Es un país ancian d'Euròpa qu'acomencèt sa formacion au sègle X. Au sègle XIII, passèt sota lo contraròtle de l'Ostau de Habsborg e foguèt integrat a l'empèri europèu d'aquela dinastia. Au sègle XVI, venguèt lo centre dei possessions dei Habsborg d'Àustria. La disparicion d'Ongria que son rèi foguèt tuat per leisOtomans en1526 li permetèt de venir una poténcia majora daucontinent. Pasmens, se turtèt ais interés deis autrei poissanças coma França que luchèron per limitar lo poder dei Habsborg. Après una tièra de conflictes ai sègles XVI e XVII, laGuèrra de Trenta Ans s'acabèt en1648 per una desfacha austriana que empachèt lei Habsborg de prendre lo contraròtle dauSant Empèri Roman Germanic. Au sègle XVIII, la poissança austriana foguèt menaçada per l'emergéncia dePrússia que menacèt son influéncia enAlemanha. Lei guèrras napoleonencas arrestèron aquela rivalitat fins a1815 e permetèron a l'Empèri d'Àustria d'agantar son apogèu. Pasmens, la rivalitat ambé Prússia acomencèt tornarmai a partir de la mitat dau sègle XIX. En1866, Prússia expulsèt Àustria deis afaires intèrns d'Alemanha. Afeblit, Viena deguèt acceptar de reconóisser lei drechs de la minoritat ongresa per formarÀustria-Ongria. De mai, deguèt tanben dirigir seis ambicions vèrs leiBalcans onte se turtèt augovèrnrus. Aquela rivalitat venguèt una fònt de tensions en Euròpa e foguèt una causa de l'entraïnament de laPremiera Guèrra Mondiala. Vencuda, Àustria-Ongria esclatèt e foguèt remplaçada per una tièra d'estats novèus. Se formèt una Republica d'Àustria que foguèt annexada en1938 per loTresen Reich e participèt a laSegonda Guèrra Mondiala dins lo campalemand. Ocupada en1945 per lei venceires, lo país foguèt evacuat en1955 en cambi de sa neutralitat dins leis afaires internacionaus.
Es membre de l'Union Europèa dempuei1995. La capitala esViena (1 825 287 abitants dins l'airal metropolitan). Lo gentilici esaustriac -a (oaustrian -a).
La region d'Àustria es poblada dempuei au mens 8000 avC. Lo premierestat conegut, loreiaume de Norica, foguèt fondat au sègle II avC per de populacionscèltas de lacultura de Hallstatt que s'installèron pauc a pauc entre 800 e 400 avC. Gràcias a la produccion e au comèrci desau e defèrre, èra un reiaume liat au comèrcieuropèu e probablament un territòri prospèr. Aqueu comèrci permetèt d'establir de relacions ambé laRepublica Romana e lo reiaume de Norica èra un aliat de Roma. Pasmens, en16 avC, sostenguèt la revòuta dePanònia còntra lei Romans. Desfach, foguèt integrat a l'Empèri Roman en 40.
De l'Antiquitat a l'establiment de l'Ostau dei Habsborg dins la region de Danubi
Après la conquista de Norica, lei Romans contraròtlavan la màger part dau territòri de l'Àustria modèrna que foguèt devesit entre lei províncias deRètia, deNorica e dePanònia. A partir dau sègle II, l'endrech foguèt menaçat per d'invasions de pòbles germanics e l'Empèri Roman i organizèt lolimes deDanubi e i mandèron mai e mai de legions (2 legions en 80, 4 en 125, 7 au sègle III).
Pasmens, quand l'Empèri Roman d'Occident s'afondrèt au sègle V, la region foguèt ocupada per lei Lombards fins a568 puei per leis Avars. A partir dau començament dau sègle IX, leis Avars deguèron faciar leis atacas de l'Empèri Carolingian deCarlesmanhe (768-814). Foguèron vencuts en811 e la region foguèt annexat au territòri carolingian. Ne'n formèt una marcha militara dicha Marcha de l'Èst (Ostmark) fins ais invasions ongresas. De900 a955, la marcha foguèt ocupada per leis Ongrés avans una reconquista en955 per lei tropas dauSant Empèri Roman Germanic de l'emperaireOton Ièr. En976,Oton II nomèt locomteLeopold de Babenberg comamargrava dau país que foguèt dich Àustria (Oesterreich) per lo premier còp en996.
