v. 1520 : consequéncia de l'arribada deisEuropèus enMesoamerica, una importantaepidèmia devariòla,malautiá encara desconeguda dins la region, comencèt de decimar lei populacions localas. En certaneis endrechs, lo taus de mortalitat agantèt 90%[1]. 1520 : dins l'Empèri Otoman, mòrt dau sultanSelim Ièr que foguèt remplaçat per son fiuSoliman.
Representacion dausètge de Tenochtitlan realizada durant la segonda mitat dau sègle XVII.
1520-1521 : revòuta generala deisAstècs còntra leisEspanhòus. Pasmens, mau capitèron d'anientar lei tropas deHernán Cortés a labatalha d'Otumba e foguèron durament tocats per lavariòla. Ansin, après aver reorganizat son armada, loconquistador poguèt assetjarTenochtitlan que capitulèt lo 13 d'aost de1521 après la mòrt d'au mens 150 000 defensors e abitants. 1521 : après lavariòla, començament d'una epidèmia desenepion enMesoamerica. 1522 : enMediterranèa Orientala, conquista de Ròdes, darrierafortalessa deis òrdres militars crosats dins la region, après unsètge saunós e una evacuacion negociada dei defensors. 1522 : enMesoamerica, invasion dauReiaume Tarasc per leisEspanhòus. Afeblits per lavariòla e losenepion, lei Tarascs chausiguèron de negociar. Acceptèron la senhoriá espanhòla, lo pagament d'un tribut e l'intrada de missionariscatolics en cambi dau mantenement d'una autonòmia importanta. LocazonciTangáxuan II se convertiguèt tanben aucristianisme. 1522-1527 : guèrra entre leiZapotècs e leisEspanhòus. Gràcias a una viva resisténcia, lei Zapotècs gardèron seis institucions mai lei malautiás entraïnèron pauc a pauc l'afondrament de sacivilizacion. 1523 : enAsia, captura per la flòtachinesa d'unnaviriportugués transportant doascolobrinas que foguèron rapidament copiadas per leisengenhaires chinés. 1523-1527 : aprofichant una aliança amb lei MaiasKakchikels,Hernán Cortés menèt una importanta campanha dins la partida meridionala dau territòri maia. I someteguèt divèrsei vilas en cremant leis elèits locaus. Pasmens, l'expedicion deguèt s'arrestar en causa dei guèrras civilas entreconquistadors. 1524 : enPèrsia, mòrt d'Ismail Ièr que foguèt remplaçat per son fiuTahmasp Ièr. 1524-1526 : dins loSant Empèri, debanament de laGuèrra dei Païsans Alemands, un ensemble d'insureccions localas entraïnadas per lei tensionsreligiosas liadas a l'aparicion dauprotestantisme e de problemas sociaus liats a d'abús de part dei senhorsfeudaus. Lo movement obtenguèt lo sostèn dei classas pauras de laborgesiá urbana e promulguèt lo tèxte deiDotze Articles que prefiguran lei declaracions dei sègles ulteriors sus leiDrechs de l'Òme. Pasmens, leisarmadas regularas dei senhors resistiguèron e prenguèron l'avantatge a labatalha de Frankenhausen (15 de mai de1525). Au finau, la repression causèt lamòrt de 100 000 païsans e permetèt ai senhors de renfòrçar sei proprietats. Dins aquò, leis abús pus grèus foguèron corregits dins lo corrent deis ans seguents. 1525-1526 : invasion dauSultanat de Delhi per lei tropas dau capafganBabur. Ben equipada e comandada, son armada ganhèt lo combat decisiu aPanipat en julhet de1526. Lo sultanIbrahim Lodi i foguèt tuat e lo venceire poguèt fondar l'Empèri Mogòl. 1526 : dins laPeninsula Iberica, expulsion dei populacionsmusulmans installadas enAragon.
1526 : dins leiBalcans,batalha de Mohács entreOngrés eOtomans. Durament batut, loReiaume d'Ongria s'afondrèt e venguèt l'enjòc d'una guèrra entreÀustria e l'Empèri Otoman (→1529). 1527 : enYucatan, loconquistadorFrancisco de Montejo recebèt una autorizacion dau rèi d'Espanha per conquistar lei ciutats maias. Pasmens, se turtèt a una resisténcia acarnada e deguèt se retirar (→1530). En mai la tropa lutheriana motinada de Carles Quint saqueja Roma. 1527-1529 : enAfrica Orientala, guèrra novèla entreEtiopia e loSultanat d'Adel. Gràcias a la crompa d'armas de fuòc, lei tropas dau sultan capitèron d'envaïr una partida dau territòri etiopian. Pasmens, subiguèron de pèrdas importantas e deguèron marcar una pausa. 1528 : famina grèva enLengadòc. 1528 : vengut bòrni,Askia Muhammad, sobeiran de l'Empèri Songai, foguèt reversat per son fiu. Aquò marquèt lo començament d'un periòde d'instabilitat dins l'Empèri.
Representacion dau sètge de Viena.
1529 : après divèrsei succès, lei Turcs poguèronassetjar Viena (27 de setembre - 15 d'octòbre). Pasmens, afeblits per de problemas d'avitalhament e per la resisténcia dei defensors, deguèron se retirar. Perdiguèron plusors miliers d'òmes durant lo movement en causa de l'ivèrn.
.svg)
