Zie voor de gemeente, het artikelWijlre (gemeente)

Wijlre
Wielder

Dorp inNederland
(Details)
Situering
Provincie	LimburgLimburg
Gemeente	Gulpen-WittemGulpen-Wittem
Coördinaten	50° 50′ NB, 5° 54′ OL
Algemeen
Oppervlakte	9,82[1] km²
- land	9,76[1] km²
- water	0,07[1] km²
Inwoners (2023-01-01)	2.420[1] (248 inw./km²)
Woning­voorraad	1.158 woningen[1]
Overig
Postcode	6320-6321
Netnummer	043
Woonplaats­code	1236
Belangrijke verkeersaders
Foto's
Wijlre gezien vanaf deDoodeman bij Stokhem
Portaal    Nederland

Wijlre (spreek uit: wiel-ree/wielrə) (Limburgs:Wielder) is eenkerkdorp in de gemeenteGulpen-Wittem, in het zuiden van deNederlandse provincieLimburg. Het dorp ligt in het Zuid-LimburgseHeuvelland. Door het dorp stroomt het riviertje deGeul. De kern Wijlre telde in 2023 circa 2.420 inwoners; in de bijbehorende buurtschappen, gehuchten en het buitengebied woonden nog eens circa 600 mensen.

De naam 'Wijlre' komt van het Oud-Germaanse woord 'wiler', dat net als het Duitse woord 'Weiler' gehucht of hofstede betekent.^[2]

Wijlre ontstond in de middeleeuwen en werd voor het eerst schriftelijk vermeld in 1147, terwijl het in 1262 een zelfstandige parochie werd.

Ten westen van het dorp stond op het plateauHet Gericht, de galg van Wijlre.

Vanaf de 12e eeuw was Wijlre een zelfstandigeheerlijkheid binnen hetHeilige Roomse Rijk: deHeerlijkheid Wijlre. De Fransen maakten daar in 1795 een eind aan, waarna Wijlre eerst deel uitmaakte van de Franse Republiek en Keizerrijk; na 1814 van hetKoninkrijk der Nederlanden.

Tot 1981 was Wijlre een zelfstandige gemeente. In1982 werd de voormalige gemeente verdeeld over de nieuwe gemeentenMargraten enGulpen, waar het dorp zelf bij laatstgenoemde werd gevoegd.

Reeds in de 14e eeuw waren er brouwerijen in Wijlre. Uit deze traditie is in 1871 de huidigeBrand Bierbrouwerij voortgekomen.

Zie ookLijst van rijksmonumenten in Wijlre

• Kasteel Wijlre dateert uit de 17e eeuw. Het werd gebouwd door de heren van Wachtendonck. In de tuin van het kasteel bevindt zich het zogenaamde Hedge House, een modern vormgegeven paviljoen ontworpen door de architectWiel Arets dat onderdak biedt aan een orchideeënkas, een oranjerie, een kippenhok en een expositieruimte. Het kasteel wordt nog steeds particulier bewoond. Het bijhorende Hedge House, het Koetshuis, de tuin en het park zijn publiekelijk toegankelijk. De stichting buitenplaats Kasteel Wijlre is verantwoordelijk voor het behoud en beheer van de buitenplaats. Het tentoonstellingsprogramma wordt samengesteld door het MaastrichtseBonnefantenmuseum.
• Dekerk van Wijlre is gewijd aan de heiligeGertrudis van Nijvel en dateert uit de 13e eeuw. De kerk werd in 1835 herbouwd in Dorische stijl doorAlois Klausener uitAken. Aan het eind van de 19e eeuw vergroottePierre Cuypers de kerk. In 1925 werd het kerkgebouw vergroot door architectJ.H.H. van Groenendael. De inventaris is gedeeltelijk inLodewijk XVI-stijl.
• Dewatermolen "Molen van Otten" op de Geul bestond al in de 13e eeuw.
• Kasteel Cartils
• Diverse vakwerkhuizen, meest 18e-eeuws.
• Kalkovens Dikkebuiksweg
• Mariakapel in buurtschap Stokhem

Wijlre ligt in hetGeuldal waardoor de meanderendeGeul stroomt. De hoogte van het dorp bedraagt ongeveer 100 meter. Aan de westzijde van het dal liggen enkelehellingbossen op de rand van hetPlateau van Margraten, hier vindt men onder meer degele anemoon. Vanuit het dal snijden meerdere droogdalen in op het plateau, te weten deGronselergrub,Abelschegrub enBeertsengrub. Aan de oostzijde ligt deEyserberg op de zuidwestelijke rand van hetPlateau van Ubachsberg met hetEyserbos. Aan de westzijde van dit plateau wordt deze bij Wijlre door twee droogdalen ingesneden, door hetDroogdal van Colmont en deElkenradergrub.

Station Wijlre is een halteplaats voor treinen van deZuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij. Het station ligt aan despoorlijn Aken - Maastricht, waarvan een deel, tussenSchin op Geul enVetschau, in gebruik is bij de ZLSM.

Van 28 juni 1922 tot 5 april 1938 had Wijlre bij hetzelfde station tevens een halte van de tramlijn Gulpen-Wijlre-Vaals, onderdeel van detramlijn Maastricht - Vaals. Voor deze tramlijn werd er bij de buurtschapCartils een talud aangebracht om deGeul en deEyserbeek te overbruggen. Dit talud is zichtbaar in het landschap aanwezig.

• Antoon Coolen (17 april 1897 - 9 november 1961), schrijver
• Sjef Hensgens (27 januari 1948 - 19 mei 2024), atleet
• Olaf Sleijpen (10 augustus 1970), econoom
• Kjell Knops (21 juli 1987), voetballer

• 
  Kasteel Wijlre
• 
  Kasteel Wijlre
• 
  Watermolen
• 
  WatermolenMolen Otten
• 
  Sint-Gertrudiskerk
• 
  Brand brouwerij
• 
  Industrieel monumentKalkoven Dikkebuiksweg
• 
  Station Wijlre
• 
  Het voormalige gemeentehuis van de gemeente Wijlre

Gulpen,Eys,Schin op Geul,Ubachsberg

Bij Wijlre behoren ook de buurtschappen en gehuchtenEtenaken,Berghof,Cartils,Kapolder,Elkenrade,Stokhem enBeertsenhoven.

Zie de categorieWijlre vanWikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

• Wijlre
• Plaats in Limburg (Nederland)
• Voormalige gemeente in Limburg (Nederland)

• Wikipedia:Coördinaten op Wikidata