1870 : acuelh de conselhiers britanics per lo rasKassa Mercha de Tigre. Gràcias a son accès a laMar Roja, aquò li permetèt de formar pauc a pauc de tropas equipads d'armas de fuòc modèrnas. 1870 : perseguida de la politica de modernizacion iniciada per l'emperaireMeiji. Per prendre lo contraròtle de la religion nipona – lei clergats èran fòrça poderós e pas totjorn favorables a l'emperaire – decidèt d'instaurar loshintoïsme comareligion d'Estat.
1870-1871 : menaçada per la candidatura d'un prince alemand liat a l'ostau reiau dePrússia,França demandèt lo retirament d'aquela candidatura au cancelierBismarck e au rèiGuilhèm. Desirós d'entraïnar una guèrra entreFrança ePrússia per acabar son projècte d'unificacion d'Alemanha,Bismarck capitèt de provoquar lei Francés. Après una campanha de premsanacionalista, logovèrn deNapoleon III declarèt la guèrra lo 19 de julhet. Aquò entraïnèt la formacion d'una coalicion de totei leis estats alemands. Mau preparada e mau comandada, l'armada imperiala foguèt desfacha. Un còrs important foguèt enceuclat enMetz onte foguèt assetjat. Lo rèsta foguèt anientat enSedan onte l'emperaire foguèt capturat. Aquò entraïnèt una insureccionrepublicana enParís e la proclamacion de laRepublica lo 4 de setembre. Un govèrn provisòri foguèt format que contunièt la guèrra còntra lei Prussians e seis aliats. L'objectiu èra alora de desblocar lacapitala assetjada per lei Prussians a partir de setembre e d'armadas de volontaris foguèron formadas per rompre lei linhas a l'entorn deParís ò atacar lei linhas d'avitalhament deis Alemands dins l'èst deFrança. Pasmens, en despiech de victòrias localas e isoladas, aqueleis armadas improvisadas foguèron vencudas e obligats de se retirar. En genier de1871, lei Francés foguèron finalament obligats de negociar. Deguèron cedirAlsàcia-Lorena e pagar una importanta indemnitat.
1871 : insureccion de laComuna de París que gropèt divèrsei movements revolucionaris (marxisme,anarquisme,jacobinisme...) e prenguèt lo contraròtle deParís. Adoptèt mai d'una mesura progressiva mai mau capitèt de s'estendre au rèsta dau país. Ansin, foguèt esquichat per lei tropasfrancesas dins lo corrent de mai de1871 (entre 10 000 e 30 000 tuats). 1871 : enJapon, abolicion de lafeudalitat e division dau territòri en prefecturas. Una administracion defoncionaris dirigiguèt desenant l'ensemble. Leis èx-senhors recebèron de pensions e foguèron encoratjats a participar a la modernizacion dau país. Enfin, l'egalitat de cada Japonés a respècte de l'impòst foguèt decidida lo 2 d'octòbre. En matèria d'educacion, un Institut de tecnologia foguèt creada en abriu (dubertura oficiala en març de1872) e un ministèri especific foguèt fondat (2 de setembre) (→1872). Leis estudis a l'estrangier foguèron encoratjats (e sovent sostenguts) e plusors professors ò tecnicians europèus ò estatsunidencs foguèron invitats. 1871-1873 : enEtiopia, reversament daunegusTekle Giyorgis II per lo rasKassa Mercha deTigre que dispausava d'una armada modèrna. Après aqueu succèsKassa Mercha venguèt negus sota lo nom deYohannes IV. Lo sobeiran novèu capitèt de sometre lei regions deGondar e deBegademer. 1872 : aisEstats Units, creacion daupargue nacionau de Yellowstone. Premierpargue naturau de l'istòria umana, marca una etapa importanta dins la presa en còmpte progressiva de l'accion de l'èsser uman sus laplaneta. 1873 : començament d'una tiera defaminas enAnatolia. 1874 : adopcion de la premiera constitucion d'Islàndia qu'obtenguèt una autonòmia limitada. 1874 : importantciclòn tropicau enBengala (au mens 80 000 mòrts) (→1874). 1874 : enEtiopia, lo senhorAdal Tessema deGodjam, prince pus poderós dau país, acceptèt la senhoriá dau negusYohannes IV. 1874 : enChina, crisi governamentala se debanèt entre l'emperaire e sei ministres a prepaus dau projècte deTongzhi de restaurar una partida dau Palais Imperiau maugrat l'estat fòrça marrit dei finanças publicas. S'acabèt per la destitucion deis oposants a l'emperaire. Pasmens, a la fin de l'annada, lamalautiá d'aqueu darrier s'agravèt eCixi foguèt tornarmai cargada de la regéncia. 