Sacrum Romanum Imperium(la) Heiliges Römisches Reich(ty) Sacro Romano Impero(it) Svatá říše Římská(tsj) Sveto rimsko cesarstvo(sl) Det tysk-romerske riket
Det tysk-romerske riket, offisieltDet heilage romerske riket av tysk nasjon (tyskHeiliges Römisches Reich deutscher Nation, fork.HRR), var eit tyskimperium som oppstod frå detkarolingiskeAustfrankarriket på900-talet og vara fram til1806 undernapoleonskrigane. På norsk er riket vanlegvis referert til somDet tysk-romerske riket. I Tyskland vert det gjerne kalla «Det gamle riket» (i motsetnad tildet nye).
I1254 vart for fyrste gong namnetSacrum Imperium Romanum ('Det heilage romerske riket') nytta, eit namn som understreka motsetninga til det tidlegareheidenske romarriket, men gav òg ei sakral grunngjeving for tyske herskarar sitt overherredøme over «Kveldlandet» (Abendland, den vestlege verda). Tillegget «av den tyske nasjon» (Nationis Germanicae) oppstod i seinmellomalderen. Fram til 1806 var Tyskland sitt offisielle namnHeiliges Römisches Reich deutscher Nation.
DåNapoleon Bonaparte kom til makta iFrankrike invaderte han Tyskland. Invasjonen førte til ein okkupasjon av ein stor del av dei keisarlege landområda. Det tysk-romerske riket fall etter kvart saman. KeisarFranz II la i1806 ned krona som tysk-romersk keisar. Samstundes utropte han seg til keisar av Austerrike. PåWienerkongressen etter sigeren over Frankrike slutta dei tyske statane seg igjen saman iDet tyske forbundet (Deutscher Bund).
Det tysk-romerske riket gjenoppliva på mange måtar arva etterVestromarriket som enda dåRomulus Augustulus abdiserte i476. Sjølv ompave Leo III kronaKarl den store somImperatorAugustus den25. desember800, og son hansLudvig den fromme òg vart krona til keisar av paven, vart Riket og keisarembete formalisert først nokre tiår seinare, stort sett sidan frankarane ofte brukte å dele riket sitt mellom arvingane etter at herskaren døydde. Ludvig I krona først seg sjølv då faren døydde i814, men i816 vitjapave Stefan V, som etterfølgde Leo III,Reims og krona Ludvig på nytt. På denne måten styrkte keisarenpavedømet ved at han gav paven oppgåva med å krone keisarane.
Namna som vart nytta om Riket varierte stort gjennom hundreåra.Romarriket vart nytta i1034 om landområda underKonrad II ogDet heilage riket i1157.Romersk keisar vart nytta tidlegare om deinordeuropeiske herskarane frå og medOtto II (keisar 973–983). Keisarane fråKarl den store (keisar 800–814) tilOtto den store (keisar 962–973) nytta ein berreImperator Augustus (både med og utan «romersk»). NamnetDet tysk-romerske riket (tyskHeiliges Römisches ReichlatinSacrum Romanum Imperium) vart nytta frå1254 og den siste utgåva,Det heilage romerske riket av tysk nasjon (tyskHeiliges Römisches Reich deutscher Nation) vart nytta frå1512 etter fleire variasjonar seint på 1400-talet.[2]
Fråhøgmellomalderen og framover kjempa riket stadig med dei mange lokalehertugane som prøvde å ta makta for seg sjølv. I mykje større grad enn i andre kongedøme i mellomalderen somFrankrike ogEngland klarte ikkje keisarane å ha mykje kontroll over landområde dei formelt eigde. For å sikre at dei ikkje vart avsette vart keisarane tvungen til å gje meir og meir sjølvstyre til dei lokale herskarane, både adelen ogbiskopane. Denne prosessen byrja på1000-talet medinvestiturstriden og enda meir eller mindre i1648 medfreden i Westfalen. Fleire keisarar prøvde å stoppe den stadige spreiinga av makta deira, men vart hindra av pavedømet og fyrstane i riket.
I mange tilfelle tok dette fleire år medan kongen var opptatt med andre oppgåver. Ofte måtte han først løyse stridane i det opprørske Nord-Italia, eller var sjølv i krangel med paven. Seinare keisarar lét vere å la seg krone av paven og slo seg til ro med tittelenutvald keisar. Den siste keisaren som vart krona av paven varKarl V i1530.
