1930 : inondacions enLengadòc (700 mòrts). 1930 : enFrança, aprovacion de la construccion de laLinha Maginot. 1930 : evacuacion dau territòri alemand per lei darrierei tropas aliadas d'ocupacion. 1930 : lassat de la lentor dau procès de collectivizacion de l'agricultura,Estalin ordonèt son acceleracion. Prenguèt ansin de mesuras per rompre l'oposicion dei païsans rics (kolaks) que foguèron massivament arrestats e desportats après lo vòte d'una decision dau Comitat Centrau d'eliminar aquela « classa » sociala. Aquò entraïnèt una reaccion viva dei païsans que destruguèron lei recòltas, lo materiau e tuèron lei tropèus. En fàcia d'aquela resisténcia, Estalin deguèt marcar una pausa de març a junh avans d'engatjar de mejans pus importants a partir de julhet. En despiech de quauquei concessions (mantenement d'un jardin privat amb la polalha e una partida dei tropèu), de milions de païsans foguèron desportats e la produccion foguèt totalament desorganizada entraïnant defaminas fòrça grèvas en1931-1932. 1930 : aisEstats Units, per assaiar de resòuvre la crisi economica, adopcion d'unalèi proteccionista per demenir leis importacions per lo presidentHerbert Hoover (17 de junh). Pasmens, coma mai d'un país adoptèt de legislacions similaras, aquò entraïnèt tanben una reduccion deis exportacions estatsunidencas e agravèt la crisi. A la fin de l'annada, lo president deguèt donc demandar 116 milions de dolars per ocupar de caumaires amb de trabalhs publics (→1931). Pasmens, aquò aguèt ges d'efiech vertadier car lo nombre d'emplecs suprimits èra desenant tròp important per èsser tractat amb lei politicas tradicionalas dau periòde.
1931 : suspension dau pagament dei deutes entre leisEstats Units e lei país europèus per un an. L'objectiu èra d'ajudar au reglament de lacrisi economica. Pasmens, la mesura aguèt ges d'efiech car la consumacion èra venguda tròp febla per sostenir l'emplec. Ansin, au 7 de genier, i aviá au mens 5 milions de caumaires aisEstats Units. 1931 : enChina, vengudas deis aigas catastroficas dauFluvi Jaune e dau riuHuang He (julhet). Entraïnadas per una conjoncion fòrça desfavorabla deciclons tropicaus e de debit importants (fonda dei nèus), causèron entre un e quatre milions de mòrts (aiga,famina,epidèmias...). 1932 : enURSS, famina fòrça grèva enUcraïna (plusors milions de mòrts) en causa de la desorganizacion de l'agricultura sovietica entraïnada per la collectivizacion fòrçada dei tèrras. Pasmens, en despiech de la situacion catastrofica dei regions ruralas, lo govèrn capitèt de desgatjar de fons sufisents per acomençar l'industrializacion dau país. De mai, l'importància de la repression e dei faminas empachèron lei païsans d'organizar d'insureccions vertadieras. 1932 : aisEstats Units, lo taus de caumatge agantèt 23,6% après una aumentacion deisimpòsts destinada a equilibrar lo budget nacionau. De mai, de centenaus de miliers d'Estatsunidencs perdiguèron sonostau. De manifestacions importantas comencèron ansin d'èsser organizadas dins lo país coma aquela de laBonus Army. Formada de 20 000 veterans de laPremiera Guèrra Mondiala qu'èran plus pagats per l'Estat, foguèt durament reprimida lo 28 de julhet (2 mòrts, un milier de bleçats) per una tropa militara dirigida per logenerauDouglas MacArthur. 1932 : eleccion dau democrataFranklin Delano Roosevelt coma president deisEstats Units d'America. Largament descreditat per sei reviradas economicas, lo republicanHerbert Hoover foguèt batut dins 42 Estats. 1932 : enTailàndia, extension ai fremas dau drech de vòte.
