1881 : en causa d'una crisi financiera persistenta dempuei1876, l'Empèri Otoman veguèt sei finanças plaçadas sota tutèla internacionala (decembre). 1881 : enSodan, començament dau movement madista menacèt lo govèrn egipcian e l'influéncia britanica dins la region. Permetèt tanben lo raprochament entreEtiopia e loReiaume Unit. 1881-1882 : dubertura de negociacionsFrança eMadagascar regardant lei bens e lei tèrras revendicadas perParís dins l'illa. Aquò donèt ges de resultat e lei dos país se preparèron a una guèrra. 1882 : importantciclòn tropicau dins la region deBombai (200 000 mòrts). 1882 : enEtiopia, conquista de Keffa per lo princeAdal Tessemma qu'èra estat encoratjat per lo negusYohannes IV l'annada precedenta. Pasmens, aquò se turtèt a l'ostilitat dau princeMenelik deChoa que sei tropas ataquèron tanben la region. Entre lo 6 e lo 7 de junh, infligiguèt una desfacha dura ai fòrças d'Adal Tessemma. Aquò maucontentèt lo negus mai ges de senhor èra desirós d'entraïnar una guèrra civila novèla e de negociacions permetèron de reglar la situacion.Adal Tessemma perdèt son fèu d'Agewmeder e Menelik perdèt la region estrategica de Wello e foguèt obligat de restituir l'armament modèrne capturat a Embabo. En cambi, Menelik obtenguèt lo drech d'aumentar son territòri en direccion dau sud e de l'èst.
1883 : dins loDestrech de la Sonda, erupcion fòrça violenta dauKrakatoa. Entraïnant l'afondrament dauvolcan, engendrèt untsunami que destruguèt lei regions vesinas. Au mens 36 417 personas foguèron tuats. La quantitat de materiaus volcanics emés (20 km3) aguèt d'efiechsclimatics marcats amb una demenicion de latemperatura mejana de 0,25 °C en1884[1].
Dessenh representant la presa de Tamatave per leiFrancés lo 11 de junh.
1883 : desbarcament de tropasfrancesas. Sostenguts per de bombardaments navaus, ocupèron ansinMajunga (16 de mai) eTamatave (11 de junh) entraïnant loblocus d'una partida importanta de l'illa. Pasmens, en causa de la mobilizacion importanta de sei fòrças enIndochina, l'armada francesa poguèt pas avançar vèrs lei tèrras autas e la situacion demorèt blocada durant dos ans. 1884 :tèrratrem dins la region deGranada (800 mòrts). 1884 : establiment deprotectoratsalemands enCameron e enTògo. 1884 : de negociacions entreEtiopia e loReiaume Unit permetèron ais Etiopians d'utilizar liurament lopòrt deMassaua en cambi dau passatge dei garnsions egipicians dau sud deSodan vèrs laMar Roja. 1885 : violant lo tractat de1885, loReiaume Unit laissètItàlia ocupar lo pòrt deMassaua, estrategic per leis Etiopians. 1885 : après dos ans de guèrra e deblocus, logovèrn malgash deguèt reconeisser sa desfacha còntraFrança e negociar per arrestar lo conflicte. En decembre, acceptèt de pagar una indemnitat de guèrra importanta, de cedir lo pòrt deDiego Suarez e de laissar lei Francés « presidir ai relacions exterioras de Madagascar ». En cambi,París reconoguèt l'Estat malgash. Aquò permetiá ai Francés de presentarMadagascar coma lo sieuprotectorat mai laissètde facto son autonòmia ais autoritats malgashas (→1895). 1886 : establiment d'unprotectoratbritanic dins la region d'Adèn. 1887 : annexion d'Iwo Jima perJapon. 1887 : ocupacion deBalochistan per leiBritanics. 1887 : escaramochas frontalieras entreItàlia eEtiopians au nòrd dau Plan Etiopian. S'acabèron d'un biais indecís mai permetèron ais Etiopians de mantenir son esfòrç vèrs l'èst onte conquistèronHarrar, enemic ancian d'Etiopia. 1887 : venguda deisaigas catastrofica dauFluvi Jaune que rompèt sei levadas lo 28 de setembre après plusors jorns de precipitacions fòrça importantas. La premiera rompedura se debanèt probablament dins la region deHuayankou e entraïnèt l'afondrament dau sistèma de levadas locau. Aquò causèt finalament una inondacion giganta dau nòrd de China (aperaquí 130 000 km² tocats) que tuèt entre 900 000 e 2 000 000 d'abitants. 1887 : premiera presentacion de l'opèraOtelo, deGiuseppe Verdi, aMilan. 1888 : establiment d'unprotectorat sus la ciutat-estat d'Oyo. Aquò entraïnèt rapidament la fragmentacion dauReiaume d'Oyo.
