Ytterbium is door de ontdekkerJean Charles Galissard de Marignac in1878 vernoemd naar het plaatsjeYtterby bijStockholm inZweden waar het erts vandaan kwam waarin een aantal van delanthanoïden ontdekt is. In1908 slaagdeGeorges Urbain erin om wat Marignac in1878 alsytterbia had betiteld te scheiden in wat nu bekendstaat alslutetium enytterbium.Von Welsbach werkte omstreeks dezelfde tijd aan het probleem en noemde de elementen aldebaranium en cassiopeium, maar later werden deze namen verworpen.
Hoewel ytterbium de eerste ontdekte lanthanoïde is, werd het pas in1953 voor het eerst geïsoleerd.
Ytterbium wordt onder andere toegepast inoptische elementen, bijvoorbeeld in glasvezelversterkers, fosforen enlasers. Het vindt ook toepassing in dekatalyse en de metallurgie.
Het metaal is zacht en niet al te bestendig aan de lucht, het lost op in verdunde zuren en reageert langzaam met water. Het ondergaat een faseovergang bij 798 °C naar een lichaamsgecentreerde kubische structuur. Het is een metaal maar onder hoge druk gedraagt het zich als eenhalfgeleider.
Ytterbiumchemie wordt zoals de meeste lanthanoïdechemie beheerst door de neiging drie elektronen af te staan en een Yb3+-ion te vormen. Echter doordat de configuratie van dit ion 4f13 is, ontbreekt er maar één elektron aan de 4f-schil. De tweewaardige toestand Yb2+ met een volle 4f14-configuratie komt daardoor ook voor.
Zoals alle andere lanthanoïden komt ytterbium alleen in gebonden toestand voor in sommige mineralen. De belangrijkste commerciële bron ismonaziet, dat ongeveer 0,03% ytterbium bevat.
In de natuur komen zeven stabiele ytterbiumisotopen voor, waarvan174Yb met eenrelatieve aanwezigheid van 31,8% het meest. Er zijn 22 radio-isotopen bekend. De stabielste daarvan is169Yb met eenhalveringstijd van 32,026 dagen.
Er is vrij weinig bekend over de toxicologie van ytterbium. Hoewel de eerste studies daarnaar niet wijzen op ernstige schadelijkheid, dient het metaal zorgvuldig te worden behandeld. Van sommige ytterbiumverbindingen is bekend dat ze huid- en oogirritaties kunnen veroorzaken. Ytterbium in poedervorm is brandgevaarlijk en kan explosief zijn.