1933 : enAlemanha, nominacion d'Adolf Hitler coma cancelier. Aprofichèt rapidament l'incendi dau Reichstag per atacar leicomunistas e rompre lei sindicats. Puei, aprofichèt la dissolucion deis autrei partits per obtenir lei plens poders e prendre lo poder dins lei mitans politics, economics e culturaus. Poguèt ansin formar un regim fòrça autoritari capable d'aplicar son programanacionalista eantisemita. Ordonèt tanben la creacion d'un ret de camps de concentracion destinats a estremar seis adversaris politics.
Fotografia dau boicòt economic de la comunautat josieva en 1933.
Lenhier de libres cremats per lei Nazis en Berlin lo 10 de mai.
1933 : enURSS, acabament dei principaleis operacions de collectivizacion de l'agricultura e fin progressiva dei faminas gròssas entraïnadas per la desorganizacion de la produccion. Lo bilanç uman èra catastrofic amb un nombre de victimas estimat entre 4 e 10 milions demòrts e leis estructuras socialas tradicionalas dei païsans èran quasi totalament destruchas. Economicament, la produccion de l'agricultura sovietica aviá demenit de 20 a 25% entre 1928 e 1933 e lei consequéncias negativas de la desorganizacion de 1931-1932 foguèt jamai totalament regladas. Ansin, l'agricultura demorèt un problema major dau govèrn sovietic fins a la disparicion de l'Union en1991. Pasmens, l'objectiu premier deStalin — l'industralizacion rapida de l'URSS — foguèt una capitada amb la bastida de 1 500 usinas e lo mantenement dins lo corrent dau periòde 1928-1933 d'exportacions de produchs agricòlas que permetèron de finançar aquela politica. Dins aquò, d'autrei problemas (manca de man d'òbra qualificada, manca decarbon...) apareguèron rapidament au sen dau sector industriau novèu.
1933 : aisEstats Units, lo presidentFranklin Delano Roosevelt decidèt d'adoptar una politica inspirada per lei teorias de l'economistaJohn Maynard Keynes. DichaNew Deal, aquela politica èra basada sus de principis dirigistas destinats a restaurar la consumacion. De mai, laProhibition foguèt suprimida – per crear d'impòsts suplementaris – çò que permetèt de redurre la criminalitat dins certanei vilas. Pasmens, de mesuras duras foguèron adoptadas coma la destruccion de resèrvas de produchs agricòlas per tornar aumentar lei prètz, la reduccion dau salari dei foncionaris, la demenicion fòrta dau budget de l'educacion... etc. Pauc a pauc, aquò permetèt de restablir la situacion. 1933 : reconoissença de l'URSS per leisEstats Units d'America. 1934 : enBoèmia, mòrt de 134 personas dins un accident de mina. 1934 : enTurquia, extension totala dau drech de vòte e de candidatura ai fremas. D'efiech, aqueu drech existiá ja mai èra encara l'objècte de plusors restriccions. 1934 : enURSS, assassinat deSerguei Kírov (1èr de decembre). Segond personatge pus important dau Partit aprèsEstalin e personalitat fòrça populara, sa mòrt marquèt lo començamnet dei grandei purgas e deiGrands Procès de Moscòu (1936-1938) còntra leis adversaris e leis opausants supausats ò vertadiers a la politica dau cap sovietic. 1934 : enNicaragua, assassinat dau cap revolucionariAugusto Sandino. Après son murtre, l'armada ataquèt tornarmai la guerilha. 