v. 1440 : acabament dau procès d'organizacion dauReiaume Tarasc enMesoamerica. La capitala foguèt installada aTzintzuntzan e lei regions perifericas de l'estat venguèron un ensemble d'entitats tributàrias. 1440 : enProvença, destruccion d'una partida de l'Abadiá de Silvacana en causa d'una venguda deis aigas deDurença. Lo centre religiós mau capitèt de restaurar son influéncia après aquela catastròfa. 1440 : crisi novèla de la Glèisa d'Orient après la signatura d'un acòrdi d'union en1439 amb laGlèisa Catolica. Pasmens, aquò empediguèt pas l'organizacion de lacrosada decidida en1439 (→1444). L'expedicion gropèt plusors estats occidentaus,Venècia eConstantinòble. 1440 : enMesoamerica, mòrt dautlatoaniItzcoatl. Son nebòtMoctezuma Ièr li succediguèt. 1441 : dins l'espaci maia, destruccion deMayapan, darriera ciutat-estat importanta de la region per una coalicion menada per lo cap militarAh Xupan. Aquò entraïnèt un lòng periòde de guèrras intèrnas que durèt fins a1461.
Expansion aragonesa dins lo corrent de la fin de l'Edat Mejana.
1442 : fin de la conquista dauReiaume de Nàpols per leisAragonés. 1444 : desfacha de la crosada decidida en1439 per ajudar l'Empèri Bizantin còntra leiTurcs (batalha de Varna). Lo rèiLadislau III Jagellon, rèi dePolonha-Lituània e d'Ongria e cap de l'expedicion, foguèt tuat durant lei combats e remplaçat perCasimir IV Jagellon enPolonha-Lituània eLadislau V enOngria. 1444 : premiera venda coneguda d'esclaus negres a destinacion de plantacions portuguesas. Encara limitat ais illas de l'Ocean Atlatic (Madèira,Canàrias...) o a laPeninsula Iberica, aqueu comèrci anava se desvolopar per venir una activitat economica majora entre lei sègles XVI e XVIII dins lo quadre daucomèrci triangular. 1444-1447 : après labatalha de Varna, perseguida dei combats entre Turcs e Bizantins. Pauc a pauc, lei tropas deConstantinòble deguèron abandonar totei sei territòris e se retirar dins sacapitala (→1448). 1445 : en Africa Orientala, importanta victòria d'Etiopia còntra loSultanat d'Adel. Lo sultan foguèt tuat sus lo prat batalhier e son cadabre, desmembrat, expausat dins l'Empèri. Son fiu preferiguèt negociar e venir tributari daunegus. 1448 : mòrt de l'emperairebizantinJoan VIII Paleòleg que foguèt remplaçat per son fraireConstantin XI Paleòleg. Aquò permetèt d'amaisar lei relacions amb lei Turcs e de signar una trèva. 1449-1450 : enChina,incursion violenta d'Esen Taidji, khan deis Oïrats, après lo refús de la cort imperiala d'acceptar unmaridatge entre una princessa imperiala e eu. En reaccion, l'emperaireMing Yingzong menèt una armada vèrs lo nòrd. Pasmens, aquela armada foguèt anientada per lei Mongòls a labatalha de Tumu. Lo 8 de setembre, l'emperaire foguèt capturat perEsen Taidji. Aquò entraïnèt una crisi au sen de l'Empèri Ming. Finalament, lo 22 de setembre,Ming Daizong, lo fraire de l'emperaire, prenguèt lo poder.Esen Taidji foguèt finalament obligat de se retirar per avitalhar sacavalariá. Per trebolar lei Ming, lei Mongòls liberèronYingzong maiDaizong gardèt l'integralitat dau poder. Lo conflicte demeniguèt pauc a pauc en intensitat e la patz foguèt restaurada en1453.
1440 : publicacion d'una teoria dau cardenaualemandNicolas de Cues (1401-1464) que depintava unacosmologia diferenta d'aquela dePtolemèu. En particular, son autor supausava un movement de rotacion de laTèrra a l'entorn dauSoleu e l'existéncia d'autreiplanetas abitadas. Parlèt tanben d'un univèrs similar a una esfèra sensa limit determinat. Pasmens, assaièt pas de matematizar son ipotèsi per la demostrar e son idèa demorèt lòngtemps desconeguda. 1440 : acabament de la publicacion d'una tiera de tractats escrichs per lomatematician arabeespanhòuAl-Qalasadi (1412-1486). Son trabalh presenta la particularitat d'utilizar de simbòls e d'abreviacions per representar leis operacions aritmeticas dins leis operacions algebricas. Aquò èra pas lo premier còp dins l'Istòria mai lei tèxtes d'Al-Qalasadi, largament difusats, aguèron un ròtle decisiu dins la generalizacion d'aqueu concèpte. 1440 : data pus anciana enregistrada dins un document escrich deCorèa de l'utilizacion d'unpluviomètre. Dins aquò, aquel instrument èra ja conegut dins la peninsulaindiana au sègle IV avC.
.svg)