Lo rèine de l'Ostau de Babenberg sus Àustria durèt tres sègles de976 a1246. La dinastia capitèt de venir un ostau influent dins leis afaires intèrns dauSant Empèri e d'aumentar son territòri. Au sègle XII, èra venguda un advèrsari de l'Ostau dei Welf e assaièt de prendre lo contraròtle de Bavièra. Pasmens, l'emperaireFrederic Ièr (1152-1190) èra desirós de destendre sei relacions ambé lei Welfs. En cambi de l'abandon deis ambicions dei Babenberg, l'emperaire donèt l'estatut deduc aEnric II d'Àustria e creèt loDucat d'Àustria en1156. A partir d'aquela data, lei Babenberg van donc se concentrar sus Àustria que foguèt aumentada deStiria en1192 e deCarniola en1232. Pasmens, en1246, lo ducFrederic II d'Àustria (1230-1246) moriguèt sensa eiretier durant unabatalha còntra leis Ongrés entraïnant la fin de ladinastia.
L'Ostau de Habsborg apareguèt au sègle XI enSoïssa e capitèt rapidament d'aumentar sei domenis en Alsàcia (comtat de Sundgau, landgraviat d'Auta Alsàcia) e Soïssa (comtat de Lenzborg). Gràcias a una politica abila, capitèt d'aumentar son territòri e de pausar lei fondacions de l'estat austrian modèrn. D'efèct, tre1264,Rodòlf de Habsborg, que foguèt elegit emperaire en1273, obtenguèt per eiretatge de possessions dins la region de Brisgau, en Soïssa Occidentala, lo comtat de Kyborg e lo landgraviat de Turgòvia avans de prendre possession dei fèus d'Ottokar II de Boèmia après labatalha de Marchfeld.
La politica de l'Ostau de Habsborg foguèt similara a aquela dei Babenberg e lei novèus ducs d'Àustria se concentrèron sus l'aumentacion dau nuclèu territòriau format per ladinastia precedenta. Pasmens, la fin dau sègle XIII foguèt marcada per la pèrda deCaríntia mau compensada per lo gasanh dau margraviat de Burgau en1301. L'etapa decisiva de l'ascension dei ducs d'Àustria se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XIV quand, en1355, lei Habsborg reprenguèron lo contraròtle deCaríntia e aquistèron la region de Tiròl. D'ara endavant, la dinastia ocupava una posicion estrategica dins leis Aups e, franc de la pèrda definitiva deSoïssa en1499 après una tièra de guèrras, lei possessions Habsborg s'aumentèron ai sègles XIV e XV de divèrsei territòris coma lo comtat de Feldkirch en1365, lo comtat de Bludenz en1376, lo comtat de Hohenberg en1381, la vila de Trieste en1382, lo comtat de Saeckingen en1401 e lo comtat de Bludenz en1451.
En1453, per marcar la poissança de la dinastia, lei Habsborg obtenguèron lo drech de transformar lo Ducat d'Àustria en Archiducat. Puei, en1477, la mòrt dau duc de Borgonha e lo maridatge entre sa filha unica e l'eiretier austrianMaximilian de Habsborg permetèt ais Austrians de prendre lo contraròtle de la màger part dei territòris dau duc (País Bas eFranca Comtat). Enfin, en1500, obtenguèt lei comtats de Goritz, de Pustherpal e de Mitterborg.
De la batalha de Mohács ai guèrras revolucionàrias
Après lo renfòrçament dei possessions Habsborg au sen dauSant Empèri Roman Germanic e enEuròpa Occidentala, l'annada1526 e lo desastreongrés deMohács donèron un vam decisiu a l'expansion territòriala d'Àustria que va annexarOngria eBoèmia. Àustria venguèt la poténcia principala d'Euròpa Centrala. Pasmens, leis ambicions dei Habsborg se turtèron ais interés deis autrei poissanças europèas e ai divisions religiosas entraïnadas per laReforma. En1648,França eSuècia capitèron de vencre lei Habsborg de Viena a l'eissida de laguèrra de Trenta Ans e poguèron empachar la dinastia austriana de contraròtlar lo Sant Empèri. Aquela desfacha obliguèt leis Austrains de se concentrar sus l'extension d'Àustria. Per aquò, aprofichèron lo declin d'Espanha e participèron ai guèrras còntra l'Empèri Otoman ePolonha per realizar divèrsei conquistas. En revènge, a partir dau sègle XVIII, la posicion d'Àustria enAlemanha foguèt pauc a pauc menaçada per l'emergéncia dePrússia.
