1001 : expedicion deMahmud de Ghazni còntraÍndia. Amb una pichona armada decavaliers, ataquèt e pilhèt lo territòri deJaipal, raja deLahore e deKabol. Esquichat e umiliat, lo raja se suicidiguèt mai son fiu,Anandapala, lo remplacèt e comencèt l'organizacion d'una importanta coalicion per s'aparar còntra una incursion novèla (→1004). 1001 : començament dau rèine dau princeEstève Ièr que marquèt l'intrada d'Ongria au sen dei reiaumescrestians. 1001 : annexion de l'Eslovaquia actuala per lo ducBoleslau Ièr de Polonha. 1002 : enFrança, la mòrt dau ducEnric Ièr de Borgonha, fraire dau rèiUc Capet, entraïnèt una guèrra entre lei senhors borgonhés desirós de se partejar l'eiretatge dau duc e lo rèiRobèrt II que voliá lo mantenir dins lo reiaume capecian (→1015). 1003-1004 : importants combats entreBizantins eBulgars. S'acabèron per una trèva de 10 ans qu'èra globalament a l'avantatge deConstantinòble (→1014). 1004-1013 : après l'annexion deBoèmia per lo ducBoleslau de Polonha en1003, començament d'una guèrra entre loSant Empèri Roman Germanic de l'emperaireEnric III e leiPolonés. S'acabèt per una victòria polonesa : en cambi d'un jurament de fidelitat,Polonha gardèt la màger part de sei conquistas (→1015). 1004 : incursion novèla deMahmud de Ghazni dins laPeninsula Indiana onte pilhèt la region deBhatia. 1005 : data tradicionalament retenguda per la fondacion de laRepublica de Gènoa. 1008 : revòuta d'una partida de la noblesaprovençala còntra lo còmteGuilhèm II. 1009 : en aplicacion de sa politica ostila ai populacions nonmusulmanas, lo califafatimidaAl-Hakim ordonèt la destruccion de laGlèisa dau Sant Sepulcre deJerusalèm. Aquò entraïnèt de protestacions importantas enEuròpa e foguèt una causa de l'organizacion deicrosadas a partir de la fin dau sègle (→1030). 1014-1018 : conquista e annexion dauKhanat Bulgar per leiBizantins. Aquò permetèt aConstantinòble d'eliminar una menaça importanta e de tornar posicionar sa frontiera lòng deDanubi. 1015 : aliança entreGènoa ePisa per assaiar d'empachar la conquista deSardenha per l'emir de Denia. 1015 : enFrança, reglament de la question dauDucat de Borgonha amb una victòria dau rèiRobèrt II que capitèt de mantenir lo fèu dins son esfèra d'influéncia.
1015-1018 : guèrra novèla entrePolonha e loSant Empèri Roman Germanic. Coma lo conflicte precedent, s'acabèt per una victòria polonesa. L'Empèri deguèt abandonar una partida deLusàcia e deMoràvia a seis adversaris. En revènge, gardèt lo contraròtle deBoèmia. 1018 : mòrt dau còmteGuilhèm II de Provença durant una temptativa de reprimir unarevòuta dePonç de Fòs. Aquò entraïnèt de sei domenis entre sei fèus e afebliguèt l'autoritat dei còmtes.