Keisaren måtte vere ein god mann over 18 år. Alle fire besteforeldra hans burde vere av adelsslekt. Det var ingen lover som sa at han skulle vere katolikk, men keisarlova antok at han var. Han trengde ikkje vere tyskar (Karl V ogAlfonso av Castille var ikkje, ogHenrik VIII av England var ein kandidat til krona i1519). Frå 1600-talet hadde kandidatane stort sett eigedomar innanfor Riket.Ludvig XIV, kongen av Frankrike, létAlsace-Lorraine, eit område som då nyleg hadde vorte fransk, vere ein del av riket slik at han kunne verte ein kandidat til trona.
Keisaren kunne aldri utstede ein resolusjon og styre over Riket på eige hand. Makta hans var kraftig avgrensa av dei mange lokale herskarane og frå seint på 1400-talet vartReichstag oppretta som eit lovgjevande organ i Riket. Dette var ei komplisert forsamling som berre kom saman då keiaren kravde det og på forskjellige stader frå gong til gong. Først etter1663 vartReichstag ei permanent forsamling.
Ei eining vart rekna somReichsstand (keisarleg land) om det ifølgjedei føydale lovene ikkje hadde andre styresmakter over seg enn keisaren sjølv. Desse områda var:
Område styr av ein fyrste eller hertug, og i nokre tilfelle kongar. (Herskarar i Det tysk-romerske riket, bortsett frå kongane av Böhmen (ein kurfyrste) kunne ikkje verte konge i Riket, men enkelte hadde kongedømet utanfor Riket, som til dømes med KongedømetStorbritannia der herskaren òg var kyrfyrste avHannover frå 1714 til Riket vart oppløyst.)
Føydale område styrt av ein høg geistleg, som då vart rekna som einfyrste av kyrkja. I nokre tilfelle medfyrstbiskopar overlappa området (kalla fyrstbiskopdøme) det ofte større bispedømet hans slik at biskopen både fekk geistleg og politisk makt. Døme på dette var dei tre fyrstbispedømaKöln,Trier ogMainz.
Talet på område var svært stort og dåfreden i Westfalen tredde i kraft var det om lag 300. Mange av desse var berre nokre få kvadratkilometer stort, så Riket vart av mange samanlikna med eit «lappeteppe» (Flickenteppich).
Den geistlege benken: Biskopar, visse abbedar og dei to stormeistrane iDen tyske riddarordenen ogJohanittarordenen. Desse hadde individuelle stemmer. Visse abbedar vart samla i to grupper, Schwaben og Rhinen. Kvar gruppe hadde ei stemme kvar.
Rådet av dei frie keisarbyane, som inkluderte representantar frå dei frie keisarbyane gruppert i to grupper, Schwaben og Rhinen og kvar av dei hadde ei stemme kvar. Rådet hadde ikkje like rettar som dei andre i Riksdagen og det var fleire saker dei ikkje kunne stemme i, som til dømes tilgang til nye område. Representantane frå dei frie keisarbyane i Reichstag var vanleg sidan seint i mellomalderen, men dei vart først formelt godtatt som ein del av Riksdagen i 1648 medfreden i Westfalen som endatrettiårskrigen.
Riket hadde to hoff,Reichshofrat ved hoffet til kongen/keisaren (seinare iWien) ogReichskammergericht (det keisarlege kammerhoffet) som vart oppretta medkeisarreforma i1495.
Som ein del avReichsreform vart det oppretta sekskeisarkrinsar i1500, som i1512 vart utvida til ti. Dette var regionsinndelingar av Riket slik at ein lettare kunne forsvare områda, halde på freden og lettare verne borgarane, i tillegg til skattelegging og oversyn over myntpreging. Kvar krins hadde sin eigenKreistag.
