Eenzilversmid is een ambachtsman of -vrouw die is gespecialiseerd in het bewerken vanedelmetaal, meestalzilver, tot gebruiks- en siervoorwerpen.
In tegenstelling tot wat men zou denken, zeggen de termen edelsmid,goudsmid of zilversmid weinig over het materiaal waar desmid mee werkt. Een goudsmid maakt in principesieraden en kunstvoorwerpen; een zilversmid maakt gebruiksvoorwerpen, zoals tafelzilver (bestek, borden, schalen), koffie- en theeserviezen, kandelaars, peper- en zoutstrooiers, tabaksdozen,kelken,patenen en anderliturgisch vaatwerk. Iemand die zilveren sieraden maakt, wordt dus in principe toch tot de goudsmeden gerekend. Omgekeerd kan een zilversmid gouden gebruiksvoorwerpen vervaardigen. Het onderscheid tussen beide beroepen is echter niet strikt.
De edelsmeedkunst heeft een lange geschiedenis. Al vanaf het moment dat de mens leerde brons te gieten en metalen te bewerken, was er al vraag naar gebruiksvoorwerpen van goud, zilver, brons en andere (edele) metalen. Aangezien de meeste metalen zich goed laten conserveren - ook na eeuwenlang begraven te zijn geweest - zijn er relatief veel producten van edelsmeedkunst bewaard gebleven van vrijwel alle beschavingen die bekend waren met metaal.
In de middeleeuwse Europese samenleving waren goud- en zilversmeden aanvankelijk vrijwel altijd in dienst van kerkelijke instellingen. Soms waren ze tevensmuntmeesters. Rond 1430 ontwikkelde zich uit de edelsmeedkunst de kunst van hetgraveren. Enkele beroemdeprentmakers uit die tijd waren zelf goud- of zilversmid (zoals deMeester E.S.) of kwamen uit families van edelsmeden (Martin Schongauer enAlbrecht Dürer).
Met de opkomst van de steden ontstonden vanaf de 14e eeuw degilden, plaatselijk ook 'ambachten' genoemd, die het uitoefenen van bepaalde beroepen reguleerden, ook dat van zilversmid. In de meeste plaatsen kon men geen edelsmid zijn buiten het (zilver)smedengilde om. Het gilde bepaalde wat de toelatingseisen waren - soms moest men geboren zijn binnen een familie van zilversmeden - en keurde de te gebruiken materialen en de afgeleverde werkstukken. Als kwaliteitswaarborg werd elk werkstuk beproefd door dewaardijn ofproefmeester en gemerkt met de zilverkeur, bestaande uit drie delen: de stadskeur, hetmeesterteken van de zilversmid en dejaarletter. Er bestond in deze tijd nauwelijks onderscheid tussen goud- en zilversmeden. Alsmeesterproef werd van eengezel meestal naast een zilveren schaal of kom, een gouden ring met edelstenen of een ander sieraad verlangd. De meeste smedengilden hadden alspatroonheilige de heiligeEligius, die zelf smid was.
Pas met de afschaffing van de gilden, in veel gevallen pas rond 1800 met de komst van de Fransen, kwam er meer vrijheid in de uitoefening van het beroep. Door de toegenomen mechanisatie en de daarmee samenhangende lagere productiekosten, nam in de loop van de 19e eeuw de vraag naar ambachtelijk gemaakt tafelzilver af. Door de toegenomen welvaart nam echter de vraag naar unieke sieraden en handgemaakte siervoorwerpen toe, waardoor het traditionele beroep van zilversmid thans vrijwel uitgestorven is, terwijl dat van goudsmid/juwelier floreert.
Edelsmeden gebruiken al sinds eeuwen dezelfde methoden om edele metalen te bewerken.
ZieOverzicht van historische edelsmeedtechnieken voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Bij hetgieten van zilver werd, net als bij het gieten vanbrons, deverlorenwasmethodecire perdu, gebruikt. Bij het gieten van kleinere objecten werd ook wel een gedroogd rugschild van eeninktvis gebruikt waar de te gieten voorstelling werd uitgesneden. Dit materiaal wordt ook wel zeeschuim (sepia) genoemd. Deze techniek werd vooral toegepast op beelden.
Om een schaal- of vaasvormig object te maken wordt een plaat zilver gewalst tot het de gewenste dikte heeft bereikt. Door het vervormen van het zilver wordt het steeds brosser, om dit tegen te gaan wordt het warm gemaakt, dit heet uitgloeien. Het gewalste materiaal wordt dan bewerkt op een zachte boomstronk, omdat het dunne zilver kwetsbaar is geworden. Er wordt met een goed gepolijste bolhamer, om sporen te voorkomen, op de plaat zilver gehamerd, waarbij de staak wordt gebruikt om vorm te geven aan het zilver.