1934 : enCuba, extension ai fremas dau drech de vòte. 1934 : après d'esitacions entre politica economica classica e intervencionista, lo presidentFranklin Delano Roosevelt decidèt d'orientar sa politica vèrs la senèstra e de començar la construccion d'un estat sociau protectiu (Estat-providéncia). Aquela decision recebèt lo sostèn de la populacion que li donèt una majoritat larga ais eleccions legislativas. L'objectiu d'aquela politica economica novèla, d'inspiracion keynesiana, foguèt de redreiçar lo país gràcias a la consumacion que s'èra totalament afondrada. Per aquò, la politica de grands trabalhs contunièt amb la creacion de l'Administracion cargada de l'avançament dei trabalhs (Works Progress Administration) que foguèt cargada de dirigir la construccion de rotas, de pònts, de bastiments publics... etc. De mai, per defugir una crisi novèla, leis activitats financieras e borsieras foguèron d'ara endavant susvelhadas amb la creacion de la Comission dei títols financiers e dei borsas (Securities and Exchange Commission). Eficaç, aqueu sistèma anava protegir l'economia mondiala fins a la fin dau sègle XX. 1935 : refusant d'aplicar loTractat de Versalhas,Adolf Hitler anoncièt lo rearmament d'Alemanha. 1935 : consequéncia dau rearmament alemand, signatura d'untractat d'assisténcia mutuala entreFrança e l'Union Sovietica. Pasmens, dins lei fachs, la cooperacion militara entre lei dos país se turtèt a l'ostilitat de l'Estat-Major francés. 1935 : enURSS, aparicion daustakhanovisme amb lei valentiás dau minaireAlekseï Stakhanov. Aquò marcava la mutacion prefonda de la classa obriera sovietica qu'èra venguda una massa importanta de trabalhaires venguts dei regions ruralas e qu'avián ges de tradicion obriera (11 milions d'obriers en 1928, 38 milions en 1938). Ansin, lo govèrn sovietic decidèt de leis enquadrar d'un biais estricte (sindicat oficiau, Partit...) e de crear una elèit format per d'obriers estrambordats per compensar la manca de qualificacion generala de la man d'òbra. 1935 : adopcion oficiala de l'apelacion « Iran » perPèrsia. 1935 : dins leisÍndias Britanicas,tèrratrem violent dins la region deQuetta (40 000 mòrts).
1937 : enURSS, perseguida deiGrands Procès de Moscòu amb lo Procès dei 17 e lo procès dei generaus de l'Armada Roja. Lo premier s'acabèt per la condamnacion a mòrt deGueorgui Piatakov,Karl Radek e deGrigori Sokolnikov e de divèrseis adversaris deStalin. Lo segond procès s'acabèt per l'execucion de plusors oficiers superiors de l'armada, compres lo marescauMikhaïl Tukhatchevski. Après son procès, una purga d'amplor foguèt organizada au sen de l'armada e aperaquí un tèrç deis oficièrs foguèron arrestats ò fusilhats (60% dei generaus). 1937 : enAlemanha, succès de la politica de redreiçament economic iniciada per leigovèrns von Schleicher (1932) eHitler (dempuei1933). En particular, lochaumatge aviá quasi disparegut e lo nivèu de vida èra similar a aqueu de1928. D'ara endavant, ben assegurat de sa posicion enAlemanha, Hitler poguèt se preocupar de seis objectius estrangiers e començar sa politica d'expansion e de revision dautractat de Versalhas. En parallèl, poguèt tanben aumentar l'intensitat de sa politica antijudieva que, dins lo corrent de l'annada, evolucionèt de l'exclusion a l'eliminacion.