1021 : disparicion daucalifafatimidaAl-Hakim bi-Amr Allah que foguèt probablament assassinat a l'estigança de sa sòrreSitt al-Mulk. Son cadabre foguèt jamai descubèrt e sei partisans, gropats a l'entorn dauvisir Muhammad al-Darazi, ne'n faguèron un personatge sant ocultat. Aquò foguèt a l'origina de lareligiondrusa. Regardant leis afaires dau Califat, son fiuAli az-Zahir li succediguèt sota la tutèla deSitt al-Mulk (tanben dicha Sitt an-Nasr). Pasmens, la regéncia mau capitèt d'impausar son autoritat e lo rèine novèu comencèt amb quatre annadas de trèbols intèrnes. 1022 : segon lo monge cronicaireAsemar de Chabannes, d'eretics foguèron cremats dins lo corrent de l'annada aTolosa après una condamnacion per « maniqueïsme »[1]. Aqueu tèrme designava benlèu d'ereticsdualistas precursors daucatarisme mai es pas segur. 1023 : presa de la succession daucòmte de Champanha per lo còmteAudoin II de Bles. Aquò li permetèt de venir lo senhor d'un domeni poderòs format de Champanha, deBles, deChartres, deTròias e deMeus que foguèt una menaça per lo domeni reiau francés fins au començament dau sègle XIII. 1023-1025 : epidemia depèsta efamina grèva enEgipte. Amb lo decès deSitt al-Mulk, agravèron lei trèbols intèrnes dauCalifat Fatimida en entraïnant de revòutas enPalestina (→1028-1029). 1024 : per de rasons desconegudas, un parent dauprince de Kievataquèt una flòta bizantina enMar Egèa. Foguèt batut au larg de l'illa deLemnos per una segonda flòta. 1025 : per de rasons desconegudas — benlèu de rivalitats comercialas liadas a la politica d'expansion dei Chola vèrs leis estrechs d'Asia dau Sud-Èst —Srivijaya foguèt atacada e pilhada per una importanta flòta chola dirigida per lo rèiRajendra Choladeva. Après aquela desfacha,Srivijaya comencèt son declin, perdiguèt sa posicion dominanta enSumatra e i laissèt lo poder aJambi (→1079). 1027 : expedicion dau rèiCnut lo Grand còntraEscòcia. Au contrari dei sobeirans deWessex qu'avián obtengut la reconeissença de son primat dins l'illa, i obtenguèt solament una promessa depatz e d'amistat, çò qu'indica una reduccion de l'influéncia anglesa dins la region.
1028 : en fàcia de la multiplicacion dei cas d'eresia dualista — benlèu de precursors daucatarisme — dins sei fèus, lo duc d'AquitàniaGuilhèm V reüniguèt un concili per estudiar lei mejans permetent de luchar còntra lo desvolopament d'aqueleis eresias[2]. 1028-1029 : nominacion d'Ali bin Ahmad Jarjarai comavisir dauCalifat Fatimida. Favorizèt la restauracion de l'economia egipciana afeblida per lei trèbols entraïnats per la mòrt dau califaAl-Hakim bi-Amr Allah en1021. Un an pus pus tard, capitèt de reprimir totei lei revòutas enPalestina. v. 1030 : vèrs aqueu periòde[3], lo califaAli az-Zahir autorizèt l'Empèri Bizantin d'organizar la restauracion de laGlèisa dau Sant Sepulcre destrucha en1009 a l'iniciativa de son paire. L'objectiu èra de melhorar sei relacions ambé lei populacions crestianas dau Califat. 1030 : enNorvègia,batalha de Stiklarstadir que s'acabèt amb la desfacha e la mòrt dau rèi norvegian crestianOlaf II. Foguèt batut per una coalicion dei territòris autonòms dau nòrd pagan sostenguts per leiDanés. Aquò empediguèt tornarmai l'unificacion dau país. 1031 : data tradicionalament retenguda per la fragmentacion definitiva dauCalifat de Còrdoa. Foguèt remplaçat per un ensemble de principats. 1031-1034 : enFrança, mòrt dau rèiRobèrt II que foguèt remplaçat perEnric Ièr. Pasmens, aquela succession entraïnèt una guèrra civila entre lo rèi novèu e lei partisans de son fraire cadet. Lo conflicte s'acabèt per una victòria d'Enric Ièr gràcias a l'ajuda dau duc deNormàndia. 1032 : maugrat d'atacas organizadas per leis emirsfatimidas locaus, de grops deDruzes capitèron de s'installar lòng dau litorausirian. Aquò marquèt lo començament de la formacion dau poblament fòrça complèx dauLiban modèrne.