Karl den store planla å dele områda sine mellom sønene sine, som var skikken hosfrankarane på denne tida. Det viste seg at berre ein av sønene hans,Ludvig den fromme var i live då Karl døydde. Ludvig arva derfor alle områda til faren og keisartittelen. Då Ludvig avgjorde å bryte denne tradisjonen og heller gje landområda sine til berre ein av sønene braut det ut ei rekkje borgarkrigar som enda med oppdelinga i843. Det er viktig å skilje mellomAustfrankarriket oppretta med oppdelinga av Karl den store sine område i843 og sjølve Riket. Keisartittelen vart opphavleg gjeve tilLothar I, den eldste sonen til Ludvig, og så gjeve vidare til forskjellige greiner av det karolingiske dynastiet, og stundom berre av mindre viktige herskarar i Nord-Italia. Austfrankarriket utvikla seg til ein eigen eining fram til ein konge utanfor den karolingiske slekta var vald på byrjinga av 900-talet. Kroninga av sonen hans og etterfølgjarenOtto I som keisar, markerte byrjinga på sambandet mellom Austfrankarriket og keiartittelen, noko som varte tilFrans II abdiserte i1806.
Etter oppdelinga avFrankarriket medVerdun-traktaten i843 heldt det karonlingiske dynastiet fram sjølvstendig i alle tre delar. Den austlege delen gjekk tilLudvig den tyske, som vart etterfølgd av fleire leiarar fram tilLudvig barnet, den siste karonlingaren i den austlege delen, døydde.
Leiarane i Alemannia, Bayern, Franken og Sachsen valdeKonrad I av frankarane, som ikkje var av den karolingiske slekta, som leiaren sin i911. Etterfølgjaren hansHenrik fuglefangar (r. 919–936) frå Sachsen var vald på Riksdagen iFritzlar i919 og vart akseptert som herskar over Det austlege riket avvestfrankarane (som framleis vart styrt av karolingarane) i921. Han kalla seg sjølvRex Francorum Orientalum (Konge over austfrankarane). Han grunnladet ottonske dynastiet.
Henrik peikte ut sonen sin Otto, som vart vald til konge iAachen i936, som etterfølgjaren sin. Då Otto gifta seg med dronninga avItalia, som hadde vorte enke, fekk Otto kontroll over den nasjonen i tillegg. Han vart krona som keisarOtto I (seinare kalla «den store») i962 og dette var eit viktig skilje sidan Austfrankarriket – og ikkje Det vestfrankiske kongedømet som var restane av dei andre frankiske kongedøma– vart velsigna av paven. Otto hadde alt fått mykje av makta si då han i955 sloungarane islaget ved Lechfeld.
I dokument frå den tida og seinare vart denne kroninga stundom omtalt somtranslatio imperii, overføringa av riket frå romarane til eit nytt Rike. Dei tyske keisarane såg derfor på seg sjølv som direkte etterfølgjarar av keisarane av Romarriket, og dette er årsaka til at dei kalla seg sjølvAugustus i starten. Likevel kalla dei seg ikkje «romerske» keisarar i byrjinga, truleg for å ikkje kom i konflikt med den romerske keisaren som framleis eksisterte iKonstantinopel. Uttrykketimperator Romanorum vart først vanleg underKonrad II frå midten av 1000-talet.
På denne tida var ikkje det austlege kongedømet «tysk», men eit «forbund» av gamle germanske stammer som bayrarar, alemannarar, frankarar og saksarar. Den politiske unionen til Riket overlevde truleg berre på grunn av dei sterke personlegdomane til Kong Henrik av Sachsen og son hans, Otto. Sjølv om dei formelt vart vald av leiarane i dei germanske stammene, kunne dei i praksis velje etterfølgjarane sine sjølv.
Dette endra seg etterHenrik II døydde i1024 utan born.Konrad II, den første keisaren fråDet saliske dynastiet, vart så vald til konge i 1024 etter fleire diskusjonar. Korleis kongen vart vald ser då ut til å ha vore avgjort ut frå personleg påverknad, stridar mellom stammene, arv og støtte frå leiarane som etter kvart skulle verte kurfyrstar.
