Resultaat van walvisvangst opHvalba,Faeröer (26 augustus 2006)
Dewalvisvaart ofwalvisjacht is hetjagen op en het doden vanwalvissen, voornamelijk voorwalvistraan en -vlees. Hetschip waarmee op walvissen wordt gejaagd heet eenwalvisvaarder, evenals de kapitein van een dergelijk schip. Walvissen worden meestal met eenharpoen gevangen. Onder natuurbeschermers en onder de bevolking in de meeste Europese landen is de walvisvaart omstreden.
Walvisvangst,Abraham Storck.Gravure uit de 18e eeuw met Nederlandse walvisvaarders jagend op Groenlandse walvissen bij het eilandJan Mayen. Op de achtergrond is de vulkaanBeerenberg te zien.
Mensen jagen al op walvissen sinds prehistorische tijden.Archeologische vondsten inUlsan inZuid-Korea laten zien dat boeien, harpoenen en lijnen al rond 6000v.Chr. gebruikt werden om walvissen te bejagen.[1] De oudste bekende manier van het vangen van walvissen is door ze simpel naar de kust te drijven door de weg naar de open oceaan af te snijden met een aantal kleine boten. Dit werd vooral toegepast bij kleine soorten, zoals degriend,witte dolfijn en denarwal. Hierna begon men met het jagen met een boei aan het eind van een harpoenlijn. Deze boei was vaak een houten boei of een opgeblazen zeehondenhuid. De boei zorgde ervoor dat het geharpoeneerde dier zo vermoeid raakte dat men het kon naderen en doden. Verschillende culturen uit de hele wereld gebruikten zo'n boei, zoals deInuit,indianen, en deBasken.
DeBasken waren de eersten die op grote schaal om commerciële reden op walvissen begonnen te jagen. In de middeleeuwen exporteerden de Basken al veel walvisvlees enblubber naar vele andere delen van Europa. De Basken gingen boten gebruiken als 'boei' aan het eind van de harpoenlijn. Hierdoor werd de vangst vergroot doordat de geharpoeneerde dieren niet meer konden wegzwemmen voordat ze gedood waren. Reeds in de 16e eeuw richtten zij ook inNoord-Amerika walvisverwerkingsplaatsen op, waaronder het beroemdeRed Bay in het CanadeseLabrador.
Aan het begin van de 17e eeuw beseften de Hollanders, Engelsen en anderen de mogelijkheden van de walvisvaart. Vanaf dit moment werd de concurrentie hevig om de rijkste "visgronden". Rond 1640-1650 begonnen ook de Amerikaanse kolonisten vanuitNew England op echte walvissen te jagen.
Vanaf de 17e eeuw begonnen Nederlanders met de commerciële walvisvaart.Willem Cornelisz. van Muyden was de eerste Hollandse walvisvaarder. Van 1614 tot 1642 had deNoordsche Compagnie het alleenrecht. Op het eilandAmsterdam bijSpitsbergen werd voor de walvisvaart de nederzettingSmeerenburg gevestigd, van waaruit 's zomers grote hoeveelhedenGroenlandse walvissen tottraan werden verwerkt. Toen dit octrooi afliep, gingen ook anderen meedoen aan de jacht op de Groenlandse walvis. Dit leidde uiteindelijk tot de bijna uitroeiing van de Noord-Atlantische populatie van deze soort. Al rond 1670 waren bij Spitsbergen zo weinig walvissen dat de schepen moesten uitwijken naar andere gebieden. Dit bleek uiteindelijk commercieel geen succes.
Het Nederlandse aandeel in de walvisvaart liep in de loop van de negentiende eeuw terug tot vrijwel nihil, in 1873 stopte de laatste walvisvaarder.