1875 : enChina, mòrt de l'emperaireTongzhi lo 12 de genier. Foguèt remplaçat lo 25 de febrier perGuangxu. Dins lei fachs,Cixi demorèt a la tèsta de l'Empèri. 1875-1876 : revirada d'una temptativa d'invasionegipciana d'Etiopia a labatalha de Gundet. Permetèt aEtiopia de capturar 12 000 fusius e 16canons modèrnes. Puei, leis Etiopians destruguèron lo rèsta dau còrs egipcian permetent la signatura d'un tractat de patz. 1876 : enBengala Orientau (ueiBangladèsh), importantciclòn que causèt la mòrt d'au mens 200 000 personas. 1876 : insureccion deBulgaria còntra lo poderotoman. La violéncia de la repression entraïnèt de reaccions fòrça negativas enEuròpa. Menaçat per una crisi financiera, lo sultanAbdulaziz foguèt reversat e remplaçat perMurad V. Pasmens, après una crisi de foliá, foguèt a son torn remplaçat perAbdulhamid II. Lo sultan novèu deguèt faciar l'ostilitat deRussia, d'Àustria e de l'Empèri Britanic après lo chaple dei revòutats bulgars. Una conferéncia foguèt organizada aConstantinòble onte lei poissanças europèas exigiguèron l'autonomia dei territòris crestians. Per s'aparar còntra la menaça de desmembrament de l'Empèri, lo sultan novèu preferiguèt adoptar unaconstitucion e transformar l'Empèri en monarquia constitucionala. Lei Britanics acceptèron aisament aquela chausida mai lei Rus preparèron una guèrra novèla. 1876 : enMadagascar, creacion d'ungovèrn sus lo modèl europèu per lo Premier MinistreRainilaiarivony amb uech gabinets especializats dins leis afaires estrangiers, leis afaires interiors, l'educacion, la guèrra, la justícia, lo comèrci e l'industria, lei finanças e la legislacion. De foncionaris, chausits au sen dei populacions dei tèrras autas, foguèron installats dins lei diferentei províncias dau reiaume per melhorar la gestion locala. Enfin, lo sistèma de collècta deis impòsts de lacapitala foguèt estendut a tot lo territòri per aumentar lei revenguts de l'Estat. Lo sistèma judiciari conoguèt tanben una reforma importanta amb la creacion de tres corts superioras installadas dins lacapitala. Son ròtle èra de supervisar lei decisions dei tribunaus locaus.
1876 : enMexic, còp d'estat dePorfirio Díaz que prenguèt lo poder. Capitèt d'estabilizar la situacion politica mexicana fins a1911. 1877 : enMexic,Díaz capitèt de restablir de relacions establas amb laGlèisa Catolica.
1877-1878 : brèva guèrra turcorussa a prepaus deBulgaria. Esquichats, leisOtomans deguèron acceptar l'independéncia deBulgaria, deSerbia, deMontenegro e deRomania. Deguèt tanben cedir de territòris importants aRussia. Pasmens, l'amplor d'aquelei concessions inquietèt leis autrei poissanças qu'impausèron una patz diferenta a laconferéncia de Berlin. L'Empèri Otoman gardèt ansin lo contraròtle d'Albania e deTràcia. Limitèt tanben sei pèrdas enCaucàs. 1878 : enEtiopia, somission deChoa en cambi dau mantenement d'una autonòmia intèrna importanta. Aquò marquèt la fin dau procès de reünificacion dau reiaume per lo negusYohannes IV. Dins la region estrategica de Wello, acomençament de la conversion de massa — mai ò mens fòrçada — de la populacion musulmana aucristianisme. L'objectiu èra de renfòrçar lo poder imperiau dins la zòna e l'operacion foguèt pas estenduda dins leis autrei províncias de l'Empèri. 1878 : crisi diplomatica entreFrança eMadagascar après la mòrt de l'aventurierJean Laborde e lo refús dau govèrn malgash de laissar seis eiretiers obtenir sei bens dins l'illa. Lei tensions s'agravèron rapidament e menèron au bombardament de dos pòrts par d'esquadras francesas. 1879 : acòrd de partiments dei zònas d'influéncia dins l'Ocean Indian entreFrança e loReiaume Unit. Lo premier país obtenguètMadagascar e lo segondEgipte eZanzibar.
1872 : acabament d'Impression, soleu levant deClaude Monet (1840-1926). Son nom foguèt a l'origina d'un jòc de mots mauvolent de part dau critic d'artLouis Leroy dauCharivari que donèt en1874 lo nom deSalon deis Impressionistas a l'exposicion deMonet e de son movement. Lo tèrme demorèt per designar lo nom dau corrent. 1874 : premiera exposicionimpressionista aParís. Foguèt a l'origina d'una importanta polemica mai permetèt au movement de presentar seis òbras d'un biais independent (→1876).
