Kosmisk stråling er innanforastrofysikk partiklar som stammar frå ei kjelde utanfor jorda og som trefferjordatmosfæren med høg fart, gjerne nærlysfarten, men denkinetiske energien til partiklane varierer mykje. På det meste kan energien vere på 1020elektronvolt, som er mykje høgare enn det menneske greier å akselerere partiklar til ipartikkelakseleratorar.
Dei fleste partiklane kjem frå kjelder utanfor vårtsolsystem, slik som roterandenøytronstjerner,supernovaer ogsvarte hol. Noko av den sterkaste strålinga kjem òg frå kjelder utanfor vårgalakse. Måten den sterkaste strålinga oppstår på er noko ein enno ikkje fullt ut forstår.
Kosmisk stråling med energi over 10 GeV (1 Giga elektronVolt = 109 eV) stråler inn mot jorda like mykje frå alle kantar. Dette trur ein skuldast at det magnetiske feltet i galaksen vår endrar retninga til partiklane. Dette gjer kosmisk stråling mindre interessant iastronomi, sidan ein ikkje kan sjå kor ho kjem frå. Under 10 GeV vert partiklane påverka såpass av jorda sitt magnetfelt at dette påverkar retninga.
Kosmisk stråling vert òg skapt avsola, desse partiklane har låg energi, rundt 10-100 keV. Mengda og styrken kan auke vedsolutbrot (flares) på sola.Solvinden kan òg skjerme for kosmisk stråling som kjem utanfrå solsystemet. Ein trur òg at ein del kosmisk stråling vert bremsa opp vedheliopausen ved grensa av solsystemet og at dette er den såkalla anormale strålinga, med uventa låg energi.
Partiklane kolliderer med atmosfæren og i kollisjonen vert det skapt ei rekkjemesoner, kortvarige partiklar som vert omforma tilmyonar. Myonane vekselverker ikkje like lett med atmosfæren og myonane sin høge fart gjer at dei varer lenger, utfråAlbert Einstein sinrelativitetsteori. Dette gjer at myonane kan rekke å nå ned til bakken. Myonane opptrer somioniserende stråling, det vil si at dei riv laus elektron fråatom dei passerer. Dette gjer at dei kan detekterast med enkle midlar, til dømes kan ein sjå dei som tynne strekar itåkekammer.
At kosmisk stråling kan få vatn til åkondensere på denne måten har fått enkelte til å spekulere i om kosmisk strålinga kan påverke danninga avskyer.[1]
Det er uansett ålment akseptert at kosmisk stråling har halde nivået avkarbon-14 konstant i atmosfæren, iallefall dei siste 100000 år. Dette er viktig for bruken av C14-datering iarkeologi.
Kosmisk stråling utgjer en liten del avbakgrunnstrålinga vi vert utsett for. Ei undersøking fann at kosmisk stråling utgjorde 10% av bakgrunnsstrålinga iAustralia.[2] Prosentdelen iNoreg vil truleg vere lågare sidan dei geologiske forholda gjer at Noreg har ei bakgrunnsstråling over gjennomsnittet.Kosmisk stråling vil derimot kunne vere ein stor fare under bemanna romferder.
C. D. Anderson and S. H. Neddermeyer, Cloud Chamber Observations of Cosmic Rays at 4300 Meters Elevation and Near Sea-Level, Phys. Rev 50, 263,(1936).
M. Boezio et al, Measurement of the flux of atmospheric muons with the CAPRICE94 apparatus, Phys. Rev. D 62, 032007, (2000).
R. Clay and B. Dawson, Cosmic Bullets, Allen & Unwin, 1997.
P. K. F. Grieder, Cosmic Rays at Earth: Researcher’s Reference Manual and Data Book, Elsevier, 2001.
J. Kremer et al, Measurement of Ground-Level Muons at Two Geomagnetic Locations, Phys. Rev. Lett. 83, 4241, (1999).
S. H. Neddermeyer and C. D. Anderson, Note on the Nature of Cosmic-Ray Particles, Phys. Rev. 51, 844, (1937).
D. Perkins, Particle Astrophysics, Oxford University Press, 2003. - Very interesting and well written book.
C. E. Rolfs and S. R. William, Cauldrons in the Cosmos, The University of Chicago Press, 1988.
J. F. Ziegler, The Background In Detectors Caused By Sea Level Cosmic Rays, Nuclear Instruments and Methods 191, 419, (1981).
M. D. Ngobeni and M. S. Potgieter, Cosmic ray anisotropies in the outer heliosphere, Advances in Space Research, 2007.
M. D. Ngobeni, Aspects of the modulation of cosmic rays in the outer heliosphere, M.Sc Dissertation, Northwest University (Potchefstroom campus) South Africa 2006.
Martin Walt, Introduction to Geomagnetically Trapped Radiation, 1994.
A. M. Hillas,Cosmic Rays, Pergamon Press, Oxford, 1972 - A good overview of the history and science of cosmic ray research including reprints of seminal papers by Hess, Anderson, Auger and others.
B. Rossi,Cosmic Rays, McGraw-Hill, New York, 1964.
Thomas Gaisser,Cosmic Rays and Particle Physics, Cambridge University Press, 1990.
TRACER Long Duration Balloon Project: the largest cosmic ray detector launched on balloons.
