Ghana er ein stat iVest-Afrika med grense tilElfenbeinskysten i vest,Burkina Faso i nord,Togo i aust, og med kyst tilGuineabukta i sør.[1] Landet er kalla opp etter det mektigeGhanariket. Dette tidlegare riket låg nord og vest for dagens Ghana, men mange etterkomarar av medlemmene i riket bur nå i republikken Ghana.
Ghana er eit fleiretnisk land med ulike lingvistiske og religiøse grupper.[2]Akanfolk er den største folkegruppa, og utgjer majoriteten av folkesetnaden. Dei fleste ghanesarar erkristne (71,3%); nær ein femdel ermuslimar, ein tidel utøver tradisjonelle religionar eller følgjer ingen religion.[3]
Som engelskkoloni hadde området namnet «Gullkysten», eit namn europearane hadde brukt sidan 1400-talet, fordi gull den gong var den viktigastehandelsvara i området. Etter å ha oppnådd sjølvstende vart det nye namnet Ghana, som er henta fråGhanariket som før kolonitida låg fleire hundre kilometer nordvest for dagens Ghana, nær dagensMali. Årsaka til namnevalet var at innbyggjarane i dette riket utvandra søraustover, og etterkommarane deira difor var busette i landet.
Landet ligg nokre få grader nord forekvator, og hartropisk klima. MotGuineabukta i sør har detsandstrender som blir kryssa av elver og bekkar. Nord for kysten ligg sletter og krattland som så går over iregnskog med mange skogdekte åsar. Vidare nordover er landetsavanne med låge buskar og grassletter.
Ghana er delt inn i ti regionar: Greater Accra Region, Central, Western, Eastern, Ashanti, Volta, Brong-Ahafo, Northern, Upper West og Upper East. Dei fleste av innbyggjarane i Ghana bur langs kysten og i dei to viktigaste byaneAccra ogKumasi. Tamale er den tredje største byen, og ligg i Northern Region.Voltasjøen, den største menneskeskapte innsjøen i verda, ligg i store delar av austre Ghana. Sjøen er blitt danna avAkosombodemninga.
Dei fyrste kongerika til å oppstå i området til dagens Ghana varDagbonriket i nord ogBonoman i sør. Sistnemnde ekisterte i området på 1000-talet.[4][5]Ashantiriket og andreakanrike i sør oppstod gjennom dei neste hundreåra.[6]
Området blei fyrst kolonisert avStorbritannia somGold Coast,Gullkysten, og BritiskTogoland. Då desse territoria blei slått saman og fekk sjølvstende i 1957 tok dei namnet Ghana. Det var det fyrste vestafrikanske landet som fekk sjølvstende frå ei europeisk kolonimakt, og det fyrste landet i Afrika etterSudan.
Etter ei rekkjestatskupp bleigrunnlova til landet oppheva ogpolitiske parti forbodne i 1981. Ein ny grunnlov og fleirpartipolitikk blei innført i 1992.
I området der Ghana ligg i dag var det ei rekkje europeiske handelsposter og fort under kolonitida som var involvert islavehandelen, blant annadanske. Kystområdet gjekk frå slutten av 1400-tallet under namnet Gullkysten iEuropa. Området som i dag er Ghana var frå slutten av 1800-talet den engelske kronkolonien Gullkysten (Gold Coast).
Ghana blei danna ved at Gullkysten blei sameint medBritisk Togoland ogFante-protektoratet. Frå 1925 fekk lokale folk høve til å ta del i administrasjonen av kolonien. Etterandre verdskrigen blei frigjeringsrørsla kraftigare under leiing avKwame Nkrumah. Partiet hans vann fleire val i byrjinga av 1950-talet, og han bleistatsminister i kolonien under den britiskeguvernøren i 1952. Same året søkte parlamentet i landet om lausriving fråStorbritannia, og dette blei innvilga. Ghana fekk sjølvstende6. mars1957 og blei den fyrste kolonien iAfrika som oppnådde sjølvstende og det fyrste afrikanske landet som blei medlem av detSamveldet av nasjonar. Eifolkeavstemming i 1956 under oppsyn avSN stadfesta at Britisk Togoland høyrde til Ghana.
Nkrumah styrte landet medsosialistiske prinsipp og med eit eittpartistyre der berre partiet hans,Convention People's Party, var tillate. Dette og ein mislykka økonomisk politikk leidde til økonomisk krise, høg statsgjeld og uro. I 1966 kom det fyrste av ei rekkjestatskupp ogmilitærdiktatur.
I september 1979 blei det halde val som blei vunne avHilla Limann, medan Rawlings tredde tilbake. Limann førte ein moderat økonomisk politikk og var tilhengjar avpanafrikanismen. I 1981 tok Rawlings makta tilbake i eit nytt kupp for å stoppa den nyblomstrandekorrupsjonen. Han heldt på makta dei neste 20 åra.
Rawling sin politikk var forholdsvisliberal, særleg økonomisk. Dette gav landet ei betre utvikling enn nabostatane. Likevel fann det stad brot påmenneskerettane, andre parti var forbodne før 1992. Desse tilhøva betra seg etter at den nye demokratiskegrunnlova av 1992 blei vedteken. Rawlings vann to presidentval for partietNational Democratic Congress (NDC) i 1992 og 1996. Valobservatørar rekna vala som innanfor det ein kan akseptera somfrie val, særleg valet i 1996. Etter to presidentperiodar kunne han ikkje stilla som kandidat på nytt og deltok derfor ikkje i valet i 2000. Valet blei vunne avJohn Kufuor (New Patriotic Party, NPP) og førte til den fyrste fredelege maktoverleveringa i ghanesisk historie i januar 2001. Kufor blei attvald i 2004. Ved valet i desember 2008 vannJohn Atta Mills (NDC).