Nederlandse reders namen hier aanvankelijk niet aan deel. Ook deNewfoundlanders bleven walvissen voornamelijk verwerken in nederzettingen aan land (zoalsRose au Rue ofWilliamsport). Andere landen, met nameNoorwegen en hetVerenigd Koninkrijk, namen wel volop aan deze ontwikkeling deel. In 1925 werd de 'slipway' ingevoerd, waarmee gedode walvissen op een snelle manier op het dek van het walvisfabrieksschip gesleept konden worden. De fabrieksschepen namen steeds meer in grootte toe, en in het seizoen 1938/'39 waren er al 34 in gebruik met een gemiddeld tonnage van 14.000 ton.[2] De omvang van de vloot nam nog toe en in 1961 waren er 21 schepen van gemiddeld 22.000 ton met 261 vangschepen actief.[2] Dit was de piek en twee jaar later waren er vijf fabrieksschepen uit de vaart genomen en 71 vangschepen.[2]
Na de Tweede Wereldoorlog werd deNederlandsche Maatschappij voor de Walvischvaart (NMW) opgericht, die zich met een aangekocht walvisfabrieksschip en enkele vangschepen op de pelagische walvisvaart richtte. De oprichting van de NMW werd vooral ingegeven door de naoorlogse schaarste aan oliën en vetten en de onmogelijkheid om deze met de schaarse buitenlandse betaalmiddelen elders in te kopen. Tussen 1946 en 1964 heeft de NMW met de walvisfabrieksschepenWillem Barendsz (I) enWillem Barendsz (II) en een vloot vangschepen achttien expedities in de wateren rond Antarctica uitgevoerd.
Het aantal walvissen was echter niet oneindig. Juist toen men met een nieuw Nederlands schip meer walvissen wilde gaan verwerken werd in internationaal overleg de vangst beperkt. De investering kon niet meer worden terugverdiend. In 1964 werd de walvisvaarder aan Japan verkocht en eindigde de Nederlandse activiteit op het gebied van de walvisvaart.
De walvisvangst in de 20e eeuw begon op te lopen in de jaren 1930. DeTweede Wereldoorlog doorbrak de stijgende trend, maar na de oorlog werd deze weer opgepakt met een piek omstreeks 1960. Alleen al voor de vraag naarwalschot, toegepast incosmetica,margarine,explosieven,verf en geavanceerdesmeermiddelen, werden in die periode jaarlijks 760.000potvissen omgebracht.[3]
Door overbejaging zijn veel walvissoorten sterk in aantal achteruitgegaan en werden deze met uitsterven bedreigd. Sinds 1931 werken landen daarom internationaal samen om de walvisvaart te reguleren. Het belangrijkste verdrag is deInternationale Conventie voor de Regulering van de Walvisvaart (ICRW) uit 1946. DeInternationale Walvisvaartcommissie (IWC) werd met dit verdrag opgericht. Deze stelde in dat jaar eenquotum in voor deblauwe vinvis van 16.000 zogenaamdeBlue Whale Units (BWU). Ook andere walvissoorten vielen hieronder volgens een bepaalde ratio.
Aan het einde van de jaren 1950 werd de blauwe vinvis steeds zeldzamer en richtten de walvisjagers zich meer op degewone vinvis. Twee gewone vinvissen waren een (1) BWU en zo werd ook deze soort snel overbevist. Dit maakte de eerder niet commercieel interessanteNoordse vinvis ook aantrekkelijk, zodat ook deze soort onder druk kwam te staan. In 1959 had de IWC het quotum verlaagd naar 14.500 BWU, maar had daarbij geen onderverdeling naar landen gemaakt. Noorwegen en Nederland stapten daarop uit de IWC en zo golden er twee jaar lang geen quota met een toename van de vangst als gevolg. Met dalende prijzen voorwalvistraan werd de walvisvaart steeds minder aantrekkelijk voor Europese reders en verkochten deze hun schepen aan Japanse rederijen die lagere kosten hadden.
In 1982 werd door de IWC besloten om vanaf 1986 eenmoratorium, een tijdelijk verbod, in te stellen op de commerciële jacht. Behalve de commerciële jacht worden nog twee vormen van jacht erkend, en dus niet verboden, door de IWC:
De jacht op walvissen voor wetenschappelijke doeleinden;
Aboriginal subsistence whaling: detraditionele jacht door volkeren als deInuit, waarbij de mensen afhankelijk van de walvisvaart zijn om te overleven. Het IWC onderkent vier regio's waar dit is toegestaan, Alaska,Tsjoektsjenschiereiland, Groenland enBequia.
