Stand van deaardas tijdens de zomerwende. Op hetnoordelijk halfrond bereikt de zon haar hoogste punt. Ten noorden van denoordpoolcirkel wordt het op deze dag niet donker.
Dezonnewende (Latijn: solstitium oftewel zonnestilstand) is de gebeurtenis waarbij dezon, gezien vanaf deaarde, haar noordelijkste of zuidelijkste positie bereikt. De zon staat dan recht boven een van beidekeerkringen: deKreeftskeerkring in het noorden of deSteenbokskeerkring in het zuiden.
Naarmate de zon schijnbaar in de richting van de Kreeftskeerkring beweegt, worden de dagen op hetnoordelijk halfrond langer en op hetzuidelijk halfrond juist korter. Wanneer de zon schijnbaar naar de Steenbokskeerkring beweegt, is dit andersom. Deze schijnbare beweging keert letterlijk om op het moment van de zonnewende.
Het middelpunt tussen beide punten wordt bereikt als de zon precies loodrecht boven deevenaar staat.[1] Er is dan sprake van eenequinox of dag-en-nachtevening. Dag en nacht zijn dan overal op aarde even lang.
Deschijnbare beweging van de aarde gezien vanaf de zon met de zonnewendes en seizoenen. Deaardrotatie is voor de overzichtelijkheid buiten beschouwing gelaten en vervangen door elke dag een momentopname op 30°oosterlengte.
Er kunnen eenzomerwende en eenwinterwende worden onderscheiden. Op het noordelijk halfrond vinden ze respectievelijk plaats injuni ("juniwende") en indecember ("decemberwende"), op het zuidelijk halfrond is dat andersom.
De wendes zijn overal op aarde op hetzelfde moment. Het tijdstip is daarom inUTC gegeven.
Dedecemberwende is meestal op21 december, maar in de een of twee jaren voorafgaande aan een schrikkeljaar op22 december.
Dezomerwende ofmidzomer (Latijn: solstitium aestivum) luidt het begin in van dezomer. De dag is dan het langst.
Dewinterwende ofmidwinter (Latijn: solstitium brumale) luidt het begin van dewinter in. De dag is dan het kortst.
Rond de winterwende komt de zon ten noorden van denoordpoolcirkel respectievelijk ten zuiden van dezuidpoolcirkel niet meer boven dehorizon. Hoe meer men richting de polen gaat, hoe meer dagen per jaar dit het geval is.
Datum en tijd vanzonnewende enequinox De tijden vallen in een gewoon jaar ongeveer zes uur later dan in het vorige jaar en in een schrikkeljaar weer 18 uur eerder. De oorspronkelijke tijden zijn inUTC. In Nederland en België vallen de tijden inMidden-Europese Tijd (MET)'s winters een uur later en 's zomers in Midden-Europese Zomerijd (MEZT) twee uur later dan UTC.
Van een aantal schriftloze culturen is bekend dat men het verschijnsel van de zonnewende kende en mogelijk van groot belang achtte (bijvoorbeeldStonehenge en deneolithische kringgreppel vanGoseck). Mogelijk vierde men ook toen al feesten tijdens beide gebeurtenissen. Deze feesten spelen in diverse moderne culturen nog steeds een rol.
Al duizenden jaren wordt de winterwende in vele culturen op het noordelijk halfrond als feest gevierd, omdat dit solstitium het moment bepaalt waarop het licht na een periode van duisternis en verwijdering, als het ware rechtsomkeert maakt en de dagen weer gaandeweg beginnen te lengen. Daarom ging het feest rond de winterwende veelal gepaard met het maken van veel licht en vuur. Soms werd een brandend wiel of rad gebruikt, dat ook de zon symboliseerde. Het midwinterse lichtfeest stond onder meer bekend alsyule ofjoelfeest.
De datum voor het christelijke feest vanKerstmis - 25 december - gaat wellicht terug op de datum van de winterzonnewende in de oude Romeinsekalender. Sinds de vierde eeuw na Chr. werd op 25 december het feest vanSol Invictus, de Onoverwinnelijke Zon gevierd. Het christendom heeft die datum vermoedelijk overgenomen omdat Christus met de zon werd geassocieerd. Een vroege Romeinse zonnewendeviering waren desaturnaliën ter ere van de godSaturnus, die vanaf de vijfde eeuw v.Chr. op 21 december gehouden zouden zijn.