1888-1889 : enEtiopia, succès d'una incursion madista que capitèt de pilharGondar avans d'èsser obligada de se retirar après una còntra-ataca de l'armada daunegusYohannes IV. Dins aquò, labatalha de Metemma (9-10 de març de 1889) s'acabèt d'un biais fòrça indecís amb de pèrdas importantas dins lei rengs madistas e la mòrt deYohannes IV. S'estabilizèt ansin la frontiera entre Madistas e Etiopians. 1889 : après la mòrt deYohannes IV,Menelik de Choa, de ladinastia salomoniana, foguèt chausit per l'aristocracia per li succedir. Pasmens, lo fiu deYohannes IV ,Mengesha Yohannes, refusèt de reconoisser aquela decision e se retirèt enTigre. Per assegurar sa posicion, Menelik signèt lotractat de Wuchale que li permetèt de se raprochar d'Itàlia. Dins aquò, l'article XVII dau tractat, traduch d'un biais diferent, dins lei versions italiana e etiopiana entraïnèt rapidament de tensions importantas entre lei dos país. D'efiech, dins la version italiana, Etiopia èra obligada d'utilizar la diplomacia italiana dins sei relacions amb lei poissanças estrangieras venent ansin unprotectorat de Roma mentre que, dins la version etiopiana, i aviá ges d'obligacion mai solament una possibilitat. 1889 : enBrasil, reversament e abdicacion dePèire II. L'Empèri foguèt remplaçat per una republica dominada per lei proprietaris terrencs.
1882 : enEgipte, exploracion de laPiramida d'Amenemhat Ièr per l'egiptològfrancésGaston Maspero (1846-1916). Bastida au començament de la XIIa dinastia, la piramida presenta divèrsei particularitats (plusors nivèus de construccion, ges de piramida segondària, preséncia de muralhas crosadas per despartir lei cargas... etc.). Son croton es tanben desconegut — e benlèu totjorn sarrat — en causa d'una inondacion.
Fotografia de la Tor Eiffel en 1889.
1889 : acabament de la bastida de laTor Eiffel enParís. Venguda pauc a pauc un simbòl de lacapitalafrancesa, foguèt inscricha au patrimòni mondiau de l'UNESCO en1981.