Noorwegen erkent het moratorium niet en jaagt nog zo veel en zo vaak als het maar wil.IJsland was in 1989 gestopt met de walvisjacht maar vanaf oktober 2006 verleende het weer vergunningen. De eerste vergunningen werden verleend om tot 31 augustus 2007 negengewone vinvissen en dertigdwergvinvissen te doden voor binnenlandse consumptie. In 2015 werd de jacht gestaakt op vinvissen omdat het vlees niet voldeed aan de strenge Japanse voedseleisen waardoor de export naar het land stil kwam te liggen.[4] In 2018 hervatte Hvalur, het grootste walvisvaartbedrijf van IJsland, de vangst van zo'n 160 vinvissen in de noordelijke Atlantische Oceaan.[4] De vergunningen verlopen in 2023 en de IJslandse regering heeft aangekondigd, ze niet te gaan verlengen.[5]
Japan jaagt onder het mom vanwetenschappelijk onderzoek op walvissen hetgeen onder de regels is toegestaan. Conform de IWC-afspraken komt het vlees van de gedode walvissen in de open handel. In 2014 oordeelde hetInternationaal Gerechtshof dat Japan misbruik maakte van de uitzonderingsregels en de vangst moest stoppen.[6] Op 26 december 2018 maakte de regering bekend dat Japan uit het IWC gaat treden.[7]
In 2017 was de algemenedwergvinvis de meest bejaagde soort. In dat jaar werden 1380 walvissen gedood waarvan drie kwart dwergvinvissen. In 2017 vingen traditionele jagers 332 walvissen, voor onderzoeksdoeleinden 85 exemplaren, drie walvissen werden illegaal gejaagd en 960 stuks voor commerciële doeleinden door Japan en Noorwegen en in mindere mate door IJsland.[8] De IJslandse walvisjager Hvalur kreeg een stroom van protesten over zich heen in 2017 na de vangst van een zeldzame blauwe vinvis en een jaar later na de publicatie van een foto van een geslachte walvismoeder met jong.[9] Ook op deFaeröer wordt gejaagd op walvissen, waarbij groepengrienden in een jaarlijks terugkerende traditionele jacht worden gedood door de plaatselijke vissers.
Organisaties alsGreenpeace enSea Shepherd voeren actie tegen de jacht op walvissen. Met name Sea Shepherd hindert de jagers in het vangen van walvissen met soms aanvaringen op volle zee tot gevolg.[10]
Het villen van een walvis
Walvisvaart in de Zuid-Atlantische Oceaan rond 1950.
Bioscoopjournaal uit 1977. HetZuiderzeemuseum inEnkhuizen houdt een tentoonstelling over de walvisvaart.
Het slachten van een walvis in IJsland (1978).
Bij deGrindadráp op deFaeröereilanden worden groepen grienden naar de kust gedreven en gedood (2004).
De walvisjacht is het onderwerp van het doorHerman Melville geschreven boekMoby-Dick, voor het eerst verschenen in 1851. Dit boek wordt gerekend tot de klassiekers uit deAmerikaanse literatuur. Ook de in 1949 verschenen romanThe White South van de Brit Hammond Innes handelt over de walvisjacht.
Johan Nicolay Tønnessen en Arne Odd Johnsen,The History of Modern Whaling, 1982.ISBN 0905838238
Bronnen, noten en/of referenties
Carwardine M., E. Hoyt, R.E. Fordyce, P. GillWalvissen, dolfijnen en bruinvissen - De complete gids voor zeezoogdieren. Könemann, Keulen (2000)
Hart, I.B. (2001):Pesca. The History of Compañia Argentina de Pesca Sociedad Anónima of Buenos Aires. an Account of the Pioneer Modern Whaling and Sealing Company in the Antarctic, Aidan Ellis
