 430 : per s'aparar còntra leis atacas dei pòbles cèltas installats dins leisIllas Britanicas, lei colons deBritània acceptèron l'ajuda de Saxons desbarcats dins lo sud-èst de l'illa.
434 : importantaincursion deiHuns dau rèiRugila en direccion deConstantinòble. L'Empèri Roman d'Orient aprofichèt la mòrt de son adversari per negociar la retirada dei Huns en cambi d'un doblament de sontribut.Rugila foguèt remplaçat per sei nebòtsBleda eAtila.
438 : dins l'Empèri Roman d'Orient, adopcion dauCòdi de Teodòsi, compilacion dau drech roman regardant leis afaires politics, economics, sociaus e religiós.
439 : enAfrica, conquista deCartage per leiVandals. I installèron lacapitala de son reiaume e organizèron pauc a pauc d'expedicions navalas còntraItàlia (→443).
440-443 : guèrra novèla entre l'Empèri Roman d'Orient e l'Empèri Sassanida. Aprofichant aquela mobilizacion de l'armada romana a l'èst, leiHuns menèron d'incursions dins leiBalcans. Finalament, leis atacas pèrsas foguèron arrestadas eConstantinòble acceptèt d'aumentar lotribut pagat aiHuns (→447).
442 : batut enSicília per leiVandals, l'emperaireValentinian III deguèt li concedir l'estatut de federats enAfrica en cambi de l'evacuacion de l'illa.
442 : enAsia Centrala, premier combat entre leiHuns Blancs e leiSassanidas. Aquel antagonisme anava venir un aspècte fondamentau de la diplomacia locala fins au sègle VI.
447 : aprofichant untèrratrem que destruguèt una partida deiMuralhas de Constantinòble, leiHuns d'Atila menèron una incursion dins la region de lacapitala de l'Empèri Roman d'Orient. I pilhèron un butin important mai lei Romans arrestèron de pagar lo tribut concedit en443.
v. 450 : apogèu de la poissança deTeotihuacan que teniá probablament una populacion de 150 000 a 250 000 abitants e una superficia urbanizada de 30 km².
451 : incursion deiHuns enGàllia. Pilhèron lo nòrd de la region mai foguèron arrestats per una coalicion gropantRomans,Francs eVisigòts a la batalha – indecisa – deiCamps Catalaunics. Pasmens, poguèron se retirar amb un butin important car seis adversaris, afeblits per la mòrt dau rèiTeodoric Ièr, organizèron ges de perseguida.
451 : organizacion dauconcili de Calcedònia que condamnèt lonestorianisme e lomonofisisme.
452 : aprofichant la mobilizacion dei fòrças d'Atila enGàllia e enItàlia, l'Empèri Roman d'Orient decidèt de menar una incursion violenta còntra son territòri.
453 : mòrt d'Atila. Entraïnèt la fragmentacion politica deiHuns.
457-459 : guèrra civila per la succession dins l'Empèri Sassanida. Per obtenir la victòria,Peroz Ièr s'alièt amb leiHuns Blancs en cambi de la cession deTaliqan (→466).
464-471 : periòde de famina enPèrsia.
466 : captura dau rèisassanidaPeroz Ièr durant una campanha còntra leiHuns Blancs. Foguèt obligat de pagar un recapte important en cambi de sa liberacion (→467).
467-469 : guèrra novèla entreSassanida eHuns Blancs.Peroz Ièr foguèt tornarmai batut e capturat entraïnant una intervencion diplomatica e financiera deConstantinòble per obtenir sa liberacion (→471).
471 : tresena captura dau rèisassanidaPeroz Ièr per leiHuns Blancs. Foguèt tornarmai obligat de pagar un important recapte en cambi de sa liberacion (→484).
476 : reversament dau darrieremperaire roman d'Occident,Romulus August, per lo cap barbarOdoacre que se proclamèt rèi d'Itàlia. Aquò marquèt la fin de l'Empèri Roman d'Occident.
476 : conquista d'Arle que foguèt pilhada per leiVisigòts. Après aquela destruccion, la vila aguèt de dificultats per retrobar sa poissança anciana e comencèt de declinar au profiech deMarselha (→500).
v. 480 : introduccion daunestorianisme dins laPeninsula Indiana.

Representacion de la desfacha e de la mòrt dau rèisassanidaPeroz Ièr durant una campanha còntra leiHuns Blancs.

484 : campanha novèla dau rèisassanidaPeroz Ièr còntra leiHuns Blancs. Batut e tuat, foguèt remplaçat per son fiuValash (→488). De son caire, lei Huns Blancs ocupèronAfganistan,Khorasan e la region deMerv.
488 : dins l'Empèri Sassanida, reversament dau rèiValash perKavadh Ièr qu'èra sostengut per leiHuns Blancs. Dins un contèxte malaisat, assaièt de restablir l'autoritat reiala còntra loclergat e l'aristocracia (→496).
493 : fondacion dauReiaume Ostrogòt enItàlia perTeodoric lo Grand. Basat sus una separacion estricta entreGòts e Romans, adoptèt lo modèl estatau roman e una politica de tolerància religiosa per lei diferents correntscrestians dau periòde.
496 : enGàllia, batejament dau rèifrancClovodèu. Aquò li permetèt d'obtenir lo sostèn de laGlèisa locala còntra leis autrei rèis « barbars » de la region.
496-499 : enPèrsia, reversament dau rèisassanidaKavadh Ièr. Pasmens, amb l'ajuda deiHuns Blancs, reconquistèt lo poder en498.
498 : reforma financiera au sen de l'Empèri Roman d'Orient a l'iniciativa de l'emperaireAnastasi Ièr. Encoratjant lei cambis de montant feble, aguèt un succès important que permetèt de redreiçar l'economia de l'Empèri[1].
498-557 : apogèu de la poissança deiHuns Blancs. Pasmens, d'un biais paradoxau, pauc de detalhs son coneguts sus l'istòria pòble durant aqueu periòde.
500-501 : enGàllia, combats entreBurgonds eVisigòts per lo contraròtle d'Arle. Aquò agravèt lo declin de lavila.

Cultura

[modificar |Modificar lo còdi]

461 : destruccion de l'estatua criselefantina de Zèus dins unincendi[2]. Fasiá partida deiSèt Meravilhas dau Mond citadas perAntipatèr de Sidon. Ges de còpia foguèt conservada e l'aspècte de l'estatua es solament conegut gràcias ai descripcions anticas e a de pèças romanas batudas entre98 e108.

Sciéncias e tecnicas

[modificar |Modificar lo còdi]

498 : enConstantinòble, adopcion de pèças de moneda portant una indicacion de valor sus una fàcia.
v. 499 : calcul d'una estimacion dePi relativament precisa (3,1416) per lomatematicianindianAryabatha. Una tala precision foguèt pas passada avans lo sègle XV. Pasmens, son metòde de calcul es desconegut.

Decès

[modificar |Modificar lo còdi]

Liames intèrnes

[modificar |Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar |Modificar lo còdi]

Nòtas e referéncias

[modificar |Modificar lo còdi]
  1. ↑(fr) George Tate,Justinien, l'épopée de l'Empire d'Orient, Edicions Fayard (2004), p. 277.
  2. ↑(en) Cyril Mango, Michael Vickers, E.D. Francis, « The Palace of Lausus at Constantinople and Its Collection of Ancient Statues », dinsJournal of the History of Collections, n° 4-1 (1992), pp. 89-98.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Sègle_V_apC&oldid=2424066 »
Categorias de la pagina :
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp