402-395 : expedicionespartenca enIonia per sostenir lei ciutats grègas de la region còntraPèrsia. Leis Espartencs enregistrèron plusors succès mai deguèron finalament se retirar en causa de laGuèrra de Corint (→395 avC). 400-399 : guèrra entreEsparta eElis que s'acabèt amb una victòria de la premiera. 398-396 : enSicília, represa de la guèrra entreCartage eSiracusa. LeiGrècs capitèron de destrurreMòtia en397 avC reconquista per lei Cartaginés un an pus tard. Puei, lei fòrças daugenerauImilcar assaièron d'assetjarSiracusa mai deguèron se retirar en causa d'una epidemia. 398 : enItàlia, conquista deVeïes perRoma.
395-387 : menaçada enAnatolia perEsparta, laPèrsiaAquemenida repostèt en finançant una coalicion de ciutats grègas (Atenas,Tebas,Corint,Argos) ostilas a la dominacion espartenca entraïnant una novèla guèrra generala enGrècia.Esparta ganhèt lei batalhas terrèstras deNemea e deCoronèa. Puei, capitèron de prendre lo contraròtle deCorint gràcias a una revolucion aristocratica. En revènge, sa flòta foguèt esquichada aCnide per leisAtenencs. Aprofichant aqueu succès, l'amirauConon comencèt la reconquista de plusors colonias atenencas perdudas durant laGuèrra de Peloponès (431-404 avC) e tornèt bastir leiMuralhas Lòngas. Blocat, lo conflicte foguèt reglat en387 avC per laPatz d'Antalcidas. L'independéncia de cada ciutat foguèt restaurada maiCorint deguèt tornarmai integrar laLiga de Peloponès.Pèrsia gardèt lo contraròtle d'Ionia. 391-381 : revòuta d'Evagoras, rèi deChipre, còntraArtaxerxès II. Recebèt l'ajuda d'Egipte. Foguèt vencut après la concentracion d'una importanta flòta a l'entorn de l'illa. 390 : violenta incursion cèlta còntraRoma. Sensa ajuda de part de seis aliats, lei Romans aguèron de dificultats per rebutar l'ataca. Aquò accelerèt la dissolucion de laLiga Latina. 389- : començament d'un conflicte entreRoma e lei ciutatsetruscas dau sud d'Etruria; 383 : aprofichant unaguèrra civila entre diferentei faccions deTebas, uncòrs expedicionariespartenc prenguèt lo contraròtle de la vila. 380-366 : campanha pèrsa per reconquistarEgipte. Avançant vèrs lo sud, lei fòrças d'Artaxercès II capitèron de reconquistarMenfis (373 avC) mai deguèron se retirar en fàcia de la resisténcia acarnada deis Egipcians. 379 : revòuta deTebas còntraEsparta. La vila formèt un govèrndemocratic emilitarista e reconstituïguèt laLiga de Beocia. S'alièt tanben ambAtenas. 378-362 : començament d'una guèrra generala novèla enGrècia. OpausètEsparta e seis aliats a una coalicion gropantAtenas eTebas. Leis Atenencs rompèron lo blocus espartenc a labatalha navala de Naxos. De son caire, lei Tebans foguèron venceires aLeuctra (371 avC). Aquò entraïnèt de revòutas còntraEsparta enPeloponès onte lei Tebans fondèron laLiga Arcadiana e la fortalesa deMegalopolis per limitar l'influéncia espartenca a la mitat sud de la peninsula. En mai d'aquò, lei Tebans pilhèron lo territòri espartenc e liberèronMessenia (369 avC), çò qu'èra una catastròfa economica per seis enemics. L'amplor d'aquela victòria inquietèt fòrçaAtenas que cambièt de camp e s'alièt ambEsparta per mantenir l'equilibri entre ciutats. La batalha decisiu aguèt finalament luòc en362 avC aMantinèa. Leis Espartencs foguèron tornarmai batuts mai lei Tebans perdiguèron lo generauEpaminondas e sei successors potenciaus. La patz generala permetèt aAtenas de tornar trobar una partida de sa poissança navala maiTebas eEsparta demorèron fòrça afeblidas. 376-367 : crisi sociala novèla enRoma onte leitribuns de la plèba de reformas politicas, socialas e economicas per partejar lo poder suprèm entre patricians e plebèus, luchar còntra la presa de contraròtle progressiva dei tèrras agricòlas de l'ager publicus per lo patriciat e demenir la pression dei dèutes de la plèba. Lo patriciat refusèt aquelei reformas e lei dos tribuns utilizèron son drech de vetò totei leis eleccions franc d'aquelei dei tribuns onte foguèron tornarmai elegits. La crisi s'acabèt amb lo vòte dei lèis demandadas. 