Sègle I : enMesoamerica, destruccion de la vila deCuicuilco per d'erupcions dauvolcanXitle. Aquò entraïnèt de migracions importantas dins la region e veguètTeotihuacan venir la ciutat pus importanta de la region daulac Texcoco[1]. 88-87 :Premiera Guèrra Civila entre Marius e Sulla. S'acabèt per una victòria relativa deMarius (sostengut per lei faccions popularas) que poguèt ocuparRoma gràcias a la partença deSulla (sostenguda per lo partit aristocratic) enGrècia per combatreMitridat VI. De mai,Marius moriguèt en86 avC, çò qu'afebliguèt grèvament son camp (→82 avC). 82 : a son retorn d'Orient, represa dau poder perSulla après unabrèva guèrra civila. Lei partisans de Marius foguèron durament reprimits. 80-72 : enHispania,revòuta dau generauQuintus Sertorius, partisan deMarius, reprimida perMetellus Pius ePompèu. 78-77 : enItàlia,mòrt deSulla. Aquò entraïnèt una revòuta d'èx-partisans deMarius menats perLepid. Lei rebèls foguèron vencuts perPompèu eCatulus. 63-62 : guèrra civila novèla au sen de laRepublica Romana amb laconjuracion de Catilina qu'es aisament reprimida per lei legions fidèlas auSenat. 58-51 : conquista deGàllia per lo generauromanJuli Cesar. Aquò permetèt aRoma d'eliminar la menaça cèlta sus sei províncias septentrionalas. En despiech d'una resisténcia acarnada (sètges d'Alesia eUxellodunum), lei pòbles gallés se someteguèron aisament. 49-45 :guèrra civila entre Cesar e Pompèu. Lo conflicte s'acabèt per la victòria deJuli Cesar qu'eliminèt totei lei partisans dePompèu e placètEgipte sota sonprotectorat. Incapable de s'opausar au venceire, lo Senat lo proclamètdictator a vida (→44 avC). 44 :assassinat deJuli Cesar per un complòt de defensors deis institucionsrepublicanas romanas. 44 : importanta erupcion d'Ètna qu'engendrèt deperturbacionsclimaticas dins l'emisfèri nòrd. 43-42 : ensemble de guèrras civilas dins l'Empèri Roman. La premiera opausèt l'eiretier deJuli Cesar (Octavius) a son luòctenent principau (Marc Antòni). S'acabèt amb un acòrdi de partiment dau poder (segond triumvir). Lasegonda opausèt lei partisans deCesar a seis assassins. Lei segonds foguèron totalament desfachs e obligats de se suicidar. 37 : amb l'ajuda dei fòrças romanas deMarc Antòni, leisEgipcians capitèron d'organizar una tiera d'atacas victoriosas còntra leiParts enOrient Mejan. I creèron un ensemble d'estats vassaus protegits perRoma e destinats a empedir un retorn part dins la region. Dins aquò, de combats indecís i opausèron encara Parts e Romans en36-35 avC. 35 : novèla degradacion dei relacions entreOctavius eMarc Antòni. Aprofichant l'ajuda dau segond aCleopatra VII, lo premier organizèt una violenta campanha de propaganda còntra son rivau accusat d'èsser « emmascat » per la rèina d'Egipte ò d'utilizar de mejans militars romans au profiech unic deis Egipcians (→32 avC). 32-30 :darriera guèrra civila de la Republica Romana entreOctavius eMarc Antòni (aliat ambEgipte). En31 avC, la flòta d'Octavius destruguèt aquela de son rivau a labatalha d'Actium entraïnant l'afondrament de son armada. Après lo suicidi deMarc Antòni e deCleopatra,Octavius annexètEgipte e demorèt l'unic mèstre dau mond roman (→27 avC).
27 : vòte dauSenat Roman assegurant aOctavius lo mantenement de sei poders extraordinaris. Metèt tanben en plaça una reforma administrativa importanta amb la creacion de províncias imperialas dirigidas perOctavius eu meteis. Se leis institucions republicanas èran oficialament mantengudas, aquò permetèt au venceire de la guèrra civila de contraròtlar la màger part de l'armada car lei territòris imperiaus èran situats a proximitat deifrontieras.Octavius – desenant dichAugust – venguèt ansin definitivament lo cap suprèm dau territòri roman e l'eveniment es considerat coma la data de fondacion de l'Empèri Roman (→23 avC). Per leis abitants, aquò foguèt tanben un progrès important car limitèt fòrtament lo pilhatge dei províncias per lei governadors, caracteristica dei darriereis ans de laRepublica. Lo regim novèu s'estabilizèt donc aisament. 23 : modificacion dei poders d'August. Abandonèt lo consolat mai recebèt la poissança tribuniciana e venguèt lo cap de l'administracion provinciau. Aquò li donèt un poder sensa limit dins l'Empèri. 15: expansion romana vèrs lo nòrd amb l'annexion de plusors regions situadas dins leisAups e au sud deDanubi. Plusors vilas foguèron tanben fondadas per renfòrçar lei frontieras (Augusta Vindelicorum,Autun eLousonna).
v. 87 : naufragi d'unnaviri portant lamaquina d'Anticitera qu'èra probablament un otís de calcul astronomic. Lei vestigis d'aquela maquina mostran l'existéncia e l'utilizacion d'engranatges dins lo mondmediterranèu. v. 44 : a la seguida de l'erupcion d'Ètna e de sei consequéncias, premiera descripcion coneguda deis efiechs d'univèrn volcanic. v. 15 : mencion de la toxicitat daublanc de plomb dins un tèxte de l'arquitècteromanVitruvi. L'autor conselha de remplaçar lei conduchs deplomb per de conduchs deterralha. Pasmens, son avejaire foguèt pas seguit.