Alt på denne tida var dualismen mellom «områda» som då høyrte til dei gamle stammene med røter frå frankarane og kongen/keisaren sine område synleg. Kvar konge heldt seg helst i heimtraktene sine. Saksarane heldt seg til dømes stort sett ipfalzgrevskapet rundtHarzfjella, somGoslar. Dette endra seg underOtto III (konge 983, keisar 996–1002) som byrja å nytte seg av alle bispedøma i Riket som mellombels administrasjonssete. Etterkomarane hans,Henrik II,Konrad II ogHenrik III klarte tilsynelatande å utnemne hertugane i områda. Det er derfor ikkje tilfeldig at terminologien på denne tida endra seg og ein først såg uttrykketregnum Teutonicum (Tysk kongedøme) nytta for første gong.
Riket i 1097
Stordomen til Riket fall nesten saman underinvestiturstriden derpave Gregorius VII bannlyste kongHenrik IV (konge 1056, keisar 1084–1106). Sjølv om dette vart oppheva etterKanossagangen i1077 fekk bannlysinga store konsekvensar. Samstundes hadde dei tyske hertugane vald ein annan konge,Rudolf of Schwaben, som Henrik IV først slo i1080 etter ein tre år lang krig. Dei mytiske røtene til Riket vart øydelagd for alltid og den tyske kongen vart audmjuka. Det viktigaste var derimot at kyrkja tydleg viste seg som ein sjølvstendig deltakar i det politiske systemet i Riket og at dei ikkje var underlagt autoriteten til keisaren.
Konrad III kom til trona i1138 og var den første fråHohenstaufen-familien som skulle gjenopprette stordomen til Riket, sjølv etter dei nye tilhøva som kom medWormskonkordatet i1122. Det varFredrik I Barbarossa (konge 1152, keisar 1155–1190) som først kalla Riket for «Heilag», som han meinte å bruke i samband med lov- og rettssystemet.
Adhemar de Monetel ber Den heilage lansen
Under Barbarossa kom òg ideen om Riket som ei etterleivning av Romarriket til syne igjen, truleg i eit forsøk på å rettferdiggjere keisaren si makt uavhengig av (den no sterke) paven. Ei keisarleg forsamling på Roncaglia-slettene i1158 tok tilbake keisaren sine rettar etter råd fråquattuor doctores frå rettsfakultetet i Universitetet iBologna, og siterte fraser somprinceps legibus solutus («keisaren [princeps] er ikkje bunden til lova») fråCorpus Juris Civilis sittDigestae. Det at dei romerske lovene hadde vorte grunnlagd for heilt andre system og ikkje passa inn i strukturen til Riket var tydelegvis ikkje så viktig. Poenget her var at keisarhoffet prøvde å opprette eilovleg grunnlov.
Keisaren sine rettar hadde vorte kallaregalia sidan investiturstriden, men vart først spesifisert ved Roncaglia. Denne omfattande lista inkluderte offentlege vegar, toll, myntpreging, innsamling av straffeavgifter og investituren, innsettinga og avsettinga av embetsmennene. Desse rettane var no eksplisitt rotfesta i Romersk Lov, ei omfattande konstitusjonell handling, og nord forAlpane erstatta systemet dei gamle føydale lovene, noko som fekk store konsekvensar forHenrik Løve, som var i strid med Barbarossa og som no mista alle landområda sine og vart erklært fredlaus. Barbarossa klarte på den måten i ein periode å knyte dei strie tyske hertugane tettare til Riket.
Ei anna viktig grunnlovsendring ved Roncaglia var opprettinga av ein ny fred (Landfrieden) for alle i Riket. Dette var eit forsøk på den eine sida å verte kvitt alle private feidar mellom dei mange lokale hertugane, og på den andre sida å knyte keisaren sine underordna til eit rettssystem som var ein slags føregangar for dei modernerettsreglane som i dag er universelt aksepterte, men som ikkje var det på denne tida.
For å løyse problemet med at keisaren etter investiturstriden ikkje lenger kunne nytte kyrkja for å halde på makta, lånte Hohenstaufen meir og meir land tilministerialia, tidlegare ufrie tenestemenn, som Fredrik håpte skulle vere meir pålitelege enn dei lokale hertugane. Opphavleg skulle dei berre nyttast i krig, men denne nye klassen danna etter kvart grunnlaget forriddarane.