1937 : enAsia, començament de la partida sinojaponesa de laSegonda Guèrra Mondiala. Ben armats e organizats, lei Japonés enregistrèron plusors succès importants coma la presa dePequin (julhet), deShanghai (13 d'aost - 26 de novembre) e deNanquin (13 de decembre). Per assaiar de rompre la resisténcia chinesa,Tòquio suspendiguèt l'aplicacion dei convencions de guèrra assegurant leidrechs deipresoniers de guèrra e ataquèt lei populacions civilas (chaple de Nanquin, 200 000 a 300 000 abitants tuats). Pasmens, leinacionalistas e leicomunistas chinés respectèron seis acòrds de non agression signats en1936 e capitèron de mantenir un frònt unit en fàcia de l'invasion. 1938 : extension dau drech de vòte aifemnas enBulgaria e enRomania. 1938 : fin deiGrands Procès de Moscòu amb lo Procès dei 21 (execucion d'Aleksei Ríkov, deNikolai Bukharin, deGuénrikh Iagoda... etc.) e lo remplaçament deNikolai Iejov, cap dauNKVD, perLavrenti Beria. Entre cinc e sièis milions de Sovietics èran estats victimas (arrestacion, desportacion ò execucion) dei Grandei Purgas que laissèron un sovenir de terror au sen de la societat fins a la mòrt d'Estalin. 1938 : enAlemanha, intensificacion de la politicaantisemita d'Adolf Hitler (incendi deisinagògas deMunic lo 9 de junh ò de Nuremberg lo 10 d'aost). L'objectiu deinazis èra d'ara endavant d'entraïnar l'emigracion dei judieus alemands vèrs d'autrei país. Ansin, dins la nuech dau 28 au 29 d'octòbre, per venjar la mòrt d'un conselhier de l'ambassada alemanda deParís tuat per un exiliat judieu alemand, lei nazis organizèron un pogrom gigant dins tot lo Reich. Entraïnèt la mòrt 91 personas, la destruccion de 267 sinagògas e de 7 500 botigas e l'arrestacion de 30 000 judieus que foguèron deportats dins lei camps de concentracion per la Gestapo. Puei, lo 12 de novembre, un impòst novèu foguèt creat, pagat solament per la communautat jucieva, per remborsar lei degalhs e lo regim decidiguèt « l'arianizacion » de totei leis entrepresas jucievas. Enfin, a la fin de l'annada, lei jucieus foguèron expulsatsmanu militari d'Àustria e deChecoslovaquia.
Soudats chinés engatjats dins de combats urbans aTaierzhuang.
1938 : enAsia Orientala, perseguida e intensificacion dei combats entreChinés eJaponés. D'efiech, maugrat sei victòrias precedentas, l'armada imperiala japonesa capitava d'infligir una desfacha definitiva a son adversari que mobilizava de fòrças numericament ben superioras ai sieunas. Lei Japonés utilizèron donc d'armas pus violentas coma d'armas quimicas ò l'organizacion de campanhas aerianas de bombardament còntra lei metropòlis chinesas. Dins aquò, lei Chinés mostrèron de signes de progrès importants li permetent de rompre d'enceuclaments e de resistir a doas ofensivas niponas durant l'ofensiva nipona Xuzhou, laTaierzhuang e la premiera ofensiva còntraWuhan, capitala provisòria dei nacionalistas. En revènge, mau capitèt de resistir a una segonda ataca còntraWuhan eChiang Kai-shek deguèt se retirar dins la vila montanhosa deChongqing qu'èra totalament en fòra de la portada deis atacas terrèstras japonesas.
1939 : enChina, perseguida dei combats entre Chinés eJaponés. Après dos ans malaisats per l'armada chinesa, lo conflicte comencèt de s'equilibrar car lalogistica nipona aviá de dificultats per avitalhar sei tropas. De mai, lo nivèu generau dei tropas chinesas èran egalament en progrès tant au nivèu de l'organizacion que de l'armament. Ansin, lei Chinés capitèron de resistir a plusors ofensivas de son adversari dins la region deNanchang (17 de març - 9 de mai), deBatalha de Suixian-Zaoyang (20 d'abriu - 24 de mai), deChangsha (17 de setembre - 6 d'octòbre) e dausud de Guangxi (ont una batalha comencèt lo 15 de novembre, →1940). Encoratjant per aquelei succès defensius, lei nacionalistas assaièron d'organizar de còntra-ofensivas durant lo periòde ivernenc. Pasmens, foguèron largament batuts e, dins lo rèsta dau país, la situacion demorèt malaisada en causa dei bombardaments generalizats còntra lei vilas e de la repression saunosa dei guerilhascomunistas que minavan lei linhas d'avitalhament japonesas. 1939 : enEspanha, enebiment de l'usatge daucatalan per leis autoritats franquistas (16 de febrier). 1939 : ocupacion de la totalitat deChecoslovaquia per laWehrmacht.Eslovaquia venguèt unestat satellit dauReich e lo rèsta formèt loprotectoratalemand deBoèmia eMoràvia. 1939 : enEspanha, capitulacion deis armadas republicanas de la mitat sud dau país (500 000 òmes). Aquò permetèt l'intrada dei tropas franquistas dinsMadrid entraïnant la fin de laGuèrra Civila Espanhòla. 1939 : après unultimatum, ocupacion d'Albania perItàlia. Lei fòrças italianas rescontrèron gaire de resisténcia e poguèron aisament establir unprotectorat sus la region.