Ghana er sett saman av fleire små folkegrupper som til saman snakkar over femti ulike språk. Dei viktigaste språkgruppene erakan, der mellom annafantiane frå kystområda ogashantiane frå litt lenger nord høyrer til,guan, som kjem frå sletteområda rundtVoltaelva,kwaspråkaewe ogga frå sør og søraust i landa, og moshi-dagomba-språka i nord. Som tidlegare britisk koloni erengelsk språket for styring og handel, og det finst fleire ghanesiske forfattarar som skriv på engelsk. Ghanesarane kan som oftast ikkje berre språket som høyrer til der dei bur, men gjerne eit, to eller fleire av dei andre språka i landet. Det mest utbreidde språket er twi. Twi blir brukt i heile landet av omkring 90% av befolkninga, anten som fyrste eller andre språk. På skulen lærer ungane twi i tillegg til morsmålet. Sjølv om så mange snakkar twi så er det ikkje berre dette som blir brukt når ghanesarar som kan engelsk treffest. Då er det engelsk, som er det offisielle språket i Ghana, som blir mykje brukt. Ghanesarane fører òg samtalar der dei byter frå det eine språket til det andre.
Landet har ikkjeteknologi til å reinsa gullet som blir eksportert fullstendig, noko som fører til at det fører inn mindre utanlandskvaluta enn det kunne. Det er derfor eit viktig mål for politikarane å få bringa slik teknologi til landet.
Kristendommen er den største religionen i landet, med rundt 63% av folket, og dominerer særleg i sør.Islam er hovudreligionen i nord, og rundt 16% av ghanesarane høyrer til denne religionen. Dei siste om lag 21% av folka har ulike stammereligionar. Medlemmer av dei ulike religionane lever saman utan konfliktar.
Islam har røter i Vest-Afrika frå 800-talet, dåGhanariket og deretterMali- ogSonghairika blei påverka av dei muslimske samfunna iNord-Afrika. Religionen kom til dei nordlege områda av dagens Ghana på 1400-talet.
På om lag same tida kom kristne portugisiske misjonærar til kystområda. Protestantisk misjonsverksemd på 1800-talet førte til at mange ghanesarar i dag ermetodistar,presyterianarar elleranglikanarar.
Kvinne med kenteklede ved Afrochella Festival 2021.
Eit av dei mest markante ghanesiske kulturkjenneteikna er karakteristiskekenteklede. Kenteklede er kjende og verdsette forfargane ogsymbolikken sin. Kledet er eit av symbola for det ghanesiskehøvdingstyret, og blir i hovudsak brukt i område som er dominerte avashantifolk.
I motsetnad til vestleg kunstmusikk er ikkje tradisjonell ghanesisk musikk nedskriven, men blir overført gjennom ein sterkmunnleg tradisjon. Musikken er rekna som ein del av livet, og kan dermed ikkje skiljast frå det. Det blir også lagt stor vekt på deltaking, slik at tilskodarane ikkje er skilde frå artistane – alle deltek i framføringa av musikken.Melodiane er ofte korte og musikken er repetitiv.Rytme er svært sentralt i tradisjonell ghanesisk musikk, ogdansen er tett knytt til musikken. Kvar folkegruppe har sin eigen musikk, og det er tette samband mellom språk og musikk. Ein veks opp med musikk, og musikken kan vera med på å definera ei stadstilknyting.
Highlife er den viktigaste moderne musikkforma i Ghana. Røtene til highlife går tilbake tilbrassband og selskapsband som spelte på 1920-talet, der instrumenta hovudsakleg bestod av afrikansketrommer,munnspel,gitarar ogtrekkspel. I nyare tid er highlife spesielt assosiert med gitarbaserte band, som speler konsertar, ofte med eit stortsceneshow. Det er spesielt på landsbygda og blant fattige urbane at highlife har gjennomslagskraft. Highlifemusikken har gjennom tidene henta inspirasjonen sin fråjazz,blues, tradisjonell afrikansk musikk ogswing. Musikken blir ofte sungen på det lokale språket og baserer seg ofte på lokale melodiar, som musikarane plukkar opp frå gata.
Sjølv om highlife framleis er dominerande som populærmusikk i Ghana, blir det spelt eit vidt spekter avpopulærmusikk blant ghanesarar. I dagensAccra høyrer ein mest på gospel-highlife, lokalreggae og afrikansk-amerikanskpop, medan gitarbasert highlife har vunne tilbake populariteten sin og framleis er ekstremt populært i rurale delar av Ghana.
Hiplife er ein nyare ghanesisk musikksjanger som er ei blanding av highlife og vestleghiphop.Synginga ellerrappinga er både påengelsk og ghanesiske språk. I staden for instrument baserer innspelinga seg påsampling. Blantungdommar i urbane strøk har hiplife blitt svært populært. Musikkstilen kom for fullt rundt 1994, og det har etter kvart utvikla seg ulike typar, mellom annaraglife, som er reggaeinspirert. Fleire hevdar at rytmane er grunnen til at hiplife er blitt så populært i Ghana. Hiplife er lett å dansa til, noko som gjer sjangeren godt likt blant unge ghanesarar. Gjennom musikken blir ofte vestleg kultur og levesett framstilt og idyllisert.