Eit anna nytt konsept på denne tida var ei systematisk grunnlegging av nye byar av både keisaren og dei lokale hertugane. Dette kom delvis av ein kraftig folkeauke, men òg for å samle dei økonomiske kreftene på strategiske stader, medan dei tidlegare byane anten eksisterte som gamle romerske byar eller gamle bispesete. Av byar som vart grunnlagd på 1100-talet finn einFreiburg, som truleg var ein økonomisk modell for mange andre byar i ettertid, ogMünchen.
Regjeringstida til den siste Hohenstauferkeisaren,Fredrik II, var på mange måtar forskjellig frå dei tidlegare keisarane. Medan han framleis berre var eit barn regjerte han påSicilia, medan Barbarossa sin andre son,Filip av Schwaben, og Henrik Løve sin son,Otto IV, konkurrerte med han om tittelen som konge av tyskarane. Etter at han til slutt vart krona til keisar i1220 risikerte han å kome i konflikt med paven då han erklærte makta over Roma. Han klarte likevel å taJerusalem idet sjette krosstoget i1228 medan han framleis var bannlyst av paven.
Medan Fredrik førte ideen om det mytiske opphavet til Riket til eit sist høgdepunkt var det òg han som tok dei store avgjerslene som til slutt førte til nedbrytinga av Riket. På den eine sida konsentrerte han seg om å skape ein nyskapande stat på Sicilia med offentlege tenester, finansar og andre reformer. På den andre sida var Fredrik keisaren som gav mykje makt til dei tysk hertugane i form av privilegium som den sentrale makta ikkje klarte å kalle tilbake seinare. I1220Confoederatio cum principibus ecclesiasticis gav Fredrik frå seg fleireregalia til fordel for biskopane, som tollavgifter, myntpreging og bygging av festningsverk.Statutum in favorem principum frå1232 utvida desse privilegia til område utanfor kyrkja. Sjølv om mange av desse privilegia hadde eksistert tidlegare vart dei no gjeve til alle. Dette gjorde at dei tyske hertugane kunne halde orden nord for Alpane, medan Fredrik ville fokusere på heimlandet sitt i Italia. Dette var første gong dei tyske hertugane vart kalladomini terræ, landeigarar.
Under den lange periodenHohenstaufenkeisarane oppheldt seg iItalia (1138–1254) fekk dei tyske fyrstane meir makt og byrja å kolonisere dei vestslaviske landområda, noko som stort sett gjekk fredeleg for seg. Riket strekte seg då etter kvart tilPommern ogSchlesen.
Etter Fredrik II døydde i1250 klarte ingen av familiane som var verdige til å utnemne ein konge å gjere dette, og dei leiande hertugane valde så fleire konkurrerande kongar. Perioden frå1246 (som starta med valet avHeinrich Raspe ogVilhelm av Holland) til1273, dåRudolf I av Habsburg vart vald til konge, vert vanlegvis kallaInterregnum. Under Interregnum mista keisarane mykje av makta si sidan fyrstane fekk tid til å samla saman eigedomane sine og vart meir sjølvstendig herskarar.
Kurfyrstane
I1257 vart det gjort doble val som førte til ein lang interregnum. Vilhelm av Holland hadde fall året før og Konrad av Schwaben hadde døydd tre år tidlegare. Først stemde tre kurfyrstar (Pfalz,Köln ogMainz) forRikard av Cornwall, som vart etterfølgjaren til Vilhelm av Holland som konge. Etter eit lite opphald støtta kurfyrsten avBöhmen dette valet. I løpet av dei neste månadane stemde Böhmen og kurfyrstane fråTrier,Brandenburg ogSachsen forAlfonso X av Castile. Riket hadde no to kongar og spørsmålet vart no om kongen av Böhmen ville endre stemma si eller om valet var ferdig etter at fire kurfyrstar hadde valt ein konge og om dei fire kurfyrstane hadde rett til å avsette Rikard om valet av han hadde vore gyldig.