Execucion de Polonés per un grop deSS alemands en octòbre de1939.
1939 : lo 1èr de setembre, començament de la partidaeuropèa de laSegonda Guèrra Mondiala amb l'invasion alemanda dePolonha e lei declaracions de guèrra francobritanica. Pasmens, maugrat una importanta superioritat numerica, lei fòrças francesas refusèron d'abandonar laLinha Maginot laissant leisAlemands concentrar sei tropas per destrurre l'armada polonesa avans la fin de setembre. LeiSovietics participèron tanben a l'invasion dau país per n'ocupar la partida orientala. 1939 : enPolonha, començament de chaples importants per d'unitats deSS cargada de preparar la colonizacion dau territòri per d'Alemands. Dins lei regions ocupadas per lei Sovietics, leis elèits polonés foguèron egalament largament arrestats e executats (chaple de Katyn). 1939 : dins lo quadre d'un acòrdi secrèt entreBerlin eMoscòu, lei tropas sovieticas ocupèron lei tres estats baltics.
Cadabres gelats de soudats sovietics tuats enFinlàndia.
1939-1940 : inquieta de l'expansionisme alemand, l'URSS assaièt de negociar ambFinlàndia la cession debasas navalas enMar Baltica per protegir lo pòrt deLeningrad. Pasmens,Helsinki refusèt e lo 30 de novembre, comencèt una guèrra entre lei dos país. Maugrat una superioritat tecnica e numerica, lei Sovietics mau capitèron de rompre lei defensas finlandesas. De mai, mau preparats ai combats ivernencs, l'armada sovietica foguèt batuda mai d'un còp e subiguèt de pèrdas importantas.
1930 : publicacion dau mecanisme de formacion de l'ozònestratosferic per l'astronòmbritanicSydney Chapman (1888-1970). Aquò permetèt d'explicar la preséncia d'aqueu jaç gràcias a l'accion dau raionamentultraviolet dauSoleu sus leimoleculas de dioxigèn de l'estratosfèra (→1985). 1930 : depaus dau premier brevet depintant lo foncionament d'unmotor de reaccion per l'engenhairebritanicFrank Whittle (1907-1996). 1930 : premiera evocacion de l'existéncia d'una particula neutra e de massa nulla — que foguèt dichneutrino en1933 — per lo fisicianWolfgang Pauli (1900-1958). 1930 : invencion de l'ampola flash qu'anava remplaçar lei flashs pouveras utilizats dempuei la fin dau sègle XIX. D'usatge unic, aqueleis ampolas èran formadas d'un filament qu'èra cremat dins una atmosfèra d'oxigèn. La combustion èra a l'origina d'un lume fòrça intens que permetiá d'esclairar lo subjècte d'una fotografia.
1934 : publicacion de la carta de la superficia deMercuri dessenhada per l'astronòm francogrècEugène Antoniadi dins de condicions fòrça perilhosas car menèt seis observacions dins lo corrent de la jornada. Venguèt la carta de referéncia de laplaneta fins a son exploracion per la sondaMariner 10. En particular, Antoniadi capitèt de demostrar l'inexisténcia dei canaus que sa preséncia èra estada supausada dempuei1896.