1035 : mòrt dau rèiCnut lo Grand. Son domeni foguèt partejat entreCnut III que venguèt rèi deDanemarc,Magnus Ièr que venguèt rèi deNorvègia eHarold Ièr que venguèt rèi d'Anglatèrra. 1035 : mòrt dau rèiSanche III Garcés. Sei domenis foguèron partejats entre sei fius entraïnant la fondacion de plusors reiaumes dins laPeninsula Iberica comaAragon eCastelha. De conflictes opausèron tanben lei maucontents. 1036 : enEgipte, mòrt dau califaAli az-Zahir que foguèt tuat per una epidemia depèsta. Aquò afebliguèt grèvament lo califa car son eiretier èra un enfant de 7 ans. La cort dau Califat venguèt ansin lo teatre de combats entre diferentei faccions per s'assegurar dau contraròtle de laregéncia. 1036 : importanta victòria de laRus' de Kiev, menada per lo grand princeIaroslav lo Savi, còntra leiPechenegs. 1038-1040 : revirada d'una expedicionbizantina de reconquista deSicília. Pasmens, afebliguèt fòrça lei senhorsmusulmans locaus que foguèron unicament sauvats per lei divisions intèrnas dau camp grèc (complòt còntra lo cap de l'expedicion). 1038 : mòrt dau rèiEstève d'Ongria que foguèt remplaçat per son nebòt venecianPèire d'Ongria. 1039 : enFrança, grèva guèrra entre lo rèiEnric Ièr eAudoïn II de Bles. Lei tropas dau rèi capitèron de conquistarTorena eSens. 1040 : annada probabla de la fondacion dau movement deisAlmoravides per loteologianconservadorAbdallah ibn Yasin. Indignat per l'islam superficiau dei tribüs berbèras de certaneis oasís deMarròc, son objectiu èra de restaurar la puretat de lareligion. Obtenguèt un succès important e sei fòrças venguèron rapidament un actor militar important deMagrèb (→1053). 1042 : importanta famina dins la màger part dau reiaume deFrança. 1050-1058 : important periòde de prosperitat enEgipte durant lo periòde dau visirAbu Muhammad Hasan bin Abdur Rehman Yazuri. 1053-1055 : guèrra entre lo rèi deFrança e lo duc deNormàndia. S'acabèt per un succès normand que permetèt au Ducat de venirde factoindependent (→1058). 1053-1056 : començament dei conquistas militarasalmoravidas amb la presa deSijilmasa e d'Audaghost. Vilas marchandas importantas dei regions occidentalas deSahara, assegurèron la prosperitat dau movement.
Extension dei territòris ocupats per lei Seldjokidas.
1055 : presa deBagdad per leiTurcs Seldjokids. Aquò marquèt la fin de l'Emirat Buyide e lo començament d'un periòde de dominacion dei Seldjokids enOrient Mejan. 1056 : somission dei senhors deFòs au còmte de Provença. Dins la region deTolosa, reünion novèla d'unconcili dins lacapitala dau Comtat per estudiar lei mejans de lucha còntra una eresia dualista locala. 1057 : enEscòcia, restabliment de l'unitat dau reiaume amb la fin de la guèrra civila entreMacbeth eMalcolm III. 1057-1059 : començament de la conquista deMarròc per leisAlmoravides. De combats fòrça violents li permetèron d'ocupar lo sud mai lo cap dau movement,Abdallah ibn Yasin foguèt tuat durant una campanha còntra lei regions centralas e septentrionalas. Foguèt remplaçat perAbu Bakr ibn Umar. 1058-1059 : represa de la guèrra entreFrança eNormàndia. Tornarmai batut, lo rèiEnric Ièr deguèt tornar acceptar lei clausas de1055. 1062 : enMarròc, fondacion dau camp militar deMarraquèsh per l'AlmoravideAbu Bakr ibn Umar. 1062-1067 : dins loCalifat Fatimida, guèrra civila entre lei soudats negres e leimercenaris turcs. Lo poder sostenguèt lei Turcs mai lei rebèls capitèron de resistir dins lo sud egipcian durant 5 ans. Divèrsei tribüs de bedoins aprofichèron lo caos per pilhar la region (→1067). 1063 : mòrt dau sultanseldjokidToghril Beg Ièr que foguèt remplaçat perAlp Arslan.