Det tysk-romerske riket 1273–1378 og dei viktigaste kongefamiliane
Sidan det var så vanskeleg å velje ein konge førte dette til at det vart oppretta eit fast gruppe kurfyrstar, og samansettinga av denne gruppa og prosedyrane deira vart nedskrive iDen gylne bullen i 1356. Denne utviklinga syner kanskje best dualiteten mellomKaiser und Reich, keisar og rike, som ikkje lenger vart sett på som identisk. Dette ser ein òg på måten kongane etter Hohenstaufen prøvde å kome til makta. Tidlegare var styrken og rikdomen til Riket stort sett avhengig av Riket sine eigne landområde, dei såkallaReichsgut, som alltid høyrte til den regjerande kongen (og inkluderte mange keisarbyar). Etter 1200-talet vart dette mindre viktig (sjølv om enkelte område framleis høyrte til Riket fram til slutten i 1806). I staden for vartReichsgut stadig oftare pantsett til dei lokale hertugane for å skaffe Riket inntekter, men òg som løn til dei trufaste hertugane eller sivilisere strie hertugar.
I staden for vart kongane, frå og medRudolf I av Habsburg, i større grad avhengig av landområda til sine eigne familiar for å støtte opp om makta si. I motsetnad tilReichsgut, som stort sett var spreidd og vanskeleg å styre, var desse landområda meir samla og lettare å kontrollere. I1282 lånte så Rudolf I Austerrike ogSteiermark til sine eigne søner.
MedHenrik VII, komHuset Luxembourg på banen. I1312 vart han krona til den første heilage, romerske keisaren sidan Fredrik II. Etter han var alle kongane og keisarane avhengig av landområda til sine eigne familiar (Hausmacht).Ludvig IV avWittelsbach (konge 1314, keisar 1328–1347) hadde eigne landområde i Bayern,Karl IV av Luxembourg, barnebarnet Henrik VII av områda sine i Böhmen. Kongen var derfor mest interessert i å styrke makta si i sine eigne område, sidan dette tente kongen og landområda hans best.
På1200-talet vart måten landet vart styrt på òg endra. I staden for personlege plikter vart pengar i større grad den vanlege måten å representere økonomisk verdi i jordbruket på. Bøndene måtte i større grad betale skatt for landområda sine. Dette omgrepet for «eigedom» erstatta meir og meir dei gamle lovene, sjølv om dei framleis var tett forbunde til kvarandre. Bortsett frå områda som keisaren eigde direkte vart det stort sett slik at den som eigde eit landområde bestemte. Ein bør merke seg at domsmakta på denne tida ikkje inkluderte lovgjeving, dette var noko som først kom på 1400-talet, og hoffet var nesten heilt avhengig av dei tradisjonelle skikkane og reglane som vart skildra som vanlege.
Det var i denne perioden ein omforma landområda til føregangarane til dei moderne statane. Denne prosessen varierte stort frå landområde til landområde og kom lengst i dei områda som dei gamle germanske stammene hadde høyrt til, som t.d. Bayern. Utviklinga gjekk seinare i dei spreidde områda som vart grunnlagd gjennom keisaren sine privilegium.
Kart over riket som viser inndelinga av Krinsane i 1512
«Grunnlova» til Riket var stort sett ikkje avgjort på byrjinga av 1400-talet. Sjølv om nokre prosedyrar og institusjonar var fastlagd, til dømes vedDen gylne bullen i 1356 der reglane for korleis kongen, kurfyrstane og andre hertugar skulle samarbeide vart avgjort. Det var derfor øydeleggjande atSigismund av Luxemburg (konge 1410, keisar 1433–1437) ogFredrik III av Habsburg (konge 1440, keisar 1452–1493) forsømte dei gamle kjerneområda i riket og i staden fokuserte på sine eigne landområde. Utan at kongen var til stades vart den gamleHoftag, samlinga av leiarane i riket, heldt stadig sjeldnare.Reichstag som eit lovgjevande organ eksisterte ikkje enno. Enno verre var det at hertugane ofte kom i strid med kvarandre og som ofte førte til lokale krigar.
Samstundes var det krise i kyrkja òg. Konflikten mellom fleire konkurrerande pavar vart først løyst pårådet i Konstanz (1414–1418); etter1419 og mykje energi vart brukt på å kjempe mot dei kjetterskehussittane. Ideen frå mellomalderen om ein samlaCorpus christianum, der pavedømet og keisardømet styrte i lag, var i tilbakegang.
Med desse drastiske endringane oppstod det mange diskusjonar om sjølve Riket på 1400-talet. Dei gamle lovene var foreldra og passa ikkje lenger til strukturen på denne tida og det vart eit krav med ein ny omgang medLandfrieden. På denne tida oppstod derfor omgrepet «reform», som frå det latinske verbetre-formare opphavleg betydde å gjenvinne ei form som har gått tapt.