1884 : dins lo quadre de sei trabalhs sus leisions, loquimistasuedésSvante August Arrhenius (1859-1927) prepausèt una definicion novèla de l'aciditat. Segon eu, leisubstàncias acidas èran capablas de liberar d'ions idrogèn ensolucion e lei substàncias basicas èran capablas de liberar d'ions idroxid. Aquela teoria foguèt inicialament mau acceptada per la comunautatscientifica mai sei resultatsexperimentaus entraïnèron son adopcion progressiva. Pasmens, se venguèt una basa fondamentala de laquimia fisica e de l'electroquimia, mostrèt lèu de limits car podiá pas explicar la basicitat dei compausats que libèran pas d'ions idroxid ensolucionaquosa (→1923). 1884 : desvolopament de lapouvera sensa fum per l'engenhairefrancésPaul Vieille (1854-1934). Melhorat perAlfred Nobel tres ans pus tard, aquela invencion es a l'origina dei pouveras militaras modèrnas e permetèt la demenicion deicalibres. 1884 : construccion de la premiera turbina de vapor de reaccion per l'engenhairebritanicCharles Parsons (1854-1931). L'utilizèt per entraïnar un generator d'electricitat marcant una evolucion fòrça importanta dins la produccion d'energia que comencèt a cha pauc de s'orientar vèrs la produccion electrica. 1884 : enimmunologia, lo mètgealemandFriedrich Löffler (1852-1915) emetèt l'ipotèsi de l'existéncia de substàncias toxicas, dichas « toxinas », secretadas per de microorganismes. Aquò èra la conclusion d'un estudi de cadabres d'animaus victimas de ladifteria qu'aviá permés de demonstrar la non difusion dei bacils de la plaga a l'origina de lamalautiá au rèsta de l'organisme (→1888). 1884 : identificacion dau bacil responsable dautetanòs per lo mètgealemandArthur Nicolaier (1862-1942). Aquò foguèt la premiera etapa dau trabalh que permetèt de trobar unvaccin (→1889 e1926). 1884 : premiera anestesia locala realizada per l'oftalmologistaaustrianCarl Köller (1857-1944).
1884 : brevet d'Édouard Delamare-Deboutteville e deLéon Malandin regardant la premieraautomobila equipat d'un motor d'esséncia de quatre temps (12 de febrier). Aqueu veïcul utilizava una cadena per la transmission e un diferenciau e èra equipat d'una banqueta e d'una plataforma. 1885 : fin dei trabalhs acomençats en1883 per l'engenhaireHiram Maxim (1840-1916) sus leimitralhièras. Aquò li permetèt de desvolopar la premieramitralhièra automatica de tir continú. Modificada en1894 per l'adaptar a lapouvera sensa fum, foguèt adoptada per mai d'una armadaeuropèa a la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX. Son foncionament èra basat sus l'efèct de reculament. 1885 : explosion de la supernovaSN 1885A dins lagalaxia d'Andromèda – qu'èra alora considerada coma unanebulosa situada dins laVia Lactèa. Foguèt la premiera supernova estudiada amb untelescòpi. 1885 : descubèrta dei camps magnetics viradís per lofisicianGalileo Ferraris (1847-1897). Aquò aguèt de consequéncias importantas e rapidas sus lo desvolopament de maquinas electricas industrialas.
1886 : descubèrta dauproton per lo fisicianalemandEugen Goldstein (1850-1930) que postulèt l'existéncia de rais de particulas de carga electrica positiva per explicar de fenomèns observats sus untube de Crookes. Pasmens, la particula novèla foguèt pas identificada coma un constituent dau nuclèuatomic avans1919. 1886 : brevet de l'engenhairealemandCarl Benz (1844-1929) regardant unaautomobila que capitèt de realizar un trajècte de 104 km en1888 (amb una velocitat mejana d'aperaquí 15 km/h). 1886 : dins lo domeni dau comèrci maritim, intrada en servici dauGlückauf que foguèt lo premierpetrolier de concepcion modèrna. D'efiech, lo premier tipe de petrolier, aparegut en1861, èra un naviri fòrça perilhós car utilizava dei sèrvas intèrnas per transpòrtar lopetròli, çò que podiá entraïnar un acampament de vaporsexplosivas dins l'espaci liure entre lei sèrvas e la còca. Per resòuvre aqueu problema, loGlückauf foguèt concebut amb de cistèrnas delimitadas dirèctament per la còca, çò que permetiá de suprimir l'espaci liure. Relativament segur regardant lo risc d'explosion, aqueu tipe de petrolier venguèt la nòrma fins aisans 1980 e l'aparicion dau petrolier de còca dobla per respòndre ai problemas de pollucion.