Stonehenge, het neolithische monument op de vlakten van Salisbury in het Engelse graafschapWiltshire. Ieder jaar op 21 juni verschijnen de eerste stralen van de opkomende zon hier, gezien vanuit de steencirkel, precies vanachter de reusachtigeHeel Stone.
In deSaksische traditie en onder aanhangers van hedendaagse natuurreligies zoalswicca,paganisme enhekserij wordt op de dag van het zomersolstitium, 21 juni, hetlithafeest gevierd als tegenhanger van het midwintersejoelfeest. Afhankelijk van landstreek en/of precieze geloofsovertuiging staat het lithafeest met name in hetVerenigd Koninkrijk,Ierland enScandinavië ook wel bekend alsFeil-Sheathain (Iers),Jani,Alban Hefin,Juhannus (Fins),Midsommarafton (Zweeds),Sankt Hans (Deens) ofSaint John's Eve (Engels). Ook in Nederland is het feest (of: de nacht) van Sint-Jan (24 juni) bekend. In Laren NH vindt jaarlijks op de zondag het dichtst bij 24 juni deSt. Jansprocessie plaats. InLitouwen wordtJoninės gevierd tijdens midzomer. Dit werd in het verleden onder andere op deRaganų kalnas (heksenheuvel) gevierd. InRusland kent menИван-Купала (Ivan Koepala) en in PolenNoc Kupały ofNoc Świętojańska. InLetland viert menJāņi.
InGroot-Brittannië is de verwelkoming van de zomerzon tijdens het solstitium van 21 juni uitgegroeid tot een traditioneel festijn waarvoor duizenden geïnteresseerden zich gedurende de nacht van 20 op 21 juni verzamelen rond het prehistorische steencirkel-monumentStonehenge op de Salisbury Plains, dicht bij het dorpje Amesbury in het graafschapWiltshire.
Gelijkgestemden vieren er feest en maken muziek.Neodruïden, witteheksen,wichelroedelopers en aanhangers vannatuurgodsdienst,sekten en aanverwante systemen van geloof, zoalsufo-fanaten en andere theoretici van degrenswetenschappen, maken er jaarlijks hun opwachting om gezamenlijk getuige te kunnen zijn van deeerste zonsopgang na het solstitium. Alleen dan namelijk komt de zon exact achter de zogenaamdeHeel Stone op, een onmiskenbare steenkolos in een van de tegenwoordig vrijwel niet meer herkenbare verre buitenringen van het monument, die volgens sommige theorieën een prominente rol moeten hebben gespeeld als het vaste ijkpunt dat nodig was om Stonehenge te kunnen gebruiken als calendarium,observatorium voorzon,maan ensterren.
Bioscoopjournaal uit 1943.NSB-propagandafilm over een zomerzonnewendefeest met sportwedstrijden van de verschillende onderdelen derGermaanse SS in Nederland.
In de prehistorie, al voordat klokken en kalenders bestonden, konden mensen de dag van de zonnewende bepalen. Zij kenden niet de noorder- en zuiderkeerkring, maar zagen wel elke dag de zon een baan langs de hemel beschrijven. Elke dag komt de zon op een ander punt aan de horizon op, en gaat zij op een ander punt onder. Ook is de maximale hoogte die de zon bereikt aan de hemel op elke dag anders. Als het zomer gaat worden, gaat de zon steeds noordelijker op- en onder, en komt zij ook rond het middaguur steeds hoger aan de hemel staan. Na de zonnewende van de zomer gaat ze weer terug.
Een zonnewende was vroeger te bepalen door het gebruiken van voorwerpen zoals stenen, stokken of bouwwerken, die bijvoorbeeld door hun schaduw elk jaar opnieuw het tijdstip van de zonnewende aangaven.
Deze opnamen van deNASA tonen duidelijk het verschil in de hoeveelheden teruggekaatst zonlicht op het noordelijk en het zuidelijk halfrond ten tijde van de winterwende (boven) en de zomerwende (onder). Lichtere kleuren duiden op méér reflectie.
_in_front_of_Raseborg_Castle_(Raaseporin_linna).jpg)