DåFredrik III trong økonomisk støtte frå hertugane i krigen sin motUngarn i1486 og samstundes fekk sonen sin, seinareMaximilian I vald som konge, møtte alle hertugane han med eit krav om å få delta ei keisarleg forsamling. Dette vart opphavet tilReichstag der kurfyrstane og hertugane (og seinaredei frie keisarbyane) møttest. Fredrik avslo kravet, men sonen var meir imøtekomande og kalla til slutt i saman til den første riksdagen vedWorms i1495 etter at faren døydde i 1493. Her vart kongen og hertugane einige om fire lovforslag, stort sett kjend somReichsreform («keisarreformen»), som var eit sett med lover som gav det svekka Riket tilbake ein struktur. Mellom anna oppretta dei herkeisarkrinsane ogReichskammergericht (det keisarlege kammerhoffet), strukturar som til ein viss grad skulle vare til slutten av Riket i 1806.
Det tok likevel fleire tiår før den nye ordninga var fullt ut akseptert og det nye hoffet faktisk fekk ein funksjon. Først i1512 tredde keisarkrinsane i kraft. Kongen sikra òg at hoffet hans,Reichshofrat, fekk halde fram parallelt tilReichskammergericht. Dette året fekk keisaren òg den nye tittelen sin,Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation («Heilag romersk keisar av den tyske nasjonen»).
I 1517 startaMartin Luther det som seinare vart kjend somreformasjonen. På denne tida greip mange lokale hertugar sjansen til å motsette seg hegemoniet til keisarKarl V. Ein gjorde så det skjebnesvangre valet om å dele Riket langs dei religiøse grensene, der områda i nord og aust og mange av dei store byane somStrasbourg,Frankfurt ogNürnberg vartprotestantiske, medan dei sørlege og vestlege områda vart verande katolske. Dei religiøse konfliktane spreidde seg til forskjellige område av Europa i løpet av det neste hundreåret, sjølv om det i dei tyske områda var relativt roleg etterfreden i Augsburg i 1555 og fram tildefenestrasjonen i Praha i1618. Då bømarane gjorde opprør mot keisaren oppstod det ei rekkje konfliktar som fekk namnettrettiårskrigen (1618–1648), og som øydela store delar av Riket. Utanlandske nasjonar, inkludertFrankrike ogSverige, blanda seg inn i konflikten og gjekk inn på motstandarane av keisaren si side. Dei erobra i tillegg store landområde for seg sjølv. Den langvarige konflikten førte til at Riket vart svekka for alltid.
Slutten på riket skjedde i fleire steg.Freden i Westfalen i1648, som enda trettiårskrigen, gav områda nesten totaltsuverenitet.Det sveitsiske forbundet, som hadde oppretta eit delvis sjølvstyre alt i1499, og dei nordlege områda avNederland, drog bort frå riket. Sjølv om statane i riket framleis hadde nokre restriksjonar, som at dei ikkje kunne danne alliansar mot keisaren, var Riket stort sett ei eining utan makt og eksisterte berre som eit namn.Habsburg-keisarane fokuserte i staden på å styrke sine eigne eigedomar iAusterrike og andre stader.
Det vert stundom hevda at den einaste overlevande delen av riket i dag er det litle, sjølvstendige fyrstedømetLiechtenstein, som ligg mellomSveits ogAusterrike.
Inntil nyleg fanst det framleis ein tronpredentant fråHabsburg,Otto von Habsburg. Trona til Riket gjekk derimot ikkje berre i arv og adelstitlane er ikkje lenger offisielle rangar i Tyskland og dei andre sentraleuropeiske republikkane.
↑På andre språk vart riket kalla:TsjekkiskSvatá říše římská, seinareSvatá říše římská národa německého;nederlandsk:Heilige Roomse Rijk, seinareHeilige Roomse Rijk der Duitse Naties/Volkeren;franskSaint Empire Romain Germanique;italienskSacro Romano Impero;slovenskSveto rimsko cesarstvo, seinareSveto rimsko cesarstvo nemške narodnosti
.svg)
.svg)
-en.png)