Labatalha de Mohács se debanèt lo 29 d'aost de1526 e s'acabèt per la destruccion de l'armada ongresa e la mòrt de son rèiLoís Jagellon (1516-1526). Aquela desfacha entraïnèt l'afondrament dau reiaume d'Ongria e l'intrada en guèrra de l'archiducFerdinand Ièr (1520-1546) que capitèt après una guèrra malaisada de blocar l'avançada otomana e d'ocupar una partida deis estats de Loís II (Boèmia e Ongria occidentala). Après la division dei possessions Habsborg entre una dinastia espanhòula e una autra austriana en1519 perCarles Quint (1506-1558), aquò permetiá de faire d'Àustria una poissança majora gràcias a un territòri important e a son influéncia au sen deis institucions dauSant Empèri Roman Germanic.
Pasmens, lo rèsta d'Euròpa èra opausat a l'idèa de veire l'Ostau de Habsborg prendre lo contraròtle d'un Sant Empèri que songovèrn centrau serià vengut pron poderós per unificar l'empèri a l'entorn deis interés Habsborg. L'enemic principau èraFrança que formèt una aliança ambé leis estats protestants d'Euròpa en lucha còntra leis ambicions de Viena. De1618 a1648, aqueleis oposicions entraïnèron laGuèrra de Trenta Ans que s'acabèt per la victòria de França e de seis aliats. LoSant Empèri Roman Germanic veguèt seis institucions modificadas per assegurar l'autonòmia de sei membres e empachar una presa de contraròtle per l'Ostau de Habsborg. De mai, Àustria perdèt sei territòris d'Alsàcia.
L'ostilitat entre Viena e l'axeParís-Istambol contunièt après aquela guèrra e au començament dau sègle XVIII. Leis Austrians s'opausèron ais ambicions territòrialas deLoís XIV (1643-1715) e aprofichèron la perseguida dau declin espanhòu per conquistar una partida deiPaís Bas e dau nòrd d'Itàlia. Pasmens, lei succès austrians pus importants se debanèron enEuròpa Orientala còntra lei Turcs e lei Polonés. Dins lo premier cas, Viena conquistèt la segonda mitat d'Ongria,Transilvània e una partida deSerbia e una partida deValaquia de1699 a1719. Pasmens, Sèrbia e Valaquia foguèron perduts en1739. Dins lo segond cas, Àustria participèt ai partiments dau país de1772 a1795.
Durant aqueu periòde, l'advèrsari principau d'Àustria venguètPrússia que son emergéncia e seis ambicions, sostenguts per loReiaume Unit, menacèron l'equilibri europèu. Aquò entraïnèt la signatura d'una aliança ambéFrança mai lei diferentei guèrras entre Viena e Berlin s'acabèron a l'avantatge prussian e per la pèrda de Silèsia au profiech deFrederic II (1740-1786) e dau Ducat de Parma au profiech d'Espanha.
Lo periòde dei guèrras revolucionàrias e napoleonencas
Lo periòde dei guèrras revolucionàrias e napoleonencas foguèt un periòde malaisat per leis Austrians qu'enregistrèron una tièra de desfachas còntraFrança e foguèron obligats de s'aliar ambéNapoleon Ièr après laGuèrra de la Cinquena Coalicion (1809). Pasmens, la revirada de laCampanha de Russia (1812) permetèt ais Austrians de reprendra la lucha e d'acabar lo conflicte dins lo camp dei venceires.
