1514 : inquiets de l'emergéncia de laPèrsia Safavida, leisOtomans ataquèron en direccion dau plan iranian. Infligiguèron una importanta desfacha a l'armada pèrsa a labatalha de Chaldiran mai poguèron pas esplechar son succès maugrat la presa ulteriora deTabriz. Dins aquò, lei Safavidas menacèron plus lo territòri otoman avans lo sègle XVII. 1514 : enEuròpa Orientala, conquista de la fortalesa deSmolensk per leiRus (30 de julhet). Pasmens, la reaccion deiPolonés foguèt viva e lei Rus foguèron durament batuts a labatalha d'Orcha (8 de setembre). Capitèron de gardarSmolensk mai perdiguèron lo rèsta de sei conquistas. 1515 : conquista d'Ormuz dins loGolf Persic. 1515-1517 : assaiant de se liberar de la tutèla de sa grand, lo negusDawit II (1508-1540) installèt sacapitala aEntoto. Pasmens, lo país deguèt subretot faciar un contèxte diplomatic regionau malaisat en causa de la guèrra entreOtomans ePortugués dins l'Ocean Indian. Finalament, en1517, gràcias a l'ajuda de naviris portugués, leis Etiopians poguèron tornarmai impausar lo pagament d'un tribut auSultanat d'Adel. 1517 : après l'afondrament dei Mamelocs d'Egipte, loSultanat de Sennar capitèt de negociar amb leisOtomans per mantenir son independéncia. Aquò marquèt la fin de l'avançada turca vèrs lo sud de la vau deNil. 1517 : enYucatan, una mission d'exploracionespanhòla foguèt durament atacats per leiMaias e obligada de se retirar (→1518). 1517 : enDelhi, mòrt dau sultanSikandar Lodi que foguèt remplaçat per son fiuIbrahim Lodi. 1518 : rribada dauprotestantisme enPolonha e enLituània. Obtenguèt de succès rapides au sen dei populacions germanicas onte lei conversions foguèron nombrosas, compres dins l'aristocracia. 1518 : famina grèva enVenècia. 1518 : enYucantan, expedicion novèla deisEspanhòus que conquistèron brèvamentCozumel eChakán Putum avans de se retirar en direccion dei territòris astècs.
1518 : creacion dau thaler aJáchymov enBoèmia.Moneda d'argent qu'anava gardar una forma fòrça establa, venguèt fòrça popular dins lo mond germanic, dins lo nòrd d'Itàlia e enAnglatèrra. Inspirèt tanben la creacion de plusors monedas quasi identicas (escut de sièis liuras francés, pèça de uech espanhòla...) qu'anavan tenir lo ròtle de moneda internacionala entre lei sègles XVII e XVIII. 1519 : enMesoamerica, arribada d'una expedicion dirigida per loconquistadorespanhòuHernán Cortés. Utilizant lei crèires religiósastècs e l'actitud esitanta dautlatoaniMoctezuma II, capitèt de prendre lo contraròtle deTenochtitlan. Pasmens, lei tensions creèron rapidament entre leis Espanhòus, seis aliats indigèns e leis Astècs (→1520).
1512 : fabricacion de la premiera mòstra de pòcha per lorelotgieralemandPeter Henlein (vèrs1485 -1542). 1513 : publicacion d'un resumit de la teoria eliocentrica dau prèire eastronòmpolonésNicolau Copernic (1473-1543). Maucontentat dei prediccions realizadas amb lo sistèmaantic dePtolemèu, prepausèt una vision novèla e revolucionari d'un sistèma onte leiplanetas orbitavan a l'entorn dauSoleu. Pasmens, gardèt son tèxte secrèt — franc de quauqueis amics — en causa de sa crenhença dei reaccions de laGlèisa e sa teoria foguèt pas difusada avans sa mòrt en1543. v. 1515 : enAlemanha, aparicion dei premiers modèls depistolet de rodet. Lo premier fabricant conegut es un certanJohann Kühfuss mencionat dins un document de1517. 1517 : per lo premier còp enEuròpa, lomètgeitalianGirolamo Fracastoro (1478 ò1483 -1553) exprimiguèt publicament l'idèa que leifossils foguèsson lei rèstas d'organismes vivents.