1887 : depaus d'un brevet per unaturbina idraulica novèla creada per l'inventorestatsunidencLeston Allen Pelton (1829-1908). Èra un melhorament de la turbinaFrancis ben adaptat per leicascadas de mai de 200 mètres d'autor. 1887 : regardant lo desvolopament de maquinas industrialas electricas, la descubèrta dei camps magnetics viradís perGalileo Ferraris (→1885) trobèt una aplicacion importanta amb lo premier depaus d'un brevet pertocant unamaquina asincròna per l'engenhaire serboestatunidencNikola Tesla (1856-1943). 1887 : enfotografia, invencion dau flash per permetre la produccion d'un lume intens capable d'illuminar un subjècte. Fins ais ans 1930, l'idèa èra d'utilizar la lutz producha per la combustion d'una pichona quantitat de magnèsi. Pasmens, aquò èra relativament perilhós car lomagnèsi es una substància fòrça inflamabla. Autre problema – au nivèu fotografic – l'entraïnament de la combustion èra manuau, çò qu'èra pas totjorn precís. 1887 : premier enregistrament d'un electrocardiograma uman per loBritanicAugustus Désisé Waller (1856-1922).
1888 : assais dei premiers prototipes desosmarins militars per lei marinasespanhòla (sosmarin de Peral, 8 de setembre) efrancesa (Gymnote, 24 de setembre). Leis autoritats militaras dei dos país adoptèron de ponchs de vista diferents. EnEspanha, lo sosmarin concebut perIsaac Peral (1851-1895) se turtèt a una oposicion viva e foguèt finalament abandonat. Au contrari, enFrança, leis assais foguèron jutjats satisfasents e loGymnote venguèt lo precursor dei sosmarins d'ataca que foguèron desvolopats per divèrsei flòtas europèas a la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX. 1888 : descubèrta de l'existéncia d'ondas electromagneticas diferentas de lalutz perHeinrich Hertz (1857-1894). 1888 : enimmunologia, confirmacion de l'existéncia deitoxinas (→1884) après la descubèrta de la toxina difterica perÉmile Roux (1853-1933) eAlexandre Yersin (1863-1943). 1888 : descubèrta dei cristaus liquids per lo quimistaaustrianFriedrich Reinitzer (1857-1927). 1889 : invencion per l'engenhairesuedésGustaf de Laval (1845-1913) de la premieraturbina devapor d'accion que poguèt èsser aisament adaptada per d'aplicacions industrialas. 1889 : invencion per l'inventorrusMikhail Dolivo-Dobrovolski (1861-1919) de la premieramaquina asincròna que foguèt industrializada. 1889 : cinc ans après la descubèrta dau bacil dautetanòs en1884, lo mètgejaponésKitasato Shibasaburo (1853-1931) capitèt de melhorar lei tecnicas d'isolament dau bacil. Aquò permetèt de cultivar de quantitats pus importantas dei gèrmes a l'origina de lamalautiá e favorizèt la concepcion dau premiervaccin un trentenau d'annadas pus tard (→1897 e1926). 1889 : presentacion de la premieraautomobila modèrna per leisengenhairesalemandsGottlieb Daimler (1834-1900) eWilhelm Maybach (1846-1929). En particular, lo veïcul èra per lo premier còp equipat d'un motor d'esséncia de combustion intèrna e d'un carburator de gisclaire. 1889 : premiera estimacion de la velocitat de desplaçament d'ondas sismicas a la superficia terrèstra (7 km/s). Foguèt realizada per l'astronòmalemandErnst von Rebeur-Paschwitz (1861-1895) a partir de mesuras sus de pendulas installadas dins doas estacions diferentas[3].
↑(en) Michael R. Rampino e Stephen Self, « Historic Eruptions of Tambora (1815), Krakatau (1883), and Agung (1963), their Stratospheric Aerosols, and Climatic Impact »,Quaternary Research, vol. 18, n°2, 1982, pp. 127–143.