Àustria intrèt dins lo conflicte tre lo mes d'abriu de1792 après una declaracion de guèrra perFrança revolucionària. Pasmens, leis armadas austrianas foguèron batudas e lei Francés agantèron Alemanha e Itàlia. En1797, lotractat de Campo Formio acabèt aquela premiera fasa de la guèrra per una desfacha austriana relativa. Àustria deguèt abandonar lei País Bas Austrians e permetre la creacion derepublicas sòrres en Itàlia en cambi de l'annexion deVenècia. Lo conflicte acomencèt tornarmai en1799 e s'acabèt per una victòria francesa novèla après lei batalhas deMarengo e deHohenlinden. La patz foguèt signada en1801 e Àustria perdèt divèrsei territòri dins la region de Ren e dins lo nòrd d'Itàlia. De mai, l'archiducFrancés II d'Àustria (1792-1835) acceptèt de fach la dissolucion de l'Empèri Roman Germanic que serà oficialament prononciada en1806.
Per compensar la demenicion de prestigi causada per la disparicion dauSant Empèri, Francés II transformèt l'Archiducat d'Àustria enEmpèri d'Àustria en1804. Contunièt tanben la guèrra e son armada foguèt tornarmai esquichada aAusterlitz a la fin de 1805 entraïnant la pèrda de 65 000 km² e de tres milions magerament au profiech deis aliats italians e alemands deNapoleon Ièr (1799-1814,1815). En1809, Àustria assaièt d'aprofichar lei dificultats francesas enEspanha maiNapoleon Ièr foguèt venceire aWagram entraïnant de pèrdas importantas (regions de l'Adriatica, Tarnopol...) e l'obligacion per Viena de venir un aliat de França. Un maridatge entreNapoleon eMaria Loïsa d'Àustria deviá assegurar aquela aliança.
Pasmens, après la desfacha de lacampanha de Russia, Àustria,Prússia eRussia formèron una aliança secrèta lo 27 de junh de1813 e l'armada austriana ataquèt tornarmaiFrança lo 12 d'aost. Participèt ambé leis autrei poissançaseuropèas a la desfacha finala de laFrança napoleonenca après labatalha de Leipzig (16-19 d'octòbre de 1813) e lacampanha de França (octòbre de 1813 - març de 1814).
De l'apogèu de l'Empèri d'Àustria a la formacion d'Àustria-Ongria
Gràcias a sa participacion majora còntra lei fòrças napoleoncas, l'Empèri d'Àustria foguèt l'endrech chausit per organizar lo congrès cargat d'organizar lei frontieras novèlas d'Euròpa. Aqueu congrès, dichCongrès de Viena, permetèt a Àustria d'agantar son apogèu après la reconquista de sa posicion dominanta enItàlia, l'annexion de divèrsei territòris d'Alemanha e la formacion dau protectorat de laRepublica de Cracòvia (finalament annexada en1846).
Pasmens, la poténcia austriana poguèt pas resòuvre la question dei nacionalitats de l'Empèri que comencèron de s'agitar. Lo problema esclatèt en1848 dins lo corrent dei movements revolucionàrias europèas, especialament en Àustria, enOngria, enBoèmia e dins la region deVenècia. Lo govèrn deMetternich foguèt rebutat en març,Ferdinand Ièr (1835-1848) deguèt abdicar au profiech de son nebòt e l'armada imperiala aguèt de dificultats per vencre lei diferentei revolucions en1849 ambé l'ajuda deRussia. Dins aquò, maugrat la victòria, la question dei minoritats, sostengudas per França desirosa de rompre l'equilibri dau Congrès de Viena, venguèt una fònt de tensions importantas enItàlia e enAlemanha.
Ansin, de1859 a1866, Àustria deguèt faciar doas guèrras perdudas en Itàlia e en Alemanha. La premiera foguèt entraïnada per l'unificacion d'Itàlia a l'entorn dauReiaume de Sardenha qu'èra aliat ai Francés deNapoleon III. S'acabèt per la pèrda de la region de Milan per leis Austrians. Puei, en1860, una tièra de revòutas en favor de l'unitat italiana se debanèron dins lei principats sota protectorat de Viena. Fòrça rapid, lo movement empachèt una reaccion austriana e lo reiaume d'Itàlia foguèt proclamat en1861. Lo segond conflicte foguèt causat per la question de l'unificacion alemanda a l'entorn de Berlin o de Viena. Sota l'influéncia d'Otto von Bismarck,Prússia capitèt de prendre l'avantatge e una guèrra en 1866 entre Àustria e una coalicion formada de Prússia e d'Itàlia entraïnèt l'eliminacion de Viena dins leis afaires intèrns d'Alemanha e la pèrda de Venècia au profiech deFlorença[3].