1870 : sintèsi de la premiera matèria plastica artificiala, locelluloïd, per lei frairesJohn Wesley eIsaiah Hyatt a partir d'una mescla denitrat de cellulòsa e decamfre. 1872 : depaus de brevet depintant lo premierpistolet semi-automatic. Pasmens, son autor, dich Plessner, es mau conegut e lo premier pistolet semi-automatic que foguèt un succès es l'arma d'Hugo Borchardt en1893. 1872 : descubèrta de ladorsala medioatlantica per l'expedicion dau Challenger, premiera expedicion oceanografica mondiala (→1925). 1872 : concepcion de la premiera generatritz de corrent electric capabla de produrre de corrent intens e d'alimentar d'installacions industrialas. Son autor èra l'engenhairebèlgaZénobe Gramme (1826-1901). Aquò marquèt lo començament de l'utilizacion importanta de l'electricitat dins l'industria (especialament après la concepcion de sistèmas eficaç de transpòrt dau corrent continü en1884). 1872 : publicacion d'una sintèsi de trabalhs començats en1852 per loquimistaescocésRobert Angus Smith (1817-1884). I identifiquèt tres tipes depollucions atmosfericas liadas a l'amoniac dins lei regions agricòlas, ausulfat d'amonium dins lei periferias dei vilas e a l'acid sulfuric dins lei vilas. Aquò li permetèt de definir lo concèpte deplueja acida qu'anava causar de degalhs importantas ai seuvas mondialas a partir de la segonda mitat dau sègle XX. 1873 : demonstracion dau caractèr transcendent dau nombre "e" realizada per lo matematicianfrancésCharles Hermite (1822-1901). 1874 : invencion dau barbelat per lo rendierestatsunidencJoseph Glidden (1813-1906). 1874 : acabament dau trabalh de calculs dei 707 premierei decimalas dau nombrePi per lo matematicianbritanicWilliam Shanks[1]. 1874 : invencion dauprocès Wohlwill que permet de purificar l'aur fins a un taus de 99,999%. Es un metòde d'electrolisi amb unanòde format d'un lingòt d'aur amb una puretat de 98,5%, un catòde d'aur pur (es a dire 99,999%) e una solucion d'acid clorauric e d'acid cloridric comaelectrolit. Pasmens, a un còst important en causa de la gròssa quantitat d'aur necessària per fabricar l'electrolit e, coma totei lei procès d'electrolisi, en causa de sa consumacion electrica. Ansin, son utilizacion es limitada ais aplicacions necessitant de l'aur fòrça pur. 1876 : intrada en servici dau premiernaviri frigorific destinat au transpòrt decarn entreArgentina eFrança. Concebut per l'engenhairefrancésCharles Tellier (1828-1913), èra dotat d'un sistèma de refrigeracion utilizant l'èter dimetilic. Aquò permetèt de remplaçar lo procès desaladura per lo transpòrt de denadas periblas sus de distàncias importantas. Pasmens, lo sistèma de refrigeracion èra pas encara satisfasent e lei naviris frigorifics se desvolopèron subretot amb l'invencion de la refrigeracion audioxid de carbòni en1890. 1877 : depaus d'un brevet per loprocès Thomas. A respècte deiprocès Bessemer (→1855) eSiemens-Martin, permetiá d'esplechar de jaciments defèrrefosforós. Demorèt utilizat fins ais ans 1960, especialament enLorena. 1877 : premierei liquefaccions d'oxigèn realizadas d'un biais independent per leiFrancésLouis-Paul Cailletet (1832-1913) eRaoul Pictet (1846-1929). 1878 : invencion de la premierabala camisada per l'oficièrsoísEduard Rubin. Aquò èra vengut necessari car lo desvolopament de lapouvera sensa fum aviá entraïnat una aumentacion importanta de la poissança deis armas de fuòc que podián plus utilizar de projectiles deplomb. 1878 : a l'iniciativa dau generau-mètgefrancésCharles-Emmanuel Sédillot (1804-1883), adopcion dau mòt « micròbi » per designar leis agents microscopics de transmission deimalautiás. 1878 : descubèrta de l'accion esterilizanta deisultraviolets corts sus leibactèris[2]. 1879 : descubèrta de l'escandi per lo quimistasuedésLars Fredrick Nilson. 1879 : per lo premier còp, una mòstra desamari foguèt isolat per loquimistafrancésPaul-Émile Lecoq de Boisbaudran (1838-1912)[3][4]. Per aquela rason, la descubèrta d'aquelelement li es generalament atribuïda. 1879 : concepcion dau premier motor d'explosion de dos temps per l'engenhaireDugald Clerk (1854-1932). Aqueu motor a un rendement inferior au motor de quatre temps mai una poissança pus importanta e, a l'origina, foguèt desvolopat per contornejar lo brevet de proteccion dau motor de quatre temps de1876. 1879 : depaus d'un brevet per lo premierforn d'arc electric per l'AlemandCarl Wilhelm Siemens (1823-1883) (→1900).
↑En1949, se descurbiguèt una error a partir de la 528a decimala.
↑(en) Philip E. Hockberger, « A history of ultraviolet photobiology for humans, animals and microorganisms »,Photochemical & Photobiological, vol. 76, n° 6, 2002, pp. 561–79.
↑(en) Norman N. Greenwood e Alan Earnshaw,Chemistry of the Elements (2nd ed.), Butterworth–Heinemann, 1997, p. 1229.
↑(fr) Jean Dhombres, « Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran. L’homme d’une terre », dins Jean Dhombres (dir.),Aventures scientifiques. Savants en Poitou-Charentes du XVIe au XXe siècle, Les éditions de l’Actualité Poitou-Charentes, 1995, pp. 124-135.