366-350 : revòuta generala dei satrapas dei províncias occidentalas de l'Empèri Aquemenida. Recebèron lo sostèn d'Egipte, d'Atenas e d'Esparta. Leis insurgents aguèron l'avantatge fins a la mòrt d'Artaxerxès II que foguèt remplaçat per son fiuArtaxerxès III. Crudèu mai eficaç, devesiguèt lei rebèls per lei dispersar en353 avC. En revènge, sa campanha d'Egipte mau capitèt totalament e deguèt abandonar lo país en350 avC. 351-348 : insureccion de la vilafeniciana deSidon còntraPèrsia. Après un sètge malaisat,Artaxercès III ordonèt lo chaple de la màger part deis abitants. 346-343 : intervencion d'Esparta enCreta (Guèrra Estrangiera) onte son influéncia èra contestada. En despiech de son declin, capitèt de restablir seis aliats e l'illa demorèt lòngtemps un aliat fidèu. 343-341 : menaçada per leiSamnitas,Càpoa foguèt integrada a sa demanda dins lo territòri roman. Aquò marquèt lo començament de l'expansionisme deRoma enItàlia. Aquò entraïnèt laPremiera Guèrra Samnita que s'acabèt sensa resultat. 343 : invasion novèla d'Egipte per leisAquemenidas. Ben preparada perArtaxerxès III, l'operacion foguèt una capitada e lo faraonNectanebo II foguèt rapidament obligat de s'enfugir vèrs lo sud. Pasmens, la violéncia dei tropas pèrsas marquèt prefondrament lei populacions egipcianas que sostenguèron pus tard lei Grècs d'Alexandre. 338 :batalha de Queronèa entreMacedònia e una coalicion gropantAtenas eTebas. S'acabèt per una victòria totala dei Macedonians que venguèron la poissança dominanta deGrècia.
327-304 : tensions a l'entorn deNàpols entre leiRomans e leiSamnitas. Lei Romans capitèron d'en prendre lo contraròtle, çò qu'entraïnèt laSegonda Guèrra Samnita. En321 avC, lei Romans foguèron durament batuts aiForcas Caudinas e obligats de demandar una trèva. Dins aquò, aprofichèron aquela pausa per se renfòrçar e enregistrar plusors victòris en312 avC. Bateguèron tanben leis Etruscs aulac Vadimon (310 avC) e finalament vencre lei Samnitas en305 avC e lo rèsta de seis aliats en304 avC. 323-322 : enGrècia, començament de laGuèrra Lamiaca après una revòuta d'Atenas. La mòrt d'Alexandre permetèt ais Atenencs de trobar d'aliats au sen deis autrei ciutats grègas mai lei coalizats foguèron finalament batuts.
322 : enMagadha, capitada d'un còp d'Estat menat perChandragupta Maurya eChanakya. Lo premier fondèt una dinastia novèla a l'origina de l'Empèri Maurya. Installèt sacapitala aPataliputra e comencèt la conquista deis autreisestatsindians. 310-306 : represa dei guèrras entreCartage eSiracusa. Lei Cartaginés desbarquèron una armada enSicília que foguèt batuda mai d'un còp. De son caire, lei Grècs desbarquèron tanben enAfrica onte poguèron unicament pilhar lei zònas non defendudas. Finalament, de negociacions permetèron d'organizar lo partiment de l'illa. 308-303 : conflicte entre lei fòrças deSeleuc Ier e deChandragupta Maurya. En cambi de 500elefants de guèrra, lei Maurya poguèron annexar la màger part de l'Afganistan e dauPaquistan actuaus (→297 avC). 303 : signatura d'un tractat entreRoma eTarenta regardant lo partiment deizònas d'influéncia respectivas. 301 : insureccion populara dins la vilaetrusca d'Arezzo. Menaçada, sonaristocracia demandèt l'ajuda deRoma. Pasmens, aquela expansion novèla de l'influéncia romana inquietèt leis autrei pòbles de la region e una situacion de quasi guèrra se metèt en plaça dins la region (→298 avC).
Sègle IV avC : invencion de l'acier de « Damasc » dins laPeninsula Indiana. Contenent una concentracion auta d'oxigèn, permetiá de produrre d'espasas e desabres de qualitat bòna gràcias a un procèsmetallurgic perdut durant lo sègle XVIII. 324 : pus anciana utilizacion documentada d'unaaubaresta sus un prat batalhier (enChina).
.png)