Aquelei desfachas mostrèron la demenicion de la poissança austriana e entraïnèron de trebols dins lo país. De mai, eliminat deis afaires alemands, Viena èra d'ara endavant obligat de dirigir leis axes principaus de sa politica estrangiera vèrs leiBalcans. Ansin, lo 18 de junh de1867, un acòrd foguèt trobat ambé la minoritat ongresa per crear un reiaume d'Ongria autonòm e un estat novèu, dichÀustria-Ongria, qu'èra format de l'union personala d'Àustria e d'Ongria sota la direccion de l'emperaire austrian e de tres ministres comuns ai doas nacions.
La politica austriana dirigida vèrs leiBalcans venguèt rapidament una fònt de tensions importantas ambéRussia e un element major de la diplomàcia europèa de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. Per sostenir seis ambicions, Viena signèt una aliança ambé l'Empèri alemand, format en1871, entraïnant la formacion d'una aliança francorussa en1892-1893. D'autra part, la question des nacionalitats contunièt d'agitar l'empèri. Après leis Ongres, foguèt lo torn deis autrei pòbles de revendicar una autonòmia o meme l'independéncia.
En1914, après l'assassinat de l'archiduc Francés Ferdinand, aquelei dos factors entraïnèron laPremiera Guèrra Mondiala entre leis Empèris Centraus (Alemanha, Àustria-Ongria e l'Empèri Otoman) e la Tripla Entenduda (França,Reialme Unit,Russia jónhats per Itàlia en1915 e leis Estats Units en1917). Aqueu periòde veguèt la deliquescéncia d'Àustria-Ongria que son armada subiguèt de pèrdas grèvas tre lo començament dau conflicte e que govèrn foguèt plaçat sota una forma de protectorat alemand. En octòbre de1918, divèrsei revòutas acomencèron entraïnant l'afondrament e lo partiment de l'Empèri.
La Premiera Republica d'Àustria e son annexion au Tresen Reich
Après la desfacha de 1918 e la dissolucion de l'Empèri, una partida deis Austrians èran desirós d'integrar Alemanha. Pasmens, lei venceires èran opausats a l'idèa de renfòrçar Alemanha. Impausèron donc la formacion d'una Republica d'Àustria que sa reünion a Alemanha foguèt defenduda per loTractat de Versalhas. Per aquò, l'estat novèu obtenguèt divèrsei territòris a l'entorn de Viena per assegurar sa basa territòriala e leis Aliats li donèron un sostèn financiar per redreiçar son economia.
Pasmens, en1929, lo país subiguèt lei consequéncias de lacrisi economica acomençada aisEstats Units d'America. Aquò donèt un sostèn ais idèas d'Adolf Hitler (1933-1945) de revision dau sistèma de Versalhas e d'annexion d'Àustria. Ansin, l'oposicion a l'annexion dau govèrn e de la màger part deipartits politics entraïnèt una tièra de crisis intèrnas de 1934 a 1938 que va afeblir l'estat. De mai, permetèt tanben aisNazis de se renfòrçar e de trobar lei limits dau tractat de 1919. Ansin, en març de1938, Hitler capitèt d'ocupar Àustria sensa trobar d'oposicion armada vertadiera sus lo camin de Viena e de part deis autreis estats europèus. Aquò marquèt la disparicion de la Premiera Republica d'Àustria que venguèt una region dauTresen Reich fins a1945. Après la guèrra, Àustria foguèt tractada coma Alemanha e devesida entre quatre zònas sota contraròtlesovietic,estatsunidenc,britanic efrancés.
Ocupada fins a1955 per lei quatre venceires de laSegonda Guèrra Mondiala (1939-1945), lo govèrn austrian novèu se considerèt coma victima daunazisme per obtenir l'annexion de Tiròl e lo retirament dei tropas d'ocupacion. Per lo premier ponch, leis Aliats refusèron mai Viena obtenguèt un drech de regard sus leis afaires intèrns de Tiròl que demorèt politicament italian. Per lo segond, Àustria foguèt finalament restaurada dins sei frontieras de1921 e deguèt venir neutre en cambi de son evacuacion. Conoguèt un desvolopament economic important durant laGuèrra Freja e venguèt membre de l'Union Europèa en1995.