1094 : mòrt dauvisirfatimidaBadr al-Jamali qu'èra lo cap vertadier dau Califat. Foguèt remplaçat per son fiuAl-Afdal Shahanshah. Dins aquò, aquela succession mau contentèt lei partisans d'una restauracion de l'autoritat califala. Gropats a l'entorn deNizar ben al-Mustansir, fiu dau califaAl-Mustansir Billah, assaièron sensa succès de reversar lo visir. Gardèron pasmens de posicions enSiria e enPalestina e i fondèron lo movementnizarita, çò qu'afebliguèt la preséncia fatimida dins aquelei regions. 1095 : viatge daupapaUrban II enFrança per predicar l'organizacion d'una expedicion armada destinada a reconquistar lei Luòcs Sants daucristianisme ocupats per leimusulmans (→1096).
1049 : acabament de la construccion de laPagòda de Fèrre[4] enChina dins lavila deKaifeng. Totjorn intacta au començament dau sègle XXI maugrat 38tèrratrems e 6 vengudas deis aigas, es considerada coma una òbra majora de l'arquitectura dauperiòde Song. 1086 : enMesopotamia, restauracion dausantuari de l'imam Ali qu'èra estat destruch per unincendi. Iniciat per leiSeldjokids, aqueu trabalh marquèt la segonda etapa de la construccion dau monument. 1098 : acabament de la glèisa romanicaSant Andrieu deCracòvia. Foguèt l'unica glèisa de lavila que subrevisquèt au pilhatge mongòl de1241.
v. 1000 : documents mostrant un usatge frequent de lavariolizacion en Asia Orientala, premiera tecnica d'immunizacion coneguda còntra unamalautiá. Èra basada sus l'innoculacion volontària de lavariòla a un individú per l'immunizar. Perilhosa, aquela tecnica foguèt utilizada sus la planeta fins ai trabalhs de Jansen sus la vaccinacion en1796. 1005 : fondacion de l'Ostau dau Saber a l'iniciativa dau califafatimidaAl-Hakim bi-Amr Allah. L'ensemble assostava unabibliotèca publica fòrça importanta e d'ensenhaments regardant leisciéncias (astronòmia per exemple), lafilosofia e lareligion.
1005 : publicacion dauKitab Al Qanûn fi Al-Tibb (« Lo Libre de la Lèi regardant la medecina » enoccitan). Òbra majora dau sabent persanAvicena, èra unaenciclopedia escricha enarabi que gropava la màger part dei coneissenças medicalas dau periòde au sen de cinc libres regardant l'anatomia, leimedicament simples, leipatologias, lei fèbres, lacirurgia, leipoisons e lafarmacopèa. Aguèt una gròssa influéncia sus tota la medecinamedievala. 1006 : explosion de lasupernovaSN 1006 que foguèt probablament la pus lusenta de l'Istòria umana. Lo fenomèn foguèt descrich per plusors astronòms enEuròpa, enAsia e enOrient Mejan. D'Amerindians marquèron tanben aquela observacion sus una estela. Samagnitud aparenta agantèt benlèu -9, çò que permetèt a lasupernova de far ombra ais objèctes susTèrra.
