| Amalungelo Wobuntu |
|
| Unyaka wokutlola: | 16 KuNobayeni 1996 |
| Indawo yo kutlolwa: | Johannesburg |
| Inarha yomtlolo: | Isewula Afrika |
+Amalungelo Wobuntu atholakala ngaphakathi kwesahluko sesibili somthetho-sisekelo yenarha yeSewula Afrika begodu isihloko lesi sihlathulula indlela bona amalungelo la asebenza njani namkha angancitjhiswa njani nangabe kulungile ukwenza njalo[1]. Kunamalungelo wobuntu amatjhumi amabili nekhomba kumthethosisekelo. Yoke imithetho le ilawulwa mthetho wendawo kodwana isebenza kibo boke abahlala enarheni yeSewula Afrika.[2][3]
Ngeze wabandlululwa kodwana igadango lokulinganisa emsebenzini kubandlulula okufaneleko kuvunyelwe. Boke abantu bayalingana ngaphambi komthetho begodu akukafaneli ukubandlululwa.[4]
Isithunzi sakho kufanele sihlonitjhwe begodu sivikelwe. Boke abantu banesithunzi sobuntu esisisekelo ekufanele sihlonitjhwe.[4]
Unelungelo lepilo. Boke abantu banelungelo lokuphila.[4]
isizo namkha ngiliphi ongalithola ukuze uphile.
Angeze wavalelwa ngaphandle kokugwetjwa, walinyazwa namkha wejeziswa kumbi. Ukutlhoriswa kwemakhaya akukavumeleki. Angeze wavalelwa ngaphandle kokugwetjwa namkha watlhoriswa nanyana ngiyiphi indlela.[4]
Ubugcila nomsebenzi okatelelwako azivunyelwa. Akukafaneli wenziwe isigcila namkha ukatelelwe ukusebenza.[4]
Ilungelo lakho lokuba wedwa lifakahlangana umzimbakho, ikhaya nezinto zakho.[4]
Ungakholwa, ucabange nanyana yini oyifunako begodu ungalandela ikolo oyithandako. Unelungelo lokucabanga, lokukholwa nelokukhothamela ngendlela othanda ngayo.[4]
Boke abantu (kubalwa neembikindaba) bangatjho nanyana yini abayifunako. Unelungelo lokutjho, lokufunda nelokufunda nanyana yini oyikhethako kodwana ikulumo yezondo ayikavunyelwa.[4]
Ningabamba isitjengiso, nitoyitoye begodu niveze umtlolo wesibawo kodwana kufanele lokhu nikwenze ngokuthula. Ninelungelo lokuhlangana ngokuthula, lokutjengisa nelokunghonghoyila.[4]
Unelungelo lokuhlangana nananyana ngubani.[4]
Ungasekela ihlangano yepolotiki oyithandako. Nangabe usisakhamuzi begodu okungenani uneminyaka eli-18 ubudala, ungavowuda. Ungathoma ihlangano yepolotiki, ungathatha ingcenye begodu uvowudele enye nenye ihlangano emakhethweni atjhaphulukileko nangasolisiko.[4]
Akekho umuntu onelungelo lokuthi asuswe lana akhe khona. Asikho isakhamuzi ekufuze sithathelwe indawo yaso.[4]
Ungakhamba begodu uhlale nanoma kukuphi eRiphabhliki yeSewula Afrika. Unelungelo lokungena nokuhlala eRiphabliki ngokuthanda.[4]
Ungenza nanyana ngimuphi umsebenzi owufunako. Unelungelo lokukhetha elinye nelinye irhwebo elisemthethweni namkha umsebenzi ngokutjhaphuluka.[4]
Ungajoyina amayunyoni bewutoyitoye. Boke abasebenzi nabaqhatjhi banelungelo lokuhlela nokukhulumisana, lokho kuphumelelisa iminqopho yabo.[4]
Unelungelo lebhoduluko elinepilo. Unelungelo lokuhlala ebhodulukweni elivikelekileko nelinepilo.[4]
Ungathathelwa ipahlakho nangabe imithetho efaneleko ilandelwe. Akekho ongathathelwa ipahla ngaphandle kwemibandela yomthetho okusetjenziswa okuvamileko.[4]
Urhulumende kufanele enze isiqiniseko sokobana abantu bafumana ukungenaokufaneleko eendlini.. Ninelungelo lokufumana izidlu ezaneleko.[4]
Urhulumende kufanele enze isiqiniseko sokobana nifumana ukudla namanzi, itjhejo lezePilo kanye nokuPhepha emphakathini. Unelungelo letjhejo lezepilo, ukudla namanzi aneleko kanye nokuphepha emphakathini.[4]
Abantwana abangaphasi kweminyaka eli-18 banamalungelo akhethekileko njengelungelo lokungatlhoriswa. Woke umntwana unelungelo lebizo, lobutjhaba kanye nelokuvikelwa ekutlhorisweni nekusetjenzisweni ngokungakafaneli.[4]
Unelungelo lefundo esisekelo, kubalwa nefundo esisekelo yabadala ngelimi lakho (nangabekuyakghonakala) Unelungelo lefundo esisekelo ngelimi elisemthethweni olithandako.[4]
Ungasebenzisa ilimi ofuna ukulisebenzisa bewulandele nesiko ozikhethela lona. Unelungelo lokusebenzisa ilimi olithandako bewenze nesiko lakho.[4]
Imiphakathi ingazithabisa ngamasiko wayo; balandele ikolwabo bebasebenziseilimi labo. Unelungelo lokuthoma, lokujoyina nelogcina isiko, ilimi kanye nesiqhema sekolo osithandako.[4]
Unelungelo lelinye nelinye ilwazi urhulumende analo Ungafumana elinye nelinye ilwazi eliphethwe mbuso ukuvikela amalungelwakho.[4]
Izenzo zakarhulumende kufanele zibe ngezilungileko Unelungelo lezenzo ezisemthethweni, ezizwakalako nezilungileko akarhulumende.[4]
Umrarwakho wangokomthetho ungathathelwa isiqunto yikhotho namkha isakhiwo esifanako. Unelungelo lokurarulula imiraro yangokomthetho ekhotho namkha ebandleni elingakabandanyeki bunqopha elirarulula imiraro.[4]
Ilungelweli livikela abantu ababotjhiweko nabavalelwe esikhungweni namkha abathweswe umlandu. Nawubotjhiweko unelungelo okungakhulumi, lokulethwa ngaphambi kwekhotho ema-irini ama-48 kanye nelungelo lokujanyelwa ngokomthetho.[4]