1935 : premiera formulacion de lafòrça nucleara fòrta dins una teoria dau fisicianjaponésHideki Yukawa per explicar d'un biais novèu la coesion dei nuclèusatomics. I postulèt tanben l'existéncia deimesons, especialament aquela daupion. Aqueu trabalh li permetèt d'obtenir loPrèmi Nobel de Fisica1949. 1935 : invencion dau premier film fotografic color per la companhiáestatsunidencaKodak. DichKodachrome, èra format d'una emulsion de tres jaç respectivament sensibles auroge, auverd e aublau. Lo desvolopament èra relativament complèx e necessitava de tractar lei jaç a cha un. Pasmens, en despiech d'aquelei dificultats, loKodachrome favorizèt la popularizacion de la fotografia enAmerica e enEuròpa (→1936). 1935 : descubèrta dautabun per la companhiáalemanda IG Farben. Fòrça perilhós, aqueu gas entraïna la contraccion dei muscles liscs e la mòrt amb una DL50 febla (400 mg-min/m3). 1935 : comercializacion dau film fotografic colorAgfacolor per la la companhiáalemandaAgfa. A respècte dauKodachrome comercializat un an aperevans aisEstats Units d'America, aviá un procès de desvolopament pus simple gràcias a l'incorporacion dei substàncias dirècta permetent de desvolopar lei colors dins l'emulsion presenta sus lo film. Ansin, après la guèrra, son concèpte foguèt représ e perfeccionat per metre au ponch lei films color que foguèron utilizats fins a l'emergéncia de lafotografia numerica. 1935 : identificacion dau principi actiu dauprontosil, losulfanilamid, per una còla de l'Institut Pasteur. Aquò permetèt la concepcion dei premiers tractaments antibiotics còntra certaneimalautiás de transmission sexuala ò d'infeccions entraïnadas per d'estafilocòcs. 1936 : accident dau dirigibleLZ 129 Hindenburg. Durant son aterratge, una fugida d'idrogèn entraïnèt unincendi que tuèt 35 personas. Filmada e fotografiada per fòrçajornalistas, la catastròfa entraïnèt la disparicion dei dirigibles civius utilizats per lo transpòrt transatlantic[2]. 1937 : après la descubèrta per azard dau principi de la radioastronomia perKarl Jansky en1932, construccion dau premier radiotelescòpi vertadier per l'engenhaireestatsunidencGrote Reber (1911-2002). 1937 : premiera aplicacion vertadiera dau motor fusada desvolopat perHelmuth Walter (1900-1980) en1935 que foguèt utilizat per facilitar l'enaurament d'un avion (febrier).
1937 : descubèrta daumuon perCarl David Anderson (1905-1991). 1938 : intrada en servici dau premier naviri unicament dedicat a l'observacion dei condicions meteorologicas dins l'ocean. Dich Carimaré, èra un paquebòt modificat per Météo-France per poder realizar de mesuras estacionàrias dins l'Ocean Atlantic. Demostrèt rapidament son eficacitat e un ret de naviris meteorologics tenguèt un ròtle important dins aquel ocean fins au desvolopament dei gavitèus meteorologics e dei mesuras satellitas dins leisans 1970. 1938: publicacion d'un estudi major sus lei cicles de fusion nucleara per lo fisicianHans Bethe (1906-2005). D'efiech, depintèt per lo premier còp lo cicle de reaccion a l'origina de l'energia solara. 1939 : desvolopament dau concèpte decaçaire de carris dins leis armadas participant a laSegonda Guèrra Mondiala, especialament l'armadapolonesa que deguèt faciar un nombre important de blindats en setembre. 1939 : aassai dau premierprototip d'elicoptèr militar per l'engenhaireestatsunidenc d'originarussaIgor Sikorsky (1889-1972) (14 de setembre). Après divèrseis estudis suplementaris, foguèt a l'origina dau premier elicoptèr adoptat per una fòrça armada en1945. 1939 : concepcion dau premier calculator binari per lomatematicianestatsunidencGeorge Stibitz (1904-1995). L'engenh foguèt melhorat dins lo corrent de l'annada per lei laboratòris Bell. 1939 : descubèrta de latirotricina, unantibiotic, per lobiologista francoestatsunidencRené Dubos (1901-1982). Fòrça toxica, aquela substància aguèt d'aplicacions limitadas a de tractament cutanèas. En revènge, suscitèt un interès important per l'estudi teoric deisantibiotics e per la recèrca d'aplicacions a lapenicillina. 1939 : publicacion dei descubèrtas sus lei proprietatsinsecticidas dauDDT per loquimistasoísPaul Hermann Müller (1899-1965).
.svg)