Àustria a una economia desvolopada de tipecapitalista. En2010, lo país fasiá partida dei dotze país pus rics dau mond segon lo rapòrt Produch Interior Brut per abitant[4].Alemanha es son partenari economic principau e es un objectiu important de Viena de desvolopar sei cambis ambé d'autrei membres de l'Union Europèa.
L'agricultura es basada sus un ret de tenements de talha limitada en causa de la geografia montanhósa. En2011, representava 1,5% dau Produch Interior Brut, 5,5% de la populacion activa e permetiá de produrre 80% dei besonhs nacionaus. L'indústria representava 29,3% dau PIB, 27,5% deis emplechs e èra especializada dins la sostractança e, coma l'agricultura, es basada sus un ensems de companhiás mejanas e quauquei pus importantas dins lei domenis de laquimia, dautextil d'auta qualitat, daupapièr, de l'electronica, de l'agroalimentar e de lametallurgia. Enfin, lo sector dei servicis represetava 69,2% dau PIB, 67% deis emplechs e, coma la màger part dei país occidentaus, èra lo centre de l'economia austriana.
A la fin de setembre de 2006, Àustria aviá una populacion estimada a 8 292 322 abitants en aumentacion de 53 200 personas en2005. La vila principala es lacapitalaViena qu'a una populacion de 1,7 milions d'abitants e quatre autrei vilasan una populacion superiora a 100 000 abitants (Graz,Linz,Salzborg eInnsbruck). Pasmens, coma la màger part dei país d'Euròpa Centrala, Àustria a untaus de feconditat feble egau a 1,41 en 2005 e l'aumentacion de la populacion es donc sostenguda solament l'immigracion e la naturalizacion d'estrangiers. Ansin, entre2003 e2004, lo taus de naturizacion austrian èra entre lei pus importants daucontinent.
Àustria es un país neutre dempuei1955 e l'evacuacion dei tropas d'ocupacion. Aqueu principi es donc vengut l'axe principau de la diplomàcia austriana maugrat quauquei modificacions dempuei la fin de laGuèrra Freja en1991. Ansin, en1995, Àustria venguèt membre de l'Union Europèa e dau Partenariat de l'OTAN per la patz. Aperavans, Àustria èra venguda un membre actiu deis organizacions de cooperacion internacionala coma l'Organizacion dei Nacions Unidas. Es tanben lo sèti de divèrseis organizacions dei Nacions Unidas coma l'Agencia Internacionala de l'Energia Atomica (AEIA) e certaneis organizacions internacionalas coma l'OPEP.
En2006, Àustria teniá una armada de conscripcion que sa mission principala es la proteccion de la neutralitat dau país. La durada dauservici militar èra de sièis mes e d'una annada de resèrva. Un servici volontari mai lòng existía e ansin, la mitat deis efectius èran professionaus. Lo budget de la defensa representava 0,9% dau PIB e leis efectius de l'armada èran egaus a 45 000 òmes devesits entre una fòrça terrèstra, una fòrça aeriana, una fòrça destinada a la realizacion de missions internacionalas e dei fòrças especialas. Lo materiau militar principau èra modèrn e compausat de 114carris de combat, de 48caçaires de carris, 530 veïculs de combat, 80 pèças d'artilhariá, 15aeronaus de combat e 35elicoptèrs de combat.
↑La dinastia Absborg aviá per devisa l’acronim: AEIOU qu'es mai sovent interpretat en latin per:Austria Est Imperare Orbi Universo («A l'Àustria es de regnar sul mond entièr »); e seriáalemand :Alles Erdreich ist Österreich untertan.
↑Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana. clo-occitan.com, p. 26, 121. «Los signes diacritics son obligatòris amb las majusculas, aquò fa la lectura maiaisida: FÒRÇA, ANGLÉS, SOÏSSA, AÜRÓS, ÇÒ, IN·HÈRN, DES·HAR, Àustria, Índia,Èva, Òlt, Sant Çubran.»
↑Florença foguèt la capitala dau Reiaume d'Itàlia fins a l'annexion de Roma.
.png)