1021 : publicacion dauKitab al-Manazir (« Tractat d'Optica » enoccitan) per lo sabent arabopersanAlhazen. Escrich entre1015 e 1021, aqueu tractat èra devesit entre sèt libres regardant lafisica (subretot l'optica), leimatematicas e lamedecina. Permetèt de donar una definicion melhora de lachambra negra e de desvolopar lometòde scientific modèrne. Aquela òbra aguèt una influéncia gròssa sus lo desvolopament dei sciéncias dins lo corrent dei sègles seguents. 1037 : mòrt dau sabent arabeIbn Tahir al-Baghdadi, autor de l'al-Takmila fi-l-Hisab, qu'es a l'origina de progrès importants dins lo domeni de lateoria dei nombres. 1044 : publicacion dau libreWujing Zongyao (Principis generaus dau classic de la guèrra enoccitan) que donèt lei premierei recèptas conegudas de lapolvera, probablament inventada dins lo corrent dausègle VII. L'obratge depintèt tanben lo principi de foncionament de labossòla. 1046 : illustrant la perseguida de la diffusion daupapier en direccion d'Euròpa, divèrsei testimònis atestan l'existéncia de papetariás enAl-Andalús (→1085). 1054 : observacion de lasupernova a l'origina de laNebulosa dau Cranc per d'astronòms chinés, arabes e europèus. Foguèt pron lusenta per demorar visible de jorn. 1068 : publicacion aCòrdoa dauKitāb al-Masālik wa-al-Mamālik (Libre dei Rotas e dei Reiaumes) òbra principala de l'istorian e geografAl-Bakri (1014-1094). Depintava lei regions dau nòrd e dau centre d'Africa. 1070 : publicacion deiDemonstracions de problemas d'algèbra dau matematician persanOmar Khayyam (1048-1131). I demostrèt l'existéncia d'equacions ambé doas solucions e menèt lo premier estudi sistematic deis equacions cubicas gràcias ai conicas per determinar lo nombre de racinas realas e leis avalorar d'un biais aproximatiu. 1078 : illustracion dei progrès tecnics complits enChina durant lei sègles IX, X e XI, la produccion d'acier foguèt estimada a 127 000 tonas. 1085 : difusion dau mestritge de la fabricacion de papier dins l'espacicrestian amb l'existéncia de papetariás dins lavila deToledo. 1088 : publicacion deMeng xi bi tan (« Discussions de pincèu dempuei un raiòu de pantais » enoccitan), òbra majora dau generau, foncionari e sabentchinésShen Kuo (1031-1095). Aqueu libre tracta d'un nombre important de domenis regardant leisciéncias (geologia,astronomia,botanica,zoologia, estudi de fenomèns naturaus...), latecnologia (estampariá de caractèrs mobils[6],espasas...), lafilosofia, lamusica ò lei crèires. Per exemple, dona la descripcion d'unabossòlamagnetica e depinta la descubèrta defossils dins la ròca d'un bauç. 1092 : publicacion d'una carta deiconstellacions per l'astronòm chinésSu Song. En fòra de sa precision avançada, l'aspècte pus important d'aqueu trabalh foguèt l'utilizacion d'una projeccion fòrça similara a laprojeccion de Mercator. 1097 : invencion probabla (au mens enEuròpa) dautrabuc decontrapés per leiBizantins. Pus eficaç que lo trabuc de traccion qu'existiá dempuei l'Antiquitat, se difusèt rapidament enMediterranèa tant dins leis armadascrestianas quemusulmanas.
↑En despiech de son apelacion, es unapagòda depèira. Son nom vèn de sacolor sorna.
↑(fr) Paul Mazliak, Avicenne et Averroès. Médecine et Biologie dans la civilisation de l'Islam, Vuibert/Adapt, 2004.
↑(en) Joseph Needham,Science and Civilization in China. Chemistry and Chemical Technology, Part 7 : Military Technology; The Gunpowder Epic, vol. V, Taipei, Caves Books, 1986, pp. 201-203.
.svg)
_e_Khanat_Bulgar_(996).png)
