Rolihlahla Mandela vart fødd i Qunu iTranskei. I ein alder av sju år vart han den første i sin familie som gjekk på skole, der einmetodistisk lærar gav han det engelske namnet «Nelson». Far hans døydde kort tid etter mens Mandela gjekk på einwesleyansk misjonsskole ved regentpalasset. Etterxhosaskikk gjekk han gjennom eit manndomsritual medomskjering i ein alder av 16 år. Han begynte deretter på Clarkebury kostskole, der han lærte om den vestlege kulturen. Han fekk sinJunior Certificate-eksamen etter to år, mot normalt tre.
Som 19-åring, i 1934, skifta Mandela tilWesleyan College iFort Beaufort, der dei fleste kongelege frå Thembu-stammen gjekk. Etter å ha vorte immatrikulert, begynte han på einbachelorgrad ved Universitetet i Fort Hare.[1] Her møtte hanOliver Tambo, som vart ein venn og kollega for livet.
I slutten av det første året sitt vart han involvert i studentrådet sinboikott av universitetsreglane, og måtte etter det fare frå Fort Hare. Han fór tilJohannesburg, og avslutta baccalaurusgraden sin ved Sør-Afrika-universitetet (UNISA), og begynte deretter å studere jus ved Wits-universitetet.
Som ungjusstudent vart Mandela involvert i den politiske motstanden mot det kvite mindretalstyret, som nekta å gi politiske, sosiale og økonomiske rettar til det svarte fleirtalet. Han vart medlem avAfrican National Congress (ANC) i 1942, og grunnlaYouth League (ungdomsforbundet) to år seinare saman medWalter Sisulu,Oliver Tambo og andre.
Sjølv om dei opphavleg støtta ein ikkje-valdeleg kamp og vart frikjende ilandssvikssaka frå 1956–61, aksepterte Mandela og kollegaene hans at det var nødvendig med væpna kamp etternedskytinga av uvæpna demonstrantar i Sharpeville i mars 1960, og det påfølgjande forbodet mot ANC og andre anti-apartheid-grupper.
I 1961 vart Mandela leiar av ANC si væpna fløyUmkhonto we Sizwe («Nasjonen sitt spyd»), og i august 1962 vart han arrestert og fengsla i fem år for ulovlege utanlandsreiser og oppfordring tilstreik. I juni 1964 vart han dømd igjen, denne gongen på livstid, for å ha deltatt i planlegging av væpna kamp.
Etter å ha avslått å bli sett fri mot å ta avstand frå væpna kamp (februar 1985), vart Mandela verande i fengsel til februar 1990, da vedvarande kampanjar frå ANC og internasjonalt press førte til frigivinga den 11. februar etter ordre frå presidentFrederik Willem de Klerk, som samtidig oppheva forbodet mot ANC. Mandela og Klerk fekk samanNobels fredspris i 1993.
Som president for ANC (juli 1991 til desember 1997), og den første svarte presidenten i Sør-Afrika (mai 1994 til juni 1999), hadde Mandela det overordna ansvaret for overgangen frå mindretalsstyre og apartheid, og han oppnådde internasjonal respekt for å tala for nasjonal og internasjonal forsoning.
Sommeradikale var likevel skuffa over manglande sosiale forandringar i regjeringstida hans, mellom anna regjeringa sin ineffektivitet i forsøket på å hemme utbreiinga avAIDS.Mandela vart òg kritisert i visse kretsar for vennskapen sin meddiktatorar somCubasFidel Castro ogLibyasMuammar Al Gadhafi, som hadde støtta han i kampen mot apartheid, og som han kalla «våpenbrør». Avgjerda hans om å bruke sørafrikanske troppar til å slå ned kuppet iLesotho i 1998 er òg eit kontroversielt emne.
Da han i 1999 gjekk av som president, vart Mandela talsmann for fleire forskjellige sosiale organisasjonar ogmenneskerettsorganisasjoner. Han mottok mange utanlandske heidersteikn, blant andreOrder of St. John fråElisabeth II av Storbritannia og storkrossen avSt. Olavs Orden.I 1990 vart han den eine av berre to personar av ikkje-indisk opphav (Mor Teresa er den andre) som har fåttBharat Ratna, den høgaste sivile ordenen i India.
I 2003 fordømte MandelaGeorge W. Bush sin utanrikspolitikk. Seinare same året støtta han 46 664 AIDS-pengeinnsamlingskampanjen, namngitt etter fangenummeret hans. Han stod oppført på USA si terrorliste fram til 2008.[2].
Mandela har vore gift tre gonger. Det første ekteskapet hans var medEvelyn Ntoko Mase, og det enda iskilsmisse i 1957 etter 13 år. Han hadde eit 38-årig ekteskap medWinnie Mandela, som han vart separert frå i april 1992, og seinare skilt frå i mars 1996, blant anna på grunn av politisk usemje. På 80-årsdagen sin vart han gift medGraça Machel, enkja etterSamora Machel, den tidlegare presidenten iMosambik og ANC sin allierte, som hadde vorte drepen i ein flystyrt 15 år tidlegare.
- Anthony Sampson;Mandela: the authorized biography;ISBN 0-679-78178-1
- Nelson Mandela;Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela; Little Brown & Co;ISBN 0-316-54818-9 (paperback, 1995)
.jpg)
