500-493 : après una expedicion mancada còntraNaxos menada per lo satrapa d'Anatolia Occidentala, de divisions au sen dau comandament entraïnèron la revòuta dei ciutats grègas d'Ionia (499 avC). Leis insurgents obtenguèron l'ajuda d'Atenas maiEsparta refusèt d'intervenir. Après una desfacha en497 avC, leis Atenencs retirèron soncòrs expedicionari mai aquò empachèt lo movement de s'estendre. Pasmens, la reconquista deMilet (494 avC) per l'armada pèrsa permetèt aisAquemenidas de restablir sa dominacion dins la reigon (→492 avC). 492 : temptativa pèrsa d'atacarAtenas amb una importanta flòta (300naviris). Pasmens, una tempèsta entraïnèt la revirada totala dau projècte e la pèrda de la màger part dei fòrças engatjadas (→490 avC). 491 : capitada d'una expedicionespartenca per eliminar una preséncia pèrsa sus l'illa d'Egina.
Guèrras Medicas de 490 a 477 av. JC
490 : ataca pèrsa còntraAtenas amb una temptativa de desbarcament que foguèt arrestada a labatalha de Maraton. Aquela victòria donèt un prestigi considerable aisAtenencs. 486-482 : mòrt deDarius Ièr que foguèt remplaçat per son fiuXerxès Ièr. Deguèt reprimir de revòutas enEgipte e dins d'autrei províncias per estabilizar son poder. A l'eissida d'aquelei conflictes,Xerxès Ièr destruguèt la màger part deifortificacions deBabilònia per empedir una revòuta de la vila. A partir d'aquela data, la vila mesopotamiana comencèt de declinar e perdiguèt son importància. 480 : expedicioncartaginesa enSicília per sostenir seis aliats locaus còntraGelon. Pasmens, l'operacion s'acabèt per una desfacha importanta eSiracusa venguèt la poissança majora de l'illa. 480-479 : segonda invasion pèrsa deGrècia. Maugrat una resisténcia acarnada (Termopilas,Artemission), lei Grècs deguèron se retirar enPeloponès. Pasmens, lavictòria navala de Salamina bloquèt l'avançada pèrsa. Puei, un an pus tard, una armada grèga coalizada bateguèt durament l'armada pèrsa a labatalha de Platèa entraïnant la revirada totala de l'invasion. Enfin, una còntra-ofensiva navala atenenca permetèt d'anientar lo rèsta de la flòta pèrsa aucap Micale. 477 : formacion de laLiga de Delos. Gropant lei ciutats-estats grègas aliadas d'Atenas, èra destinada a luchar còntraPèrsia. Dins aquò, se transformèt pauc a pauc en « empèri atenenc ». 477-476 : guèrra entreRoma e la ciutat-estat etrusca deVeïes. Lei Romans capitèron de resistir a un sètge avans d'impausar una trèva de 40 ans a seis adversaris. 477-463 : expedicions navalas atenencas per mantenir per fòrça dins laLiga de Delos divèrsei ciutats desirosas de retrobar son autonòmia. 471 : vòte de lalèiLex Publilia Voleronis a l'iniciativa dautribun de la plèbaVolero Publilius. Renforcèt l'independéncia de la plèbaromana a respèct dau patriciat gràcias au transferiment de l'eleccion deitribuns de la plèba deicomices curiates aicomices tributes. 465 :assassinat deXerxès Ièr per son ministreArtabanus. Aqueu darrier se proclamèt emperaire e dirigiguèt l'Empèri durant quauquei mes fins a sa captura e son execucion perArtaxerxès Ièr.Egipte aprofichèt aquelei trèbols per se revòutar (465-456 avC). 464-454 : destruccion parciala d'Esparta per untèrratrem. Aprofichant la situacion, leis Ilotes se revoutèron. Menaçats, leis Espartencs menèron una repressionsaunosa. 462-454 : enRoma, lòng conflicte politic a l'entorn de laLex Terentilia que demandava d'escriure leidrechs dei dos cònsols. En fàcia dau refús dau patriciat, lei tribuns de la plèba bloquèron leis institucions. Un compromés foguèt finalament trobat per formar una comission cargada de redigir aquelei drechs (→449 avC). 461-456 : construccion deiMuralhas Lòngas d'Atenas entre lavila e sonpòrt. 457 : conflicte generau enGrècia en causa d'una incursion atenenca enBeocia.Esparta s'i opausèt per protegir l'independéncia d'aquelei ciutats. Ganhèt labatalha de Tanagra mai foguèt obligada de se retirar en causa de sei pèrdas. De son caire,Atenas poguèt pas ocupar lei regions ocupadas. Una trèva generala foguèt concluda en451 avC. 454 : transferiment dau tesaur de laLiga de Delos dins la vila d'Atenas. Aquò permetèt a la vila de finançar pus aisament sei flòtas e sei monuments mai suscitèt un maucontentament important entre seis aliats. 449 : signatura de laPatz de Callias entre laLiga de Delos e l'Empèri Aquemenida. Favorabla aiGrècs, permetèt de restablir l'independéncia dei ciutats d'Ionia. Aquel acòrdi permetèt tanben de restablir lapatz entreAtenas eEsparta. 449 : adopcion de laLèi dei Dotze Taulas per leiRomans. Permetèron de reglar lo conflicte sociau e politic entraïnat per lo projècte de laLex Terentilia. 446 : conflicte generau novèu enGrècia, totjorn en causa d'una temptativa d'invasion atenenca enBeocia e de la revòuta de plusors membres de laLiga de Delos. Pasmens, au contrari de la guèrra precedenta, de negociacions rapidas permetèron de restablir lostatu quo ante. 440-439 :revòuta de Samos còntraAtenas.Pericles impausèt lo pagament d'un tribut important, lo liurament de la flòta dei vencuts e la mesa en plaça d'un regimedemocratic basat sus lo modèl atenenc. 438-436 : tiera d'expedicions dePericles dins la region de Pònt per melhorar lei relacions entreAtenas e lei ciutats localas. Leis Atenencs creèron tanben de colonias dins leis illas e enTràcia per renfòrçar son influéncia lòng dei rotas comercialas necessàrias a son avitalhament.
434-431 : revòuta de plusors ciutats de laLiga de Delos e tensions vivas entreAtenas eCorint que se combateguèron a prepaus dau contraròtle deCòrcira (una colonia deCorint en revòuta còntra sametropòli) e dePotidèa. Menaçada, Corint demandèt l'ajuda d'Esparta entraïnant l'intrada en guèrra de laLiga de Peloponès còntra laLiga de Delos (guèrra de Peloponès). 431-421 : premiera partida de laGuèrra de Peloponès.Atenas, decimada per una epidemia de « pèsta » (→429 avC) que tuètPericles, se retirèt enAtica ont èra protegida per seifortificacions.Esparta foguèt donc obligada d'atacar lei linhas d'avitalhament de la vila enMar Egèa. Pasmens, avián ges d'aliat e deguèron donc trobar denaviris. Lei combats aguèron donc luòc principalament sus de frònts periferics. Leis Atenencs ganhèron labatalha d'Esfacteria (425 avC) e leis Espartencs aquela d'Amfipólis en423 avC. En421 avC, lei doas ciutats signèron donc una patz de compromés mau segura (→418 avC). 429-426 : premierapandemiaistoricament atestada. Probablament entraïnada per lotifús, apareguèt enEtiopia avans de se difusar enEgipte, enCirenaïca, enGrècia e enPèrsia[1]. 418 :victòriaespartenca de Mantinèa còntraArgos. D'efiech, sostenguda perAtenas, la ciutat aviá assaiat d'estendre son influéncia enPeloponès au detriment deis aliats d'Esparta. 415-413 :expedicion de Sicília. Per sostenir seis aliats dins l'illa e vencreSiracusa, sostèn supausat d'Esparta,Atenas mandèt un important còrs expedicionari dins l'illa. Pasmens, l'operacion s'acabèt per un desastre. 412-404 : darriera partida de laGuèrra de Peloponès. Desenant sostenguda perPèrsia,Esparta poguèt construrre de flòtas. Maugrat plusors desfachas, leis Espartencs capitèron finalament de destrurre la flòta atenenca a labatalha d'Aegospotami (405 avC). Aquò li permetèt de realizar lo sètge dirècte d'Atenas que capitulèt en404 avC. La vila vencuda foguèt obligada de prononciar la dissolucion de laLiga de Delos, de liurar lo rèsta de sa flòta e de destrurre seifortificacions. 409-405 : aprofichant la situacion critica deSiracusa après sa victòria còntraAtenas (→413 avC), lei Cartaginés mandèron una armada per atacar la colonia d'Agrigenta. Pasmens, foguèron decimats per una epidemia e lei doas ciutats signèron una trèva. 404 : insureccion novèla d'Egipte que capitèt de restaurar sonindependéncia. 403 : restabliment de lademocraciaatenenca.
↑(fr) Jean-Noël Biraben, « Les maladies en Europe : équilibres et ruptures de la pathocénose », dins Mirko D. Grmek (dir.) e Bernardino Fantini,Histoire de la pensée médicale en Occident, vol. 1 : Antiquité et Moyen-Age, Éditions du Seuil, 1995, pp. 295-296.
