Bysantinsk kunst viser vanlegvis til denkunsten som blei laga iDet bysantiske riket ellerAustromerriket,[1] frå keisarJustinianus si tid på midten av500-talet tilKonstantinopel fall i1453.
Bysantinsk kunst blir òg brukt for samtidig kunst frå statar som var del av same kulturelle sfære, utan å utgjera ein del av riket – somBulgaria,Serbia ogRussland – eller statar som utgjorde ein del av den vesteuropeiske kultursfæren, men var sterkt påverka av Det bysantinske riket – somkongeriket Sicilia ogVenezia.
Nemninga blir òg noko nytta om den kristne kunsten som blei produsert iDet osmanske riket etter 1453 og den ubrotne kunstneriske tradisjonen som heldt fram iHellas, påBalkan og i Russland og andre austlege ortodokse land inn i våre dagar.
Mosaikkane i Basilica di Sant'Apollinare in Classe iRavenna iItalia er rekna som nokre av dei fremste gjenverande verka frå tidleg bysantinsk kunst. Mosaikkane som er att iHagia Sofia blir ofte nemnnde som eit av dei fornemste verka frå den seine, fullt utvikla bysantinske kunsten.
Nett somDet bysantinske riket representerte den politiske fortsetjinga av Romarriket, utvikla bysantinsk kunst seg frå tidlegare romersk kunst, som i sin tur var grunnleggjande påverka avgresk kunst frå antikken. Bysantinsk kunst utvikla seg vidare frå kristna gresk kultur i Austromarriket, der både kristen og klassiskgresk mytologi blei uttrykte gjennom hellenistiske stilar og ikonografi.[2]Den bysantinske kunsten mista aldri synet av arva si fråantikken. Hovudstaden i Austromarriket,Konstantinopel, var smykka med ei rekkje antikke skulpturar.[3] Kunsten som blei laga i Det bysantinske riket var likevel markert av utviklinga av ein ny estetikk, trass i ei stadig tilbakevending til den antikkeestetikken.
Det mest framtredande trekket ved denne nye estetikken var det abstrakte eller antinaturalistiske vesenet hans. Om antikk kunst var markert av forsøket på å skapa representasjonar som etterlikna røyndomen så tett som mogleg, synest det som om bysantinsk kunst heilt gav opp denne tilnærminga til fordel for ei meir symbolsk tilnærming til røyndomen.
Grunnane og karakteren i denne forvandlinga, som hovudsakleg skjedde i løpet av seinantikken, har vore eit akademisk emne i fleire hundreår.[4]Giorgio Vasari tilskreiv forvandlinga til ein nedgang i kunstnarisk dugleik og standardar, som i hans tid var blitt gjenoppvekka og fornya iden italienske renessansen. Sjølv om dette standpunktet med jamne mellomrom er blitt fremja på nytt, mest merkbart avBernard Berenson, har moderne forskarar tendert til å ha eit meir positivt syn på den bysantinske estetikken.[5] Alois Riegl og Josef Strzygowski, som publiserte tidleg på 1900-talet, var meir enn mange andre ansvarlege for ei revurdering av synet på kunsten i seinantikken.[6] Riegl såg han som ei naturleg utvikling av eksisterande tendensar i romersk kunst, medan Strzygowski såg han som eit produkt av austleg, «orientalsk» innverknad. Kjende bidrag til debatten er blant anna Ernst Kitzinger,[7] som spora ein «dialektikk» mellom «abstrakte» og «hellenistiske» tendensar i seinantikken, og John Onians,[8] som såg ein «auke i visuell reaksjon» i seinantikken, der ein tilskodar «kunne sjå på noko som i 1900-talet sine omgrep var reint abstrakt og finna det figurativt».
Uansett er denne debatten berre moderne: det er openbart at dei fleste bysantinske tilskodarane ikkje rekna kunsten sin som abstrakt eller ikkje-naturalistisk. Som Cyril Mango har observert, «vår eiga forståing av bysantinsk kunst stammar hovudsakleg frå det faktumet at denne kunsten ikkje er naturalistisk; endå bysantinarane sjølv, i høve av utsegnene deira som er att, rekna han som særs naturalistisk og ein direkte del av tradisjonen tilFeidias,Apelles ogZeuxis.»[9]
Motiva i storslått bysantinsk kunst var hovudsakleg religiøs og keisarleg; desse to emna blei ofte slått saman, som i portrett av seinare austromerske keisarar som pynta innsida av kyrkjaHagia Sophia i Konstantinopel frå 500-talet. Desse motivvala er dels eit resultat av den fromme og autokratiske naturen til det austromerske samfunnet, og dels av den økonomiske strukturen det hadde: rikdommen i riket var konsentrert i eiget til kyrkja og keisarstyret, som hadde størst moglegheit til å bestilla større kunstverk.
Den religiøse kunsten var likevel ikkje berre monumental dekorasjon av kyrkjebygningar. Ein av dei viktigaste sjangrane innan bysantinsk kunst varikonet, eit bilde av Kristus, Jomfrua eller ein helgen, som blei brukt til tilbeding både i kyrkjer og privathus. Ikon hadde større religiøs enn estetisk tyding, særleg etterikonoclasmen blei dei oppfatta som å manifestera det unike «tilstadevera» til figuren som var framstilt gjennom klart fastsette reglar for representasjonen av han.[10]
Illuminerte manuskript var ein annan viktig sjanger innan bysantinsk kunst. Dei vanlegaste tekstane ein illustrerte var religiøse, ein brukte både tekstar frå Bibelen (særlegSalmane) og andre religiøse tekstar, som 'Himmelstigen' avJohannes Klimakos ellerhomiliane tilGregor av Nazianz). Ein illuminierte også sekulære tekstar, somAleksanderromanen og soga omJohannes Skylitzes.
Som andretidlege kristne mistrudde bystantinarane monumental skulptur, og laga i stadenrelieff, både i større kunstverk og i mindre verk avelfenbein. Kunsthandverk var også svært viktige i bysantinsk kunst og luksusvarer, som utskornekonsulardiptykon eller skrin somVeroliskrinet, steinskjering, emalje, glas, smykke, metallarbeid og kunstferdig utformasilketøy. Keramikk var relativt enkel i denne perioden, ettersom dei rike ikkje brukte det til å eta av, men i staden nyttabysantinsk sølvarbeid.