Om een vaas te maken wordt een plaat zilver helemaal in de vorm van de vaas, of zelfs theepot, gehamerd. Om in het voorwerp te komen heeft de zilversmid een trilijzer, waarbij hij met de hamer op de steel van het trilijzer slaat waardoor de trillingen geleid worden tot in het hoofd van het ijzer, die dan tegen het zilver slaat.
Het zilveren object wordt metpuimsteen ofhoutskool geslepen, waarna het voorzichtig inzuur wordt gedompeld. Dit in zuur dompelen heet in vaktermenuitkoken. Dit wordt gedaan om hetkoper uit de buitenste laag van het zilver te verwijderen waardoor uiteindelijk de buitenzijde van puur zilver is.
Bruneren, groeneren ofchemisch zwarten wordt gedaan om de gaatjes in de buitenste laag weg te werken. Dit proces duurt erg lang. Voor dit proces wordt de giebelton gebruikt, een ton waarin honderden kogeltjes en zeepsop wordt gedaan, waarna zilveren objecten erin worden rondgedraaid. Doordat de kogeltjes op het oppervlak vallen worden de gaatjes langzaam dichtgeslagen. Het zeepsop zorgt ervoor dat het zilver niet wordt beschadigd.
.jpg)
Drijven is een vergelijkbare techniek als het hameren bij de basistechnieken, alleen gebeurt dit met fijnere instrumenten om een decoratie in het oppervlak te laten ontstaan. Bijciseleren wordt in plaats van alleen een bolhamer ook een bol en een trekpons gebruikt, waarbij als ondergrond pek of lood wordt gebruikt.
Het openwerken van een zilveren oppervlak (ajour) kan bereikt worden door te boren, zagen, beitelen ofstansen. Bij het uitzagen wordt een gaatje in het zilver geboord, waarna op deze plek eenfiguurzaagje wordt ingezet. Het zaagsel wordt opgevangen in eenschootdoek om te hergebruiken. Bijgraveren wordt met een graveersteker een dun stukje metaal uit het zilver gestoken.
Vergulden is een methode om een laagje goud over het zilver aan te brengen. Door het zilver te vergulden wordt vermeden dat hetcorrodeert (goud corrodeert niet) en het voorwerp een kostbaarder aanzicht te geven.
Daarna kan het voorwerp verder worden versierd met bijvoorbeeldfiligraanwerk,email, inlegwerk of het inzetten vanedelstenen.
De school, die vroeger bekendstond als de Zilverschool, werd in 1895 inSchoonhoven opgericht alsRijksvak- en Kunstnijverheidsschool voor Goud- en Zilversmeden en Horlogemakers, tegenwoordigVakschool Schoonhoven geheten. Het is de enige school in Nederland met opleidingen voor goud- en zilversmeden, uurwerktechniek en juweliers. De diverse goud- en zilversmederijen in Schoonhoven onderhouden nauwe relaties met deze vakschool. De opleiding is sinds 1995 onderdeel van hetRotterdamseROC Zadkine, eenregionaal opleidingencentrum.
Belangrijke musea met collecties zilversmeedwerk zijn: HetRijksmuseum inAmsterdam, hetMuseum Catharijneconvent inUtrecht, hetNederlands Zilvermuseum Schoonhoven, hetMuseum aan het Vrijthof inMaastricht, hetZilvermuseum Sterckshof inDeurne (bijAntwerpen), deKoninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis inBrussel, hetMusée de l'Orfèvrerie de la Communauté française in hetKasteel van Seneffe en het museumGrand Curtius inLuik. In het buitenland kunnen genoemd worden: hetKunstgewerbemuseum inBerlijn en hetVictoria and Albert Museum inLonden.
In Nederland geldtSchoonhoven als 'zilverstad' bij uitstek. HetNederlands Zilvermuseum Schoonhoven toont een overzicht van Nederlands zilver in een vaste opstelling waarin onder andere geschiedenis, technieken, keurmerken en hedendaags zilver aan de orde komen. De historische verzameling vanVan Kempen en Begeer maakt deel uit van de vaste collectie. Tijdens de 'NationaleZilverdag' wordt het vak van goud- en zilversmid naar buiten gebracht. De eerste Zilverdag - toen nog aangekondigd als Schoonhovense Zilvermarkt - werd gehouden op 27 mei 1985. Na dit bescheiden begin is deze dag uitgegroeid tot een evenement met ca. 150 deelnemers en ca. 25.000 bezoekers.
.jpg